Tarihde Bugün 23 Haziran

Tarihde Bugün 23 Haziran

Ahmet Hamdi Tanpınar'ın mezarı İstanbul Aşiyan'da

'Saatleri Ayarlama Enstitüsü'nün yazarı Ahmet Hamdi Tanpınar 1901 yılında doğdu



Şair ve yazar Ahmet Hamdi Tanpınar, 23 haziran 1901 tarihinde İstanbul'da doğdu İstanbul'da Ravaz-i Maarif İbtidaisi'nde, Sinop ve Siirt rüşdiyelerinde, Vefa, Kerkük ve Antalya sultanilerinde öğrenim gördü

Baytar mektebini bırakarak girdiği İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nden 1923 yılında mezun oldu Erzurum, Konya ve Ankara liseleriyle, Gazi Eğitim Enstitüsü ve Güzel Sanatlar Akademisi'nde edebiyat öğretmenliği yaptı

Aynı akademide estetik ve sanat tarihi dersleri verdi (1932-1939) 1939'da İstanbul Üniversitesi'ne Yeni Türk Edebiyatı Profesörü olarak atandı Maraş Milletvekili olarak 1942-1946 yıllarında TBMM'de bulundu

Bir süre Milli Eğitim Müfettişliği yaptıktan ve Güzel Sanatlar Akademisi'nde eski görevinde çalıştıktan sonra 1949'da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'ne döndü ve 24 ocak 1962'de vefat etti

Berna Moran'a göre 'Saatleri Ayarlama Enstitüsü'

Ahmet Hamdi Tanpınar'ın en bilinen ve en beğenilen romanı olarak gösterilen 'Saatleri Ayarlama Enstitüsü'nü, İngiliz edebiyatı profesörü ve edebiyat eleştirmeni Berna Moran şöyle değerlendiriyor:

'Saatleri Ayarlama Enstitüsü' iki uygarlık arasında bocalayan toplumumuzun yanlış tutumlarını, davranışlarını, saçmalıklarını alaya alan, eleştiren bir romandır

Eser çocukluğu Abdülhamit döneminde geçen, Meşrutiyet ve Cumhuriyet dönemlerini de yaşayan Hayri İrdal'ın anıları şeklinde verildiğine göre söz konusu hicvin son elli yıllık Türk toplumuna yöneltilmiş olması gerekir

Birinci bölüm 'Büyük Ümitler', tanzimat öncesini, ikinci bölüm 'Küçük Hakikatler', Tanzimat dönemini, üç ve dördüncü bölümler ise Cumhuriyet döneminin başlarını ve devamını ele almaktadır

Yazar söz konusu dönemleri gerçekçi bir yöntemle yansıtıyor demek istemiyor tabii, toplumumuzun o dönemlerdeki bazı özelliklerini dolaylı bir yoldan dile getirip hicvettiğini söylemek istemektedir

Yazarlar romanda hiciv için çeşitli yöntemlere başvurmuşlardır Paradi yöntemi (Cervantes), ütopya yöntemi (Huxley), hayvanlar dünyasını alegorik olarak kullanma yöntemi (Orwell), topluma bir yabancının gözüyle bakma yöntemi (Montesquieu)… vb

Tanpınar, 'Saatleri Ayarlama Enstitüsü'nde sonuncuyu biraz değiştirerek ve daha karmaşık bir biçime sokarak kullanır Yöntemi de toplumu bir gözlemci kullanarak eleştirmektedir

Başka romanlarda yazar kullandığı yabancı kişiyi o toplumun çeşitli kesitlerine ya da kurumlarına sokar ve toplumun o günkü durumunu eleştirir 'Saatleri Ayarlama Enstitüsü'nde ise İrdal'ın çevresindekiler fazla değişmez, aynı kişilerdir

Hiciv, geleneksel, toplumsal ve ahlaki değerlerle, hayatta bunlara ters düşün davranışların yarattığı uyumsuzluktan kaynaklandığına göre, etkili olması için yazarın okurla paylaştığı rasyonel bir normlar sisteminin bulunması gerekir

Yazar bu normların dışına çıkanları kendisine hedef alır, çünkü amacı bu bozuklukları, aksayan yönleri gülünç düşürerek düzeltmelerine yardımcı olmaktır Bozukluklar da çeşitlidir Gurur, ikiyüzlülük, aptallık, bencillik, para hırsı sömürü, zulüm, haksızlık vb

Tanpınar, en etkin mizahı elde etmek için İrdal'ın bir gereç gibi kullandığından kişiliğinin tutarlı olmamasına aldırış etmez

Bu tutarsızlık, okurun eseri anlamasına güçleştirecek duruma gelir Fakat romanın büyük bir kısmında İrdal, saf, iyi kalpli, sağduyu ve mantık sahibi, kendisi de dahil dürüstlükten ayrılanları eleştiren, geleneksel değeri savunana bir adamdır

Eserleri

Şiir: 'Şiirler' (1961, 'Bütün Şiirleri' adıyla genişletilmiş olarak 1976)
Öykü: 'Abdullah Efendinin Rüyaları', (1943), 'Yaz Yağmuru' (1955), 'Hikayeler' (1983)
Roman: 'Huzur' (1949), 'Saatleri Ayarlama Enstitüsü' (1962), 'Sahnenin Dışındakiler' (1973), 'Mahur Beste' (1975), 'Aydaki Kadın' (1987)
Deneme: 'Beş Şehir' (1946), 'Yahya Kemal' (1967), 'Edebiyat Üzerine Makaleler' (1969), 'Yaşadığım Gibi' (1970)
Monografi: 'XIX Asır Türk Edebiyatı Tarihi' (1949)

Hakkında hazırlanmış eserler

'Ahmet Hamdi Tanpınar'ın Mektupları', Zeynep Kerman (1974)
'Ahmet Hamdi Tanpınar'dan Seçmeler', Enis Batur (1992)
'Boşluğa Açılan Kapı', Haluk Sunat (2004)

Ahmet Hamdi Tanpınar'dan bir şiir

Ne İçindeyim Zamanın

Ne içindeyim zamanın,
Ne de büsbütün dışında;
Yekpare, geniş bir anın
Parçalanmaz akışında

Bir garip rüya rengiyle
Uyuşmuş gibi her şekil,
Rüzgarda uçan tüy bile
Benim kadar hafif değil

Başım sükutu öğüten
Uçsuz bucaksız değirmen;
İçim muradına ermiş
Abasız, postsuz bir derviş

Kökü bende bir sarmaşık
Olmuş dünya sezmekteyim,
Mavi, masmavi bir ışık
Ortasında yüzmekteyim

Günün diğer önemli olayları

1691: II Sultan Süleyman öldü, yerine II Ahmet padişah oldu
1868: ABD'li mucit Latham C Sholes, daktilonun patentini aldı
1927: 'Cabaret', 'All that Jazz' filmleriyle tanınan Oscar ödüllü ABD'li yönetmen ve koreograf Bob Fosse doğdu
1939: Fransa ve Türkiye arasında imzalanan antlaşmayla Hatay Fransız egemenliğinden çıktı Fransa, Hatay üzerindeki bütün hak iddialarından vazgeçerek kentin Türkiye'nin bir ili olarak ilhak edilmesini kabul etti
1941: İngiltere'den denizaltı ve uçak filosunu teslim alacak personeli taşıyan Refah şilebi, Mersin'den İskenderiye'ye giderken, Mersin açıklarında batırıldı: 168 kişi öldü, 32 kişi kurtuldu Saldırıyı kimin düzenlendiği öğrenilemedi
1942: Altı ve daha fazla çocuğu olan ailelere ikramiye verilmesi kararlaştırıldı
1954: Kurtuluş Savaşı komutanlarından ve eski Genelkurmay başkanlarından Orgeneral Salih Omurtak vefat etti
1954: Türkiye ilk kez katıldığı Dünya Futbol Kupası finallerinde Federal Almanya'ya yenilerek elendi
1954: İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Dekanlığına seçilen ProfDr Nüzhet Gökdoğan ilk kadın dekan oldu
1960: Köy Enstitülerinin kurucusu İsmail Hakkı Tonguç, 63 yaşında hayata veda etti
1972: Fransız futbol yıldızı ZXinedine Zidane hayata merhaba dedi
1973: Uluslararası Gazeteciler Federasyonu (FIJ), Türkiye'de basın özgürlüğünün olmadığını açıkladı ve tutuklu gazetecilerin serbest bırakılmasını istedi
1982: Yurtdışına kaçan Banker Kastelli'nin kasasına el konuldu 70 banker ve banka yöneticisinin yurtdışına çıkışı yasaklandı
1996: Yunanistan Başbakanı Andreas Papandreu yaşamını yitirdi
1996: HADEP Kongresi'nde Türk bayrağının indirilerek yerine terör örgütü PKK'yı temsil eden flama asılması, büyük tepkiyle karşılandı 25 haziranda tüm yurtta bayrak asma kampanyası başlatıldı
1998: 'Tarzan' filmlerinde Jane'i canlandırarak ünlü olan İrlandalı kadın oyuncu Maureen O'Sullivan hayata veda etti1999: Abdullah Öcalan'ın yargılanmasına 15 gün aradan sonra yeniden başlandı Öcalan savunmasında, "bugüne kadar yapılanların sorumluluğunu taşıyorum" dedi
2005: Meksikalı Zapatista Ulusal Kurtuluş Ordusu (EZLN) silahlı mücadeleye son verdi

Tarihde Bugün 23 Haziran

Bugün Hayata Gözlerini Açanlar

1901 - Ahmet Hamdi Tanpınar, Türk yazar (ö 1962)
1906 - Wolfgang Koeppen, yazar (ö 1996)
1912 - Alan Turing, İngiliz matematikçi (ö 1954)
1916 - Ernest Wilimowski, Polonyalı-Alman futbolcu (ö 1997)
1936 - Richard Bach, ABD'li yazar
1955 - Jean Tigana, Malili teknik direktör
1960 - Fadil Vokrri, Arnavut futbolcu
1972 - Zinedine Zidane, Cezayir asıllı Fransız futbolcu
1970 - Yann Tiersen, Fransız müzisyen
1985 - Cem Dinç, Türk basketbolcu
1940 - Wilma Rudolph, Amerikan atlet (ö 1994)
1976 - Patrick Vieira , Fransız Futbolcu

Bugün Aramızdan Ayrılanlar



1565 - Turgut Reis, Türk denizci (d 1485)
1954 - Salih Omurtak, Kurtuluş Savaşı komutanlarından (d 1889)
1959 - Fehmi Tokay, Besteci (d 1889)
1959 - Boris Vian, Fransız yazar ve müzisyen (d 1920)
1960 - İsmail Hakkı Tonguç, Köy Enstitülerinin kurucusu (d 1893)
1967 - Franz Babinger, Alman yazar (d 1891)
1996 - Andreas Papandreau, Yunanistan başbakanı (d 1919)
1998 - Maureen O'Sullivan, oyuncu

Bügün Yaşanan Diğer Olayar

1691 - Osmanlı padişahı II Süleyman öldü, yerine II Ahmet padişah oldu
1868 - ABD'li mucit Latham C Sholes, daktilonun patentini aldı
1894 - Uluslararası Olimpiyat Komitesi Paris'te kuruldu
1920 - Çerkez Ethem, Yozgat'a girdi
1939 - Hatay'ın Türkiye'ye katılmasına ilişkin antlaşma, Ankara'da imzalandı
1941 - Birleşik Krallık'a sipariş edilen denizaltı ve uçak filosunu teslim alacak personeli taşıyan Refah şilebi, Mersin'den İskenderiye'ye giderken, bir denizaltı tarafından Mersin açıklarında batırıldı 168 kişinin öldüğü, 32 kişinin kurtulabildiği olayın ardından, TBMM'de soruşturma başlatıldı
1950 - Türkiye Cumhuriyeti Turizm Bankası kuruldu
1954 - Türkiye, ilk kez katıldığı Dünya Futbol Kupası finallerinde Federal Almanya'ya yenilerek elendi
1954 - İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Dekanlığına seçilen ProfDr Nüzhet Gökdoğan, ilk kadın dekan oldu
1983 - Doğru Yol Partisi (DYP) kuruldu