Cad Tanitimi

ÇAD

DEVLETİN ADI: Çad Cumhûriyeti
BAŞŞEHRİ: Fort-Lamy
NÜFUSU: 5823000
YÜZÖLÇÜMÜ: 1284000 km2
RESMİ DİLİ: Fransızca, yerli dili, Sara ve Arapça
DİNİ: İslâmiyet, Katolik, Putperest
PARA BİRİMİ: CFA Frankı
Afrikanın kuzey ortasında denizlerden uzak bir devlet Doğusunda Sudan, kuzeyde Libya, batısında Nijer, Nijerya, Kamerun, güneyinde Orta Afrika Cumhûriyeti yer alır

Târihi

Çadın ilk târihi ve kavimleri hakkında elde yeterli yazılı belge yoktur Bulunan arkeolojik kalıntılardan anlaşıldığına göre Çad, 4 asırda önemli bir ticâret merkeziydi Yedinci asırda bölgede Sao kabîleleri hâkimiyet kurmuşlar ve bronz ve seramik sanatlarında çok ileri gitmişlerdi Meşhur Arap târihçilerinden Bekrî, 11 asırda Çadda bir Berberî Devleti kuran Kanemlilerin hüküm sürdüğünü bildirmektedir Üç asır kadar Kanemliler hegomonyalalarını sürdürdüler On altıncı asırda Bornu Devleti Kanemi fethetti ve siyâsî birliği temin ederek Kuzey Afrika ve Nil havzasında bulunanlarla ilişkiler kurdular Bornu Devleti 1550lerden îtibâren kısa aralıklarla Osmanlı Devletine tâbi oldu Bornu hâkimiyeti, bölge Fransızların eline geçinceye kadar devâm etti İkinci Dünyâ Savaşında Fransanın Almanlara karşı Afrikadaki stratejik bakımdan en önemli sömürgesiydi 11 Ağustos 1960 târihinde bağımsızlıklarını kazanarak bir cumhûriyet idâresi kurdular

Bağımsızlığın ardından ülkenin güneybatısındaki hıristiyan zenciler ile Müslümanlar arasında mücâdeleler başladı Devlet başkanlığına seçilen François Tombalbaye, 1961 senesi Martında iktidardaki Çad İlerleme Partisi (PTT) ile muhâlefetteki Afrika Ulusal Partisinin (PNA), Çadın ilerlemesi için Birlik adıyla tek bir partide birleşmesini sağladı 1963te eski PNA yöneticilerinin tutuklanması ile sâdece iktidar partisinin adayları seçime girebildi Böylece tek partili bir devlet şekli meydana getirildi Bu arada yönetimi devirmek ve ülkedeki Fransız nüfûsuna son vermek için Çad Ulusal Kurtuluş Cephesi ile Çad Ulusal Cephesi gerilla faaliyetlerine başladılar

Tombalbaye 1975te askerî bir darbe ile görevden uzaklaştırılarak öldürüldü Yerine Tuğgeneral Felix Malloum geçti 1977de Aozovu şeridini işgâl eden Libya, iki sene sonra Çad içlerine girdi ise de geri çekilmek mecburiyetinde kaldı Libyanın desteğini sağlayan Halk Silahlı Kuvvetleri lideri Goukouni Oueddei devlet başkanlığını îlân etti Ardından kurulan Geçici Ulusal Birlik Hükümeti 1982 senesinde Hissen Habré yönetimindeki Kuzey Silahlı Kuvvetleri tarafından devrildi Hissen Habré 1990 senesi Aralık ayına kadar iktidarda kaldı Bu târihte yapılan bir darbe ile devlet başkanı İdriss Deby oldu Ekim 1991de Debye karşı Habré yanlıları tarafından başarasız darbe yapıldı Ülkede hâlen iç karışıklık devam etmekte olup, tam bir huzur sağlanmış değildir

Fizikî Yapı

Çad Gölünden sonra yavaş bir eğimle yükselen sığ bir havza görünümünde olan Çadın kuzey kısmı çöllerle kaplıdır Çad Gölünün havzası dağlarla çevrilidir Bu dağların en yüksek noktası Tibesti Mesifi (3415 m)dir Ülkenin kuzeydoğusunda Ennedi Platosunun kumtaşı tepeleri, doğusunda Ouaddai dağlık bölgesi, güneyinde ise Oubangui Platosu yer alır

Çad Gölü: Çad Cumhûriyeti sınırları içinde yer alan bataklık bir göldür Ülkenin batısında Nijer, Nijerya ve Kamerun sınırına yakın bir yerdedir Gölün alanı 25600 km2dir Gölün kuzey batı kısmı girintili çıkıntılı bir görünümdedir Kuzeydoğusu kumlarla örtülü olup, oldukça güzel manzaralı yerleşmeye uygun bir saha hâlindedir Gölün kuzeydoğusunda bulunan Kanem bölgesinde su sığırları yetiştirilmektedir Gölün güneyinde, Şari Nehrinin havzası bulunmaktadır Bu havza sık bir orman hâlindedir

Göl suyu, çok az tuzludur Bu sebepten göl etrâfındaki çöküntüler kurutularak kazanılan arâzide verimli mısır ve buğday zirâati yapılmaktadır Gölün kıyısındaki çöküntülerde biriken tuz, kıyılarda oturanlar tarafından işlenilmektedir Çad Gölünde önemli miktarda su ürünleri bulunmaktadır Fakat buradaki balıklar, kâfi miktarda avlanılmadığından, balıklarda dejenerasyon (yozlaşma) görülmektedir Çad Gölü, bataklığı çok olan bir göldür Ortalama derinliği 2 metreyi geçmez Dışarıya hiç bir akıntısı olmadığı gibi beslenmesi de çok azdır Bu sebeple gölün suyu her geçen sene azalmaktadır Yüz seneyi aşkın bir zaman önce göl kıyısında kurulan bir balıkçı kasabası bugün gölden 32 km uzakta kalmıştır Gölle ilgili halk arasında pekçok hikâye ve efsâne vardır Üzerinde yerlilerce papirüs cinsi bir çeşit ottan yapılmış Kadeye adlı sandallarla balık avcılığı yapılmaktadır Eskiden sivri sineklerle dolu olarak bilinen bu gölde dünyânın en çok balık çeşidi bulunur Üzerinde adacıklar da vardır Ülkenin güneyinden gelen Şari ve onun önemli kolu olan Lagona suları Çad Gölüne dökülür

İklim

Çadda, enlem farkı yüzünden değişik iklim özellikleri görülür Güney bölgesinde tropik iklim hakim olup, mayıs-ekim arasında düşen yağış miktarı 800-1200 mm arasındadır Orta kesimde yarı kurak bir iklim hakimdir Yıllık yağış miktarı 300-800 mm arasındadır Kuzeyde ise az yağışlı sıcak bir iklim hüküm sürer Yıllık sıcaklık ortalaması, 12°C ile 50°C arasında değişir

Tabiî Kaynakları

Ülkedeki bitki örtüsü iklim kuşaklarına göre değişiklik gösterir Güneyde fundalıklar ve seyrek olarak yaprak dökmeyen ağaçlar vardır Orta kuşakta Savanlar, Cablar ve bozkır bitkileri yer alır Kuzey bölgesinde ise yer yer olan vahalarda hurmalıklar mevcuttur Orta ve güney kesimde yaşayan fil, arslan, bufolo ve leoparlar hem turist, hem de avcıları çeker

Nüfus ve Sosyal Hayat

Çad, Afrikanın ortasında oldukça stratejik bir konuma sâhiptir Kuzeydeki İslâmî bölgeden güneydeki siyah Afrikaya bir geçiş bölgesi olarak görülür Günümüzde 5 milyonu aşan nüfûsu, 11 ana ırk grubuna ve pekçok alt gruba ayrılmıştır Şari Nehri kabaca, kuzeydeki Müslüman olan berber siyahları güneydeki sahra siyahlarından ayırır Kuzeydeki Müslüman olan grup; hayvancılık yapan Araplar, Sudan sınırına yakın ve çiftçi olan Wadaian ve çöldeki Touboulardan müteşekkildir Buna karşılık güneyde bulunan en büyük grup olan Saralar çiftçilik yaparlar Daha çok kırsal bölgelerde yaşayan halkın sâdece % 5i şehirlerde yaşar Başşehri Fort-Lamynin nüfûsu ancak 200000in üzerindedir Yedinci asırda İslâmiyet buraya gelmiş ve bu dînin ırk, renk ayırımı gözetmemesi ülkede hızla yayılmasına sebeb olmuştur Bugün en yaygın dindir Halkın ancak % 5i Hıristiyandır Resmî dili Fransızca olmakla birlikte, Arapçaya dayanan lehçeler, bilhassa Turku kuzeyde yaygındır Eğitim sistemi Fransaya benzer Ancak yetişkin nüfûsun % 5lik bir kısmı okur yazardır

Ekonomi

Ülke ekonomisi tarıma dayalıdır Ülkede önemli miktarda darı yetiştirilir Fıstık, hurma ve pirinç önemli ürünleri arasındadır Pamuk, ihrâcâtın % 80ini, fıstık ise geri kalanını teşkil eder

Hayvancılık çöl ve stepte en önemli faaliyettir Yaklaşık 4 milyon sığır, 4 milyon keçi ve koyun ve 500000 eşek ve at ve 250000 deve beslenir Göl ve nehirlerde ortalama olarak 100000 ton balık tutulur

Îmâlât sanâyisinde; deri, tekstil, şeker, radyo, bisiklet ve ayakkabı önemli bir yer tutar Ülkenin ödemeler dengesindeki açık en çok ticâret yaptığı ülke olan Fransa tarafından karşılanır Fransa, Çadın pamuğunu piyasa üstü bir fiyatla alır Önemli ithâlât malları motorlu araçlar, makina ve petrol ürünleridir

Çad aynı zamanda dünyânın en bol ve en çok çeşitli kelebeleklerine sâhib ülke olarak tanınmaktadır Dünyânın hemen her yerinden gelen kelebek kolleksiyoncuları her zaman için o güne kadar bulup göremedikleri çeşitlerle ülkelerine dönmektedirler Bunun için yabancı ülkeler Çada “Turizm gelirini kelebek kanatları ile kazanan ülke” adını vermişlerdir

Ulaşım: Çadda ulaşım hizmetleri çok sınırlıdır Karayollarının ancak % 1i asfaltlanmıştır Ülkede demiryolu yoktur Büyük uçakların inmesine uygun NDjamena havaalanı dışında 40 kadar küçük havalanı vardır Hava ulaşımı ekonomik açıdan önemli rol oynar