Beynin Temel Yapısı

Beynin Temel Yapısı

Beyin üç temel kısımdan oluşmaktadır, arka beyin, ön beyin ve orta beyin adı verilen bu bölümler kendi içlerinde birbirleri ile haberleştikleri gibi herbiri de birbirinden bağımsız görevleri yerine getirirler

Arka Beyin:

Soğanilik, beyincik ve varol köprüsünden oluşur Soğanilik (medulla) omuriliğin beyin ile bağlantı yaptığı yerdeki şişkin bölgedir Burası otonom sinir sistemini (kalbin atışı, kan basıncının ayarlanması, nefes alıp vermemiz vb) kontrol eder Beyincik (serebellum), beynin evriminde ilk adımlardan birini oluşturur Omuriliğin beyinle birleştiği noktada, birbiri üzerine katlanmış ve kıvrılmış ufak bir yapıdır ve her iki beyin kürelerinin arka alt kısmına sokularak saklanmıştır Beyin ile ilgili bilinenler çerçevesinde beyinciğin görevi; kas faaliyetlerimizi koordine ederek harketlerimizi düzgün ve akıcı bir hale getirmektir Serebellum da meydana gelen bozukluklar, kişinin ayakta durmasını, hareketlerini ve denge kurmasını zorlaştırır

Arka beynin bir kısmı, iğneden ipliği geçirirken, ameliyat yapılırken, piyano çalarken ve bisiklete binerken gerekli koordinasyonlarda kullanırız

Orta Beyin:

Nispete küçük bir yapıya sahiptir Orta beyin ön ve arka beyinleri birbirine birleştirmekle görevlidir Orta beyin içinde işitme ve görme ile ilgili önemli işlevler gören nöronlar vardır (nöron: sinir hücresine verilen ad), bu bölüm aydınlığa ya da ışık kaynağına yönelmemizi sağlar

Beyin sapı, beynin her üç kısmıyla (ön, arka, orta) ilişki halinde olan bir yapıdır Beyin sapı omurgalı hayvanların hepsinde bulunan bir yapıdır ve beyin evriminde en eski yapıdır Beyin sapında olan nöron faaliyetlerinin büyük bir çoğunluğu, düşüncemizin kontrolü altında olmayan refleks hareketlerdir

Ön Beyin:

Talamus, hipotalamus, limbik sistem, serebrum ve beyin kabuğundan oluşur Serebrum evrimleşmede son basamaklardan biridir, ilkel hayvanlarda bulunmaz Sinir sistemindeki ağırlığın artması, serebrumdaki gelişmelerden dolayıdır İnsan bulunan her dört nörondan üçünün serebrum ile ilişki halinde olduğu anlaşılmıştır

Talamus, duyu organlarından gelen nöronların beyin kabuğu ile ilişkisini sağlamakla görevlidir Talamusun belirli bir bölümü görme ile ilgili sinirlerden gelen bilgileri alır ve korteks' in görme ile ilgili bölümüne iletir, duyu ile ilgili nöronlardan gelen bilgileri korteks' in duyma bölgesine iletir

Hipotalamus, hipofiz salgı bezi ile talamus arasında yer alır Son yıllarda en çok araştırılan beyin kısımlarından birisidir Çok büyük olmamasına rağmen gördüğü işlevler son derece önemlidir Hipotalamus "heyecan" ve "arzuların" denetlendiği merkezdir Cinsel davranış, yeme, içme vb istekler bu merkez tarafından yönetilir Ayrıca vücut sıcaklığını kontrol eden ve ısıyı normal
tutabilmek için önlemler alan merkezde burada bulunmaktadır Saldırganlık duyusu, uyku ve uykusuzluk hali, iç salgı bezlerinin faaliyetlerinin denetlenmesi yine hipotalamus tarafından yapılmaktadır

Limbik sistem, beyin sapının yukarı kısmı ile ön beyin arasında yer alan nöron ağından oluşur ve heyecanlanma, saldırma, kaçma gibi davranışlarla ilişkilidir Limbik sisteminin bir kısmının heyecan yatıştırıcı işlevi bulunurken diğer kısımları korku davranışını ortaya çıkarır Limbik sisteminde tahribat olan hastalar, dikkatlerinin bi an için dağılmasından sonra ne yapacaklarını hatırlayamazlar Bu da limbik sistemin doğrudan hafıza ile bağlantılı olduğunu göstermektedir

Beynin Görev Haritası

İnsan, kendi beyninin nasıl çalıştığını henüz anşamış değildir Fakat davranışlarımızın beynin farklı bölgeleri tarafından denetlendiği bilinmektedir Fareler üzerinde yapılan bir araştırmada, hipotalamusun belli bir bölgesi tahrip edilince farenin çok yemeye başladığı ve aşırı ağırlık kazandığı gözlemlenmiştir Ancka başka bir farenin hipotalamusunun o bölgeye yakın farklı
noktaları tahrip edilince, hayvanın iştahının tamamen ortadan kalktığı görülmüştür

Sıradan bir incelemede insan beyninin simetrik iki yapıdan oluştuğu gözlemlenmiştir Gerçekte ise sol yarıküre, sağ yarıküreden her zaman büyüktür Yaklaşık simetrik yapıları olmasına rağmen işleyişleri bakımından beyin yarı küreleri simetrik değildir

Sol yarıküre beyinde sağ yarıkürenin yapamadıklarını yapma eğilimindedir Beyinde görme, konuşma vb gibi alanların yeri tam olarak bilinmektedir Konuşma, konuşulanı anlama, yazma ve yazılanı tanıma yetenekleri sol yarıkürede yer almaktadır

Sol yarıküre sağ el faaliyetlerini, sağ yarıküre ise sol el faaliyetlerini kontrol eder İşitme de kendi içinde çaprazlanır, ancak bir ses hangi kulaktan alınmış ise o beyin yarıküresinde örneklenir Benzer şekilde koku duyusu da hangi burun deliğinden alınmış ise o taraftaki yarı küre tarafından alınır

Son zamanlarda yapılan ayrık beyin araştırmaları da beynin her yarı küresinin üstlendiği işlevler olduğunu göstermektedir
Prof Ornstein' in beynin sağ ve sol kısımlarını ayırdığı ayrık beyin deneyleri, aşırı epilepsi nöbeti olan hastaları sıkıntılarından kurtarmak için 1960 larda önerilmiştir Amaç; iki yaıküreyi birbirine bağlayan korpu kallosum' u kesmekle sara nöbetinin altında yatan ve nöronlarda deneyim altına alınamayan biyoelektiriksel boşalmayı öbür yarıküreye geçmeden kesebilmektir

Bazı ayrık beyin çalışmaları, iki yarıkürenin de birbirinden farklı işlevleri yaptığını kanıtlayan hayret verici gözlemler ortaya çıkarmıştır Bu gözlemler sonucunda beynin sol yarıküresinin konuşma ve yazma gibi dilsel davranışlar üzerinde uzmanlaştığı anlaşılmıştır Ekranın sağ köşesine bir kelime düşürülerek, sol yarıküredeki ilgili bölgeye uyarıcı gönderilirse, denek bu kelimeyi hem okuyabilir hem de söyleyebilir Aynı kelime ekranın sol tarafına düşürülürse, denek ekranda yazılı olan kelimeyi söyleyemez ancak denek bu kelimeyi söylemesi yerine tanıması istendiğinde başarılı olmuştur

Bu kadar biyolojik tanımlamanın yeterli olduğu kanısındayım Beynin işleyişi burada yazığımızdan çok daha karmaşık olmakla beraber aynı zamanda hayret verici bazı özellikler de barındırmaktadır

BELLEK VE YAPISI

Bellek, bilgileri değişik kodlar halinde sen¤¤¤leyen ve depolayan alt birimler topluluğu olarak ele alınmaktadır Öğrenmeyi, akıl yürütmeyi, bilinci ve dolayısı ile kişinin davranışlarını düzenleyen temel bir beyin işlevidir

1960 lardan sonra yapılan araştırmalarda, belleğin basitçe bilgi depolamaktan fazlasını yaptığı anlaşılmıştır Bellek birçok zihinsel işlemin kesiştiği merkezdir Çok aşamalı bellek yapısının kabul edilmesinden sonra belle yapısı 3 ana kısımda incelenmeye başlandı Bunlar duyusal kayıt, kısa süreli bellek ve uzun süreli bellek olarak isimlendirilir

İnsan algılama sisteminin kuşkusuz en önemli parçası dış uyaranlardır Dış uyarılar, duyu alıcıları yolu ile duyusal belleğe ulaşır Burada işlenmek veya üzerinde çalışılmak üzere kısa süreli belleğe gönderilirler İşlem kısa süreli bellekte tamamlandıktan sonra depolanmak üzere uzun süreli belleğe gönderilir

BELLEK ÇEŞİTLERİ

- Kısa süreli bellek:

Burada daha çok işitsel ve dile dayalı bilgiler toplanır Kısa süreli bellek, işleme dönük çalıştığından üzerinde çalışılmayan bilgiler kendiliğinden yok olur Kısa süreli bellek geçici depolama görevini üstlenmektedir

- Uzun süreli bellek:

Bu bellek türü, yeni öğrenilen bilgilerin eskileri ışığında saklandığı / güncellendiği türdür Buradan yola çıkarsak, kısasüreli bellek günümüz bilgisayarlarının RAM' ine uzun süreli bellek ise Hard Disk' ine benzetilebilir

Uzun süreli bellekte bilgiler, kısa süreli bellekte olduğu gibi ilk önce sözel kodlamaya dayanırlar Sözel kodlama olmadığı durumlarda ise, hayali görsel / yarı görsel kodlama devreye girer Burada uzun süreli belleğin bir başka görevi de anlamsal ve yapısal ilişkileri de birbiri ile uyum içerisinde saklamaktır

Bilginin kodlanması sırasında birey, bilgiyi istediği şekilde gruplayabilir Sistemli gruplandırılmış bilgiler kalıcı olmaktadır

- Açık bellek:

İstemli olarak anımsanarak, sözlü olarak ifade edilebilecek anılardan oluşur Örneğin bir kişiye ait bir dizi sözcük verilerek bu sözcükleri tekrarlaması isteniliyor, bu yapılırken birey açık belleği kullanmaktadır

- Kapalı bellek:

Açık belleğin tam olarak karşıtıdır Bu bellek türünde, anılar istemli olarak anımsanıp smzlü olarak ifade edilmez Burada anılar ya da beceriler tekrar yoluyla ortaya çıkar Bisiklete binmek buna örnek olarak gösterilebilir

- Olaysal bellek:

Kişinin başından geçen olay ve özel durumlardan oluşur

- İlişkilendirme belleği:

Sembollerin yorumlanmasında ve yapılandırılmasında kullanılan bellek türüdür Örneğin yaşadığınız şehirle ilgili bir anı, bu kentin yüz ölçümü, nüfusu ve belirli özellikleri gibi niteliklere erişmekte kullanılabilir

- Hiyerarşik bellek:

Yapılanmada bilgiler bir ilişkilenme içerisinde yer alırlar Kedi denilince akla kediyle ilişkili söylenebilecek pek çok hayvan gelmektedir (örn: fare, köpek vb)

BELLEĞİN YAPISI NEDİR

Belleğin yapısının temelini, nöronlar ve nöronların bağlantı noktaları olan sinapslar oluşturur Bilimadamlarınca bellek şu şekilde açıklanmaktadır;

"Sinir sisteminde devinimsiz yansımalı sinir devreleri bulunmaktadır Sinir devresini oluşturan yüzlerce nörondan birisi elektriksel haraketliliğe başlayınca bu akım komşu nöronlara iletilir Nöronlar, çemberin son hücresi olan elektrik akımının başladığı nörona tekrar akımı iletirler Böylece elektrik akımının çember boyunca dolaşımı sağlanır

Yansımalı devrelerde aktivitelerin süresi 14-18 saate kadar sürebilir Devrede dolaşıp duran bu sinyal anıları temsil eder Birçok yansımalı devre bir araya gelerek anıları uzun süre canlı tutabilirler

Uzun süreli bellekte ise temel olay 'uzun süreli potansiasyon' dur Bir sinir yolu, üst üste kısa süreli ve güçlü olmayan elektriksel darbelerle uyarıldıktan bir süre sonra tek tek uyarılara daha yüksek genliklte yanıtlar vermeye başlar Dolayısı ile yinelenen bilgi sinir sisteminde kendisine yol açar O bilgi ile bir uyarı geldiğinde, bilginin yolu bilindiğinden tümü
birden anımsanır" (Prof K Yaltkaya)