Anlatım Türleri Nelerdir? -Anlatım Türleri Özellikleri

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-28-2012

Anlatım Türleri Nelerdir? -Anlatım Türleri Özellikleri

BETİMLEYİCİ ANLATIM ÖZELLİKLERİ:

1

Betimlemeler açıklayıcı ve sanatsal betimleme olmak üzere ikiye ayrılır

2

kişinin iç dünyasını anlatan betimlemelere tahlil(ruhsal portre) denir

3

Kişinin dış görünüşünü anlatan betimlemelere simgesel betimleme denir

4

Roman hikâye tiyatro gezi yazısı Şiir gibi türlerde kullanılır

5

Kelimenin yan ve mecaz anlamlarına yer verilebilir

Sanatsal Betimleme:

1

İzlenim kazandırmak amacıyla yazılır

2

Değişik duyulara seslenen özel ayrıntılar üzerinde durulur

3

Ayrıntılar sübjektif olarak verilir

4

Amaç sanat yapmaktır

Örnek metinler:s

91-92”İnce Memed” ve “Çarşı” Yani gelecekten söz eden anlatım gerçeğe daha yakındır

(Bakınız dil ve anlatım kitabı sayfa 183 “Ütopya” ve “İklim Değişikliği” başlıklı metinler

)

SÖYLEŞMEYE BAĞLI ANLATIMLA OLUŞTURULMUŞ METİNLERİN ÖZELLİKLERİ

1

Jest ve mimikler anlatımın gücünü arttırır

2

Sohbet mülakat ve diyalog monolog metinleri söyleşmeye bağlıdır

3

Karşılıklı konuşmalar bağlama ve konuşulan kişiye göre değişebilir

4

Görme ve işitmeyle kurulan iletişim önemlidir

5

Vurgu ve tonlama önemlidir

6

Hikâye Roman Tiyatro Mülakat Röportaj Monolog söyleşmeye bağlı anlatımın kullanıldığı metin türleridir

7

Roman hikâye ve tiyatrolardaki karşılıklı konuşmalara diyalog iç konuşmalara ise monolog denir

8

Tekrarlar söyleşmeye bağlı anlatımlarda ifadeyi kuvvetlendirir

9

Söyleşmeye bağlı metinlerde anlatımın süresi sınırlandırılmalıdır

MİZAHİ ANLATIM

Özellikleri:

1

Okuyucuda uyandırılmak istenen etkiye göre düzenlenir

2

Ses taklit hareket ve konuşma önemlidir

3

Mizahi unsurlarda gerçekten sapma vardır

4

Mizahi unsurları oluşturmada karşılaştırmalar durumlar hareketler kelime ve kelime gruplarından yararlanılabilir

5

Amaç okuyucuyu düşündürmek ve eğlendirmektir

6

Roman hikâye tiyatro şiir deneme gibi türlerde kullanılır

7

Mizahi anlatımlarda dil bir olayı anlatmak için kullanılır

(sanatsal edebi işlevlerde kull

)

Açıklayıcı Betimleme:

1

Bilgi vermek amacıyla yazılır

2

Genel ayrıntılar üzerinde durulur

3

Ayrıntılar objektif (olduğu gibi)olarak verilir

4

Amaç sanat yapmak için değil bir konu hakkında bilgi vermektir

5

Değişik duyulara seslenen özel ayrıntılar üzerinde durulmaz

6

Betimlenecek varlığa kişisel duygu ve düşünceler katılmaz

Örnek metinler: s

92”Akdeniz Bölgesi”

ÖYKÜLEYİCİ ANLATIM ÖZELLİKLERİ:

1

Olay kişi mekân ve zaman ortak öğeleridir

2

Olaylar birinci şahsın ağzından anlatılabilir

(Anlatıcı olay kahramanlarından biridir)

3

Sanat metinleri öyküleyici anlatımla yazılır

4

Olaylar ilahi bakış açısıyla anlatılabilir

5

Olaylar 3

şahsın ağzından anlatılabilir

(Olan biten bir kamera sessizliğiyle izlenip anlatılır

6

Kişi mekân ve zaman olay ve olay örgüsünü oluşturmak için kullanılan ögelerdir

7

Öyküleyici anlatım hikâye roman anı söyleşi görüşme(mülakat) gibi metin türlerinde kullanılır

8

Öyküleyici anlatımda bir olayın olması şarttır

9

Yaşanmış olaylarda olay zincir kurgulanmış olaylarda olay zinciri vardır

10

3

Şahıs anlatımda anlatıcı her şeyi bilir

11

Öyküleyici anlatım sanat metinlerinde ve öğretici metinlerde kullanılır

12

Sanat metinlerinde anlatıcı kurmaca kişi öyküleyici metinlerde ise gerçek bir kişidir

13

Kelimeler daha çok mecaz ve yan anlamda kullanılır

Örnek metinler için bakınız Dil ve anlatım kitabında sayfa 73 (Kefil) 75 (Kıbrıs’ın Fethi)76(Cemile)77(On İkiye Bir Var)78(Biz İnsanlar)81(Ayı ve İki Ahbap)82(İstanbul’un Fethi)83 (Başını Vermeyen Şehit)adlı metinler

COŞKU VE HEYECANA BAĞLI (LİRİK) ANLATIM

Özellikleri:

1

Lirik anlatımda dil “heyecana bağlı işlev”de kullanılır

2

Coşku ve heyecana bağlı anlatım daha çok şiir roman hikâye tiyatro türlerinde kullanılır

3

Öyküleyici anlatımda bir olay ve durumun anlatılması; betimleyici anlatımda kişi durum ve varlıkların betimlenmesi; lirik anlatımda ise duyguların ifade edilmesi esastır

4

Coşku ve heyecana bağlı anlatımlarda kelimeler daha çok mecaz ve yan anlamda kullanılır

5

Öyküleyici anlatımlarda olay ve durumlar anlatılırken duygusal düşünceler katılmaz

Coşku ve heyecana bağlı anlatımda duygular ve içinde bulunulan ruh hali yansıtılır

DESTANSI(EPİK)ANLATIM

Özellikleri:

1

Olağanüstü olaylar ve kişiler anlatılır

2

Destan türünün yiğitçe havası vardır

3

Yapıp etmeler yani fiiller ön plandadır

4

Tarihi konular ve kahramanlıklar işlenir

5

Etkileyici bir özellik taşır

6

Sürekli hareket vardır

7

Kelimeler mecaz ve yan anlamlarda kullanılabilirler

8 Şiir destan roman hikâye tiyatro destansı anlatımın kullanıldığı türlerdir

9

Anlatımda abartıya yer verilebilir

10

Sanatlı bir dil kullanılır

Örnek metin: s

124 Çanakkale Şehitlerine s

125SivastopolOsmancık Kanije Kalesi’nin Fethi Genç Osman

EMREDİCİ ANLATIM

Özellikleri:

1

Dil alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılır

2

Emir telkin öneri anlamı taşıyan ifadeler yer verilir

3

Öğretici ve açıklayıcı yönleri vardır

4

Cümlelerde fiiller hakimdir

5

Uyulması beklenen bir üslubu vardır

(Zorlama anlamı vardır)

6

Sosyal hayatın düzenlenmesinde emredici anlatım kullanılır

7

Trafik kuralları bazı eşyaların kullanma kılavuzları ilaçların kullanma kılavuzları emredici anlatıma örnek verilebilir

ÖĞRETİCİ ANLATIM

1

Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır

2

Söz sanatlarına kelimelerin mecaz anlamı yer verilmez

3

Verilen bilgiler örneklerle ve tanımlarla pekiştirilir

4

Daha çok nesnel cümleler kullanılır

5

Açıklama aydınlatma bilgi verme amaçlarıyla yazılır

6

Öğretici metnin anlaşılması ve yorumlanması için okuyucunun verilen bilgiyi kavrayabilecek birikime sahip olması gerekir

7

İfade hiçbir engele uğramadan akıp gider

8

Gereksiz söz tekrarı yapılmaz

9

Ses akışını bozan söylenmesi güç sesler ve kelimeler yoktur

10

Dil ve ifade sade gösterişsiz ve pürüzsüzdür

11

Düşünce ve duygular kısa ve kesin ifadelerle dile getirilir

12

Bu anlatım türü daha çok ansiklopedilerde ve ders kitaplarında kullanılır

13

Tarihi metinler Felsefi metinler Bilimsel metinler gibi bölümleri vardır

Örnek metinler için bakınız Dil ve anlatım kitabı sayfa 147–148 “Meridyenler” ”Klasizm” Maddenin Üç Hali”

TARTIŞMACI ANLATIM

Özellikleri:

1

Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır

2

Düşünce ve duygular kısa ve kesin ifadelerle dile getirilir

3

Dil ve ifade sade gösterişsiz ve pürüzsüzdür

4

Gereksiz ifadelere yer verilmez

5

Karmaşık ve anlaşılması güç cümleler kullanılmaz

6

Ses akışını bozan söylenmesi güç sesler ve kelimeler yoktur

7

Savunulan ve karşı çıkılan görüşlere yer verilir

8

İki farklı bakış açısının olduğu konular bu türde işlenmeye daha elverişlidir

9

Fıkra deneme makale röportaj gibi türlerde kullanılır

10

Yeteneğe bilgi ve deneyime göre yöntem belirlenir

11

Eleştirici bir bakış açısıyla yazılırlar

Anlatım tarzı sohbete varabilir

12

İhtimal bildirmeyen kesin kanıtlanmış bilgiler kullanılır

Örnek metinler için bakınız Dil ve anlatım kitabında sayfa 160–161–162’deki metinler

KANITLAYICI ANLATIM

Özellikleri:

1

İnandırma aydınlatma kendi görüşünü kabul ettirme amaç edinilir

2

Kavramları tanımlama ve açıklama önemlidir

3

Okuyucu ve dinleyiciyi ikna etmek düşündürmek ve üzerinde durulan konudan uzaklaşmamak için bazı kelime kelime grupları ve cümleler tekrar edilir

4

Konuşmacı ve yazar üzerinde durduğu konuyu aydınlatmak ve düşüncelerini kabul ettirmek için örneklere başvurur

5

Konuşmacı ve yazar konuyu aydınlatmak maksadıyla farklı kişilerin düşüncelerine müracaat eder

6

Kelimeler ve kelime grupları gerçek anlamında kullanılır

7

Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır

8

”Tanımlama açıklayıcı betimleme sınıflandırma örneklendirme karşılaştırma tanık gösterme sayısal verilerden yararlanma “ gibi düşünceyi geliştirme yollarından faydalanılır

9

Kanıtlayıcı anlatımda hitap edilen toplumun kültür düzeyi ve beklentileri önemlidir

Örnek metinler için bakınız Dil ve anlatım kitabında sayfa 165–166–167–169 ‘daki metinler

ÖĞRETİCİ METİNLER AÇIKLAYICI METİNLER TARTIŞMACI METİNLER KANITLAYICI METİNLER’İN BENZER VE FARKLI YÖNLERİ

Anlatım türleri Ortak özellikleri Farklı özellikleri

Öğretici metinler

—Dil göndergesel işlevde kullanılır

—Kelimeler gerçek anlamda kullanılır

—Amaç bilgi vermektir

—Tanımlama açıklama ve örneklendirmeden yararlanılır

—Kesin açık ve anlaşılır ifadelere yer verilir

—Sade gösterişsiz bir dil kullanılır

Öğretici metinlerde okuyucunun gerekli bilgi birikimine sahip olması gerekir

Açıklayıcı metinler Tartışmacı metinler Tartışmacı anlatımda iki farklı bakış açısının olduğu konular işlenir

Kanıtlayıcı metinler Kanıtlayıcı anlatımda kendi görüşünü kabul ettirme amaçlanır

DÜŞSEL (FANTASTİK) ANLATIM

Düşsel Anlatımın Özellikleri:

1

D

A

da konu; olağanüstü ve fantastik özelliklere sahip hayal ürünüdür

2

Zaman belirli ya da belirsizdir; olağanüstü özelliklere sahip olabilir

3

Mekân olağanüstü düşsel öğelerden oluşmuş olabilir

Mekân günlük yaşamda karşılaşamayacağımız niteliktedir

4

Kişiler çoğu zaman gerçekten uzak kişilerdir

Olağanüstü nitelikte olabilirler

5

Düşsel anlatımda hayal varsayım abartma kişileştirme gibi unsurlar çok kullanılır

6

Daha çok di’ li veya miş’li geçmiş zaman kipi kullanılır

Örnekler: Harry Potter Yüzüklerin Efendisi Gora E

TYıldız Savaşları

Düşsel Anlatımla; Düşsel Olmayan Metinlerin Benzer Ve Farklı Yönleri:

Benzerlikleri:

Her iki anlatımda da yapıyı meydana getiren ögeler (kişizamanmekanve olay örgüsü)aynıdır

Farklılıkları:

1

Düşsel anlatımda: D

A

da konu; olağanüstü ve fantastik özelliklere sahiphayal ürünüdür

Düşsel Olmayan Anlatımda: Konu yaşanmış ya da yaşanabilir olmalıdır

Günlük yaşama ait unsurlar konu olabilir

2

Düşsel anlatımda: Tema hayali unsurlardan oluşur

Düşsel Olmayan Anlatımda: Tema konuyla ilgili olarak günlük yaşama ait yaşanabilir özelliktedir

3

Düşsel anlatımda: Zaman belirli ya da belirsizdir

Bazen zaman ötesi nitelikler taşır

Düşsel Olmayan Anlatımda: Zaman belirli ya da belirsizdir

İçinde bulunduğumuz zamanın özelliklerine sahiptir

4

Düşsel anlatımda: Mekân olağanüstü düşsel ögelerden oluşmuş olabilir

Mekân günlük yaşamda karşılaşamayacağımız niteliktedir

Düşsel Olmayan Anlatımda: Mekân olağanüstü düşsel ögelerden uzak sıradan günlük yaşamda karşılaşacağımız mekânlardır

5

Düşsel anlatımda: Kişiler çoğu zaman gerçekten uzak kişilerdir

Olağanüstü nitelikte olabilirler

Düşsel Olmayan Anlatımda: Kişiler gerçekte olabilecek sıradan günlük yaşamda karşılaşabileceğimiz kişilerdir

Örnek metinler için bakınız Dil ve anlatım kitabında sayfa 176(“Bitmeyecek Öykü” ”Ağrı Dağı”) 177 (Dünyalar Savaşı) adlı metinler

GELECEKTEN SÖZ EDEN ANLATIM

Gelecekten söz eden anlatımın kullanıldığı metin türleri: roman hikâye tiyatro şiir deneme
Gelecekten söz eden metinlerin ortak özellikleri:

1

Gelecekten söz eden metinler varsayım ile oluşmuştur

2

Gelecekten söz eder

3

Verilerden yola çıkılarak geleceğe ait tahmin yapılabilir

4

Olandan çok olması istenilen anlatılır

5

Gerçekleşmesi mümkün olmayan tasarı ve düşünceler(ÜTOPYA) anlatılır

6

Genellikle gelecek zaman ifadesi kullanılır

“Gelecekten söz eden anlatım” ile “Düşsel anlatım” arasındaki benzerlik ve farklılıklar:

Gelecekten söz eden anlatımda ve düşsel anlatımda kişinin kendi hayal dünyasındakiler dile getirilir ve buna göre bir anlatım yolu seçilir

Düşsel anlatımda gerçeklikle ilgisi olmayan tamamen çağrışımlara dayalı olaylar kişiler zamanlar anlatılır ve bu yapı unsuruyla konu ve tema oluşturulur

Gelecekten söz eden anlatımda ise gerçeklerden yola çıkılarak tahmine dayalı bir anlatım yolu benimsenir

Konu Araçları	Bu Konuda Ara
Yazıcı Çıktısını Göster Sayfayı E-posta ile Yolla	Bu Konuda Ara: Gelişmiş Arama
Görünüm Modları

10-28-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Anlatım Türleri Nelerdir? -Anlatım Türleri Özellikleri Anlatım Türleri Nelerdir? -Anlatım Türleri Özellikleri BETİMLEYİCİ ANLATIM ÖZELLİKLERİ: 1Betimlemeler açıklayıcı ve sanatsal betimleme olmak üzere ikiye ayrılır 2kişinin iç dünyasını anlatan betimlemelere tahlil(ruhsal portre) denir 3Kişinin dış görünüşünü anlatan betimlemelere simgesel betimleme denir 4Roman hikâye tiyatro gezi yazısı Şiir gibi türlerde kullanılır 5Kelimenin yan ve mecaz anlamlarına yer verilebilir Sanatsal Betimleme: 1İzlenim kazandırmak amacıyla yazılır 2Değişik duyulara seslenen özel ayrıntılar üzerinde durulur 3Ayrıntılar sübjektif olarak verilir 4Amaç sanat yapmaktır Örnek metinler:s91-92”İnce Memed” ve “Çarşı” Yani gelecekten söz eden anlatım gerçeğe daha yakındır (Bakınız dil ve anlatım kitabı sayfa 183 “Ütopya” ve “İklim Değişikliği” başlıklı metinler) SÖYLEŞMEYE BAĞLI ANLATIMLA OLUŞTURULMUŞ METİNLERİN ÖZELLİKLERİ 1Jest ve mimikler anlatımın gücünü arttırır 2Sohbet mülakat ve diyalog monolog metinleri söyleşmeye bağlıdır 3Karşılıklı konuşmalar bağlama ve konuşulan kişiye göre değişebilir 4Görme ve işitmeyle kurulan iletişim önemlidir 5Vurgu ve tonlama önemlidir 6Hikâye Roman Tiyatro Mülakat Röportaj Monolog söyleşmeye bağlı anlatımın kullanıldığı metin türleridir 7Roman hikâye ve tiyatrolardaki karşılıklı konuşmalara diyalog iç konuşmalara ise monolog denir 8Tekrarlar söyleşmeye bağlı anlatımlarda ifadeyi kuvvetlendirir 9Söyleşmeye bağlı metinlerde anlatımın süresi sınırlandırılmalıdır MİZAHİ ANLATIM Özellikleri: 1Okuyucuda uyandırılmak istenen etkiye göre düzenlenir 2Ses taklit hareket ve konuşma önemlidir 3Mizahi unsurlarda gerçekten sapma vardır 4Mizahi unsurları oluşturmada karşılaştırmalar durumlar hareketler kelime ve kelime gruplarından yararlanılabilir 5Amaç okuyucuyu düşündürmek ve eğlendirmektir 6 Roman hikâye tiyatro şiir deneme gibi türlerde kullanılır 7Mizahi anlatımlarda dil bir olayı anlatmak için kullanılır(sanatsal edebi işlevlerde kull) Açıklayıcı Betimleme: 1Bilgi vermek amacıyla yazılır 2Genel ayrıntılar üzerinde durulur 3 Ayrıntılar objektif (olduğu gibi)olarak verilir 4Amaç sanat yapmak için değil bir konu hakkında bilgi vermektir 5 Değişik duyulara seslenen özel ayrıntılar üzerinde durulmaz 6Betimlenecek varlığa kişisel duygu ve düşünceler katılmaz Örnek metinler: s92”Akdeniz Bölgesi” ÖYKÜLEYİCİ ANLATIM ÖZELLİKLERİ: 1Olay kişi mekân ve zaman ortak öğeleridir 2Olaylar birinci şahsın ağzından anlatılabilir(Anlatıcı olay kahramanlarından biridir) 3Sanat metinleri öyküleyici anlatımla yazılır 4Olaylar ilahi bakış açısıyla anlatılabilir 5Olaylar 3şahsın ağzından anlatılabilir(Olan biten bir kamera sessizliğiyle izlenip anlatılır 6 Kişi mekân ve zaman olay ve olay örgüsünü oluşturmak için kullanılan ögelerdir 7Öyküleyici anlatım hikâye roman anı söyleşi görüşme(mülakat) gibi metin türlerinde kullanılır 8Öyküleyici anlatımda bir olayın olması şarttır 9Yaşanmış olaylarda olay zincir kurgulanmış olaylarda olay zinciri vardır 10 3Şahıs anlatımda anlatıcı her şeyi bilir 11 Öyküleyici anlatım sanat metinlerinde ve öğretici metinlerde kullanılır 12Sanat metinlerinde anlatıcı kurmaca kişi öyküleyici metinlerde ise gerçek bir kişidir 13Kelimeler daha çok mecaz ve yan anlamda kullanılır Örnek metinler için bakınız Dil ve anlatım kitabında sayfa 73 (Kefil) 75 (Kıbrıs’ın Fethi)76(Cemile)77(On İkiye Bir Var)78(Biz İnsanlar)81(Ayı ve İki Ahbap)82(İstanbul’un Fethi)83 (Başını Vermeyen Şehit)adlı metinler COŞKU VE HEYECANA BAĞLI (LİRİK) ANLATIM Özellikleri: 1Lirik anlatımda dil “heyecana bağlı işlev”de kullanılır 2Coşku ve heyecana bağlı anlatım daha çok şiir roman hikâye tiyatro türlerinde kullanılır 3Öyküleyici anlatımda bir olay ve durumun anlatılması; betimleyici anlatımda kişi durum ve varlıkların betimlenmesi; lirik anlatımda ise duyguların ifade edilmesi esastır 4 Coşku ve heyecana bağlı anlatımlarda kelimeler daha çok mecaz ve yan anlamda kullanılır 5Öyküleyici anlatımlarda olay ve durumlar anlatılırken duygusal düşünceler katılmaz Coşku ve heyecana bağlı anlatımda duygular ve içinde bulunulan ruh hali yansıtılır DESTANSI(EPİK)ANLATIM Özellikleri: 1Olağanüstü olaylar ve kişiler anlatılır 2Destan türünün yiğitçe havası vardır 3Yapıp etmeler yani fiiller ön plandadır 4Tarihi konular ve kahramanlıklar işlenir 5Etkileyici bir özellik taşır 6Sürekli hareket vardır 7Kelimeler mecaz ve yan anlamlarda kullanılabilirler 8 Şiir destan roman hikâye tiyatro destansı anlatımın kullanıldığı türlerdir 9Anlatımda abartıya yer verilebilir 10Sanatlı bir dil kullanılır Örnek metin: s124 Çanakkale Şehitlerine s 125SivastopolOsmancık Kanije Kalesi’nin Fethi Genç Osman EMREDİCİ ANLATIM Özellikleri: 1Dil alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılır 2Emir telkin öneri anlamı taşıyan ifadeler yer verilir 3Öğretici ve açıklayıcı yönleri vardır 4Cümlelerde fiiller hakimdir 5Uyulması beklenen bir üslubu vardır(Zorlama anlamı vardır) 6Sosyal hayatın düzenlenmesinde emredici anlatım kullanılır 7Trafik kuralları bazı eşyaların kullanma kılavuzları ilaçların kullanma kılavuzları emredici anlatıma örnek verilebilir ÖĞRETİCİ ANLATIM 1Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır 2Söz sanatlarına kelimelerin mecaz anlamı yer verilmez 3Verilen bilgiler örneklerle ve tanımlarla pekiştirilir 4Daha çok nesnel cümleler kullanılır 5Açıklama aydınlatma bilgi verme amaçlarıyla yazılır 6Öğretici metnin anlaşılması ve yorumlanması için okuyucunun verilen bilgiyi kavrayabilecek birikime sahip olması gerekir 7İfade hiçbir engele uğramadan akıp gider 8Gereksiz söz tekrarı yapılmaz 9Ses akışını bozan söylenmesi güç sesler ve kelimeler yoktur 10Dil ve ifade sade gösterişsiz ve pürüzsüzdür 11Düşünce ve duygular kısa ve kesin ifadelerle dile getirilir 12Bu anlatım türü daha çok ansiklopedilerde ve ders kitaplarında kullanılır 13Tarihi metinler Felsefi metinler Bilimsel metinler gibi bölümleri vardır Örnek metinler için bakınız Dil ve anlatım kitabı sayfa 147–148 “Meridyenler” ”Klasizm” Maddenin Üç Hali” TARTIŞMACI ANLATIM Özellikleri: 1Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır 2Düşünce ve duygular kısa ve kesin ifadelerle dile getirilir 3Dil ve ifade sade gösterişsiz ve pürüzsüzdür 4Gereksiz ifadelere yer verilmez 5Karmaşık ve anlaşılması güç cümleler kullanılmaz 6Ses akışını bozan söylenmesi güç sesler ve kelimeler yoktur 7Savunulan ve karşı çıkılan görüşlere yer verilir 8İki farklı bakış açısının olduğu konular bu türde işlenmeye daha elverişlidir 9Fıkra deneme makale röportaj gibi türlerde kullanılır 10Yeteneğe bilgi ve deneyime göre yöntem belirlenir 11Eleştirici bir bakış açısıyla yazılırlar Anlatım tarzı sohbete varabilir 12İhtimal bildirmeyen kesin kanıtlanmış bilgiler kullanılır Örnek metinler için bakınız Dil ve anlatım kitabında sayfa 160–161–162’deki metinler KANITLAYICI ANLATIM Özellikleri: 1İnandırma aydınlatma kendi görüşünü kabul ettirme amaç edinilir 2Kavramları tanımlama ve açıklama önemlidir 3Okuyucu ve dinleyiciyi ikna etmek düşündürmek ve üzerinde durulan konudan uzaklaşmamak için bazı kelime kelime grupları ve cümleler tekrar edilir 4 Konuşmacı ve yazar üzerinde durduğu konuyu aydınlatmak ve düşüncelerini kabul ettirmek için örneklere başvurur 5Konuşmacı ve yazar konuyu aydınlatmak maksadıyla farklı kişilerin düşüncelerine müracaat eder 6Kelimeler ve kelime grupları gerçek anlamında kullanılır 7Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır 8 ”Tanımlama açıklayıcı betimleme sınıflandırma örneklendirme karşılaştırma tanık gösterme sayısal verilerden yararlanma “ gibi düşünceyi geliştirme yollarından faydalanılır 9Kanıtlayıcı anlatımda hitap edilen toplumun kültür düzeyi ve beklentileri önemlidir Örnek metinler için bakınız Dil ve anlatım kitabında sayfa 165–166–167–169 ‘daki metinler ÖĞRETİCİ METİNLER AÇIKLAYICI METİNLER TARTIŞMACI METİNLER KANITLAYICI METİNLER’İN BENZER VE FARKLI YÖNLERİ Anlatım türleri Ortak özellikleri Farklı özellikleri Öğretici metinler —Dil göndergesel işlevde kullanılır —Kelimeler gerçek anlamda kullanılır —Amaç bilgi vermektir —Tanımlama açıklama ve örneklendirmeden yararlanılır —Kesin açık ve anlaşılır ifadelere yer verilir —Sade gösterişsiz bir dil kullanılır Öğretici metinlerde okuyucunun gerekli bilgi birikimine sahip olması gerekir Açıklayıcı metinler Tartışmacı metinler Tartışmacı anlatımda iki farklı bakış açısının olduğu konular işlenir Kanıtlayıcı metinler Kanıtlayıcı anlatımda kendi görüşünü kabul ettirme amaçlanır DÜŞSEL (FANTASTİK) ANLATIM Düşsel Anlatımın Özellikleri: 1DAda konu; olağanüstü ve fantastik özelliklere sahip hayal ürünüdür 2Zaman belirli ya da belirsizdir; olağanüstü özelliklere sahip olabilir 3Mekân olağanüstü düşsel öğelerden oluşmuş olabilir Mekân günlük yaşamda karşılaşamayacağımız niteliktedir 4Kişiler çoğu zaman gerçekten uzak kişilerdir Olağanüstü nitelikte olabilirler 5Düşsel anlatımda hayal varsayım abartma kişileştirme gibi unsurlar çok kullanılır 6Daha çok di’ li veya miş’li geçmiş zaman kipi kullanılır Örnekler: Harry Potter Yüzüklerin Efendisi Gora ETYıldız Savaşları Düşsel Anlatımla; Düşsel Olmayan Metinlerin Benzer Ve Farklı Yönleri: Benzerlikleri: Her iki anlatımda da yapıyı meydana getiren ögeler (kişizamanmekanve olay örgüsü)aynıdır Farklılıkları: 1Düşsel anlatımda: DAda konu; olağanüstü ve fantastik özelliklere sahiphayal ürünüdür Düşsel Olmayan Anlatımda: Konu yaşanmış ya da yaşanabilir olmalıdır Günlük yaşama ait unsurlar konu olabilir 2 Düşsel anlatımda: Tema hayali unsurlardan oluşur Düşsel Olmayan Anlatımda: Tema konuyla ilgili olarak günlük yaşama ait yaşanabilir özelliktedir 3 Düşsel anlatımda: Zaman belirli ya da belirsizdir Bazen zaman ötesi nitelikler taşır Düşsel Olmayan Anlatımda: Zaman belirli ya da belirsizdir İçinde bulunduğumuz zamanın özelliklerine sahiptir 4 Düşsel anlatımda: Mekân olağanüstü düşsel ögelerden oluşmuş olabilir Mekân günlük yaşamda karşılaşamayacağımız niteliktedir Düşsel Olmayan Anlatımda: Mekân olağanüstü düşsel ögelerden uzak sıradan günlük yaşamda karşılaşacağımız mekânlardır 5 Düşsel anlatımda: Kişiler çoğu zaman gerçekten uzak kişilerdir Olağanüstü nitelikte olabilirler Düşsel Olmayan Anlatımda: Kişiler gerçekte olabilecek sıradan günlük yaşamda karşılaşabileceğimiz kişilerdir Örnek metinler için bakınız Dil ve anlatım kitabında sayfa 176(“Bitmeyecek Öykü” ”Ağrı Dağı”) 177 (Dünyalar Savaşı) adlı metinler GELECEKTEN SÖZ EDEN ANLATIM Gelecekten söz eden anlatımın kullanıldığı metin türleri: roman hikâye tiyatro şiir deneme Gelecekten söz eden metinlerin ortak özellikleri: 1 Gelecekten söz eden metinler varsayım ile oluşmuştur 2 Gelecekten söz eder 3 Verilerden yola çıkılarak geleceğe ait tahmin yapılabilir 4 Olandan çok olması istenilen anlatılır 5 Gerçekleşmesi mümkün olmayan tasarı ve düşünceler(ÜTOPYA) anlatılır 6 Genellikle gelecek zaman ifadesi kullanılır “Gelecekten söz eden anlatım” ile “Düşsel anlatım” arasındaki benzerlik ve farklılıklar: Gelecekten söz eden anlatımda ve düşsel anlatımda kişinin kendi hayal dünyasındakiler dile getirilir ve buna göre bir anlatım yolu seçilir Düşsel anlatımda gerçeklikle ilgisi olmayan tamamen çağrışımlara dayalı olaylar kişiler zamanlar anlatılır ve bu yapı unsuruyla konu ve tema oluşturulur Gelecekten söz eden anlatımda ise gerçeklerden yola çıkılarak tahmine dayalı bir anlatım yolu benimsenir