Plath İle Marmara'nın Gizli Akrabalığı

Nilgün Marmara'nın tezi 'Sylvia Plath'ın Şairliğinin İntiharı Bağlamında Analizi' adıyla kitaplaştı Şairin 'Daktiloya Çekilmiş Şiirler'i ise yeniden yayımlandı



Nilgün Marmara öleli yirmi yıl oldu Birkaç şair ve şiirsever dışında bu şiiri herkes ölümünden sonra tanıdı Türkçede benzerine nadir rastlanan bir şiirdi bu İntizamsızdı İmge yüklü yakarışlarla doluydu Bu şiirin asıl akrabalığı kozmik evrenle, insanın içinde çatışan duyguların kesişme, noktalarıydı İnanılmaz zengin bir sözcük seçimi ve çeşitliliğiyle bezeliydi bu şiir Mükemmel bir şiir miydi? Sanmıyoruz Ancak, örneğinde rastlanmayan bir dil ve imge biricikliği vardı bu şiirin Okuru kolayca kuşatan bir şiir hiç olmadı, çünkü reel dünyanın, gündelik hayatın duyarlılıklarıyla olan köprüyü baştan yok saymıştı Dolayısıyla, geniş kesimlerin kolay okuyamayacağı, ama biricikliği dolayısıyla kalıcı nitelikte bir şiirdi
Aynı özellikler Marmara'nın yazdığı metinler için de geçerliydi Nitekim bu metinler de yıllar önce Metinler ve Kırmızı Kahverengi Defter adıyla yayımlandı Şiirden çok şiirselliğin ön planda olduğu farklı bir imgesel, metaforik metinlerdi bunlar Bu üç kitap arasında yakın dilsel, sezgisel, imgesel ve kozmik akrabalıklar vardı
Anlam yüklü bir çalışma
Nilgün Marmara, yapıtlarıyla geçmiş haftalarda tekrar gündeme geldi Önce yeni bir kitapla Bu kitap şairin, Boğaziçi Üniversitesi İngiliz Dili ve Edebiyatı lisans tezini vermek için hazırladığı incelemesiydi Everest Yayınları, Marmara'nın bu tezini tıpkı baskısıyla, daktilo yazısı formatında kitaplaştırmış: Sylvia Plath'ın Şairliğinin İntiharı Bağlamında Analizi Marmara'nın şiir ve metinlerini sevenlerin kulaktan kulağa dönen ama tamamına ulaşılamayan bir metindi Bir bölümü, uzun yıllar önce, Sombahar Şiir Dergisi'nin 'Kadın Şairler Atları' adlı özel sayısında yayımlanmıştı Ama, tabii ki merak konusu olan metnin tamamıydı Marmara'nın üstüne tez çalıştığı ünlü Sylvia Plath'la inanılmaz kesişme noktaları olmuştur Şiir Atı dergisinin 1987'de çıkan dördüncü sayısında 'Sylvia Plath Yaprakları' adlı bir bölüm vardı Marmara, 'Sylvia Plath: Bir Dizi Lazarus' adlı da bir metni kaleme almış, birçok Plath şiiri çevirileri yayımlanmıştı
Bir tür Plath uzmanıydı Son Plath yazısını ve çevirileri 1987 Ağustos'unda yayımlamış İki ay sonraysa hayatına kıymıştı Tıpkı Plath'ın sonu gibi
Bu noktada, elimizde tamamı yayımlanan Sylvia Plath'ın Şairliğinin İntiharı Bağlamında Analizi adlı elimizdeki kitabın çok anlamlı çağrışımları da var Bu lisans mezuniyeti tezi çok uzun olmasa da özenli, anlam yüklü bir çalışma İlk defa yayımlanan bu kitabın insanı farklı bağlamlarda hüzünlendiren bir yanı daha vardı Kitap, metnin tıpkı baskısı olduğu için, Marmara'nın tez hocasının kısacık açıklaması kitabın- tezin başında yer alıyor Bu tezin hocası olan Cem Taylan'ı da edebiyat ve kültür ortamımız birkaç yıl önce kaybetmişti Onun onay imzasıyla bile bu kitapta karşılaşmak Marmara'nın yayında Cem Taylan hocanın hatırlanmasına da neden oluyor
Tezin ilk bölümü, adından anlaşılacağı üzere, gizdökümcü türle Sylvia Plath'ın şairliği arasında nasıl bir akrabalık olduğunu temel eksen olarak ele alıyor Dolayısıyla, öncelikle Amerika ve İngiltere'de 1950'lerde yükselen bu Gizdökümcü türün ne olduğunu anlatıyor Bir parantezden daha söz etmek gerekiyor; Marmara, bu tezi İngilizce olarak yazmıştı Metne dönersek, Marmara hemen girişte Gizdökümcü türü tanımlıyor Ona göre bu türün özelliği, kendini aklama peşinde olan şairin yeraltına inmesi anlamına geliyordu Dolayısıyla Marmara bu bölümde, söz konusu türün köklerini araştırıyor Bu türün adını kullanan, üreten eleştirmenleri anımsatıyor Bölümde türün diğer temsilcilerinin yanında, Plath'ın ünlü şiiri 'Lady Lazarus' da aynı bağlamda analiz ediliyor
Marmara, yapıtın ikinci bölümünde, intiharla sanatsal yaratı arasındaki ilişkiyi merkez almış Plath'ın şiirlerini ve ölümünü nasıl yarattığını irdeliyor Freud, Sartre gibi düşünce insanlarının 'intihar'a nasıl baktığı üzerine değerlendirmeler yapıyor Eski Yunan ve Aristo'nun intihara nasıl baktığı, topyekün eski kültür ve toplumlarda intiharın taşıdığı anlamı sorguluyor
Alvarez'in Plath'ın intiharına bakış tarzı, hiçliği seçişinin kökenleri, bu bölümün ana eğilimlerinden Marmara, üçüncü bölümde ise, kadın şairlerin ortak özelliklerine yönelmiş Sylvia Plath ve şiirinin bu bağlamda kapladığı yerin üstünde duruyor Bir anlamda, geçmişten bu yana kadınların yazdığı şiirin analizi ve duygusal ortaklıklarını tespit ediyor Örneğin Sappho ve Bilitis'in sevdiklerine nasıl seslendiklerini gösteriyor Kadınların romantizmi benliğe dönüştürme çabalarını inceliyor

Daktiloya çekilmiş şiirler
'Yabancılaşma'nın kadınların devamlı ana kaynaklarından biri olduğunu vurguluyor Dördüncü bölümde Marmara, şairin Sırça Fanus adlı romanını da merkez alarak düzyazısıyla şiiri arasındaki farklılıkların altını çiziyor Bir boyutuyla, düzyazıyı niye şiiri kadar başaramadığının nedenlerini sorguluyor Gerektiğinde Plath'ın söylediklerini de kaynak alarak Ama, romanın eleştirisi konusunda değerlendirmeler de yaparak Bu konuda, Plath'ın ünlü kocası, şair Ted Huges'un görüşlerine de yaslanarak Kitabın beşinci bölümünde, Marmara, kendi saptama ve yaklaşımlarından hareketle Plath şiirlerini analiz ayrıntılı analiz ediyor Kitabın topyekün vücudu, şairin intiharıyla şiiri arasındaki ilişkileri saptayabilmek Bir lisans bitirme tezi olarak son derece ilginç ve özenli bu çalışmayı yalnız Plath'ı sevenler değil, şiiri sevenler de ilgiyle okuyabilir
Marmara'nın değindiğimiz 'yeni' kitabının ardından Everest Yayınları bu kez, şairin ölümünden hemen sonra çıkan Daktiloya Çekilmiş Şiirler adlı toplu şiirlerinin yeni baskısını yaptı Bu, kitabın üçüncü baskısı İlki Şiir Atı, ikincisi beş yıl önce Telos Yayınları'ndan çıkmıştı Bizce bu kitabın, Türkçe yazılan şiirde özel bir yeri var Marmara'nın bu özel ilgisi dolayısıyla, Plath şiirinden esini söz konusu olabilir Ancak, bu şiirleri ilk okuduğumuzda bile, olası önyargılardan hemen uzaklaşmıştık Marmara şiirinin, topyekün Anglosakson şiirinden beslendiği açık Ama, şiirleri, kendi özel aurası içinde okuduğumuzda, garip bir benzersizlikle karşılaşmıştık Hiçlik duygusu, her modern şiirin köklerinde belirebilir Ancak, Marmara, şiirinde, tamamen kendine has bir imge yoğunluğu ve kosmosla hiçliği bambaşka bir anlamsal dünyaya taşıyor Reel hayatı daimi dışlayışının nedeni de bu Marmara şiirinde nadir rastlanan bir sözcük özeni ve çeşitliliği var Kurulan imgeler yer yer savruk olsalar da anlam dünyasıyla devamlı hesaplaşır özellikte Doğa ile evren, varoluşla beden, korku ile çocuksuluk ve aşk aynı şiir çemberi içinde apayrı göndermelere taşıyor okuru Başta 'mor' olmak üzere renklerin bu kurulan kozmik dünyada özel ve zengin çağrışımları var Ve tüm bunların yanında kendine has bir gizemcilik Şiirlerde ölümle hayat arasındaki gidip gelişlere de şiirler boyu rastlamak mümkün
Bazı şiirlerin, farklı bağlamlarda izlenimci bir algıyla da bağı var Diğer yandan 'zaman' kavramının ilk kez bu denli başkalaştığı, kozmik dünya ve beden arasında kurduğu bağ dikkat çekiyor Aslında, şairin, diplerde geniş anlamda otoriteyle de yoğun bir hesaplaşması sıkça dikkat çekiyor Net olmayan, kendine has bir görsellikle de bazı şiirlerde baş başa kalınıyor
Bu şiirin, dolayısıyla da kitabın, daha birçok kendine has özellikleri var Bir başka şairle karşılaştırmak zor Daha önce de belirttiğimiz gibi teknik açıdansa yer yer 'savruklaşan' şiirlerle de karşılaşılıyor Bu şiirin geçmişsizliği, geleceksizliği çok önemli Aile kurumuyla ilginç biçimde hesaplaştığı; sinemayla, özel biri- iki filmi şiir adı yapıp büyülü göndermelerle bezediği ürünler de var Yapı olarak biraz güçsüz şiirlerle de karşılaşılıyor Ama bu, şiirin biricikliğini, kendine özgülüğünün önünü kesemiyor Daktiloya Çekilmiş Şiirler çok uzun yıllar üstüne konuşulacak, tartışılacak bir kitap olmaya değer Herkesin hemen sevebileceği bir şiir değil bu
Tüm iyi şairlerin şiiri gibi