Halı Ve Kilimlerin Dili - Motiflerin Anlamı

Hayat Ağacı Kilim Motifi
Halı ve kilimlerin dili - Motiflerin anlamı

“Günümüzde birçok halı ve üretimi artık fabrika ve imalathane koşullarında gerçekleştirildiğinden motif ve renkler de bu seri üretimin etkisiyle üretici ya da distribütörler tarafından sipariş üzerine belirlenmekte Ürünün pazardaki başarısı da doğal olarak renk ve farklı kültürel yaşam alanlarında kullanılan mobilya stilleriyle olan uyumu ile doğru orantılı bir seyir gösteriyor”

Bir süre önce gazeteler, eskiden dünyada konuşulan dillerden birini bilen yalnızca tek bir kişinin kaldığını açıkladılar Bu kişinin ölümü durumunda bu dilin de onunla birlikte sonsuza dek yok olacağı belirtildi Elbette bu insanlık tarihinde ne ilk ne de son yok olan dil olacaktır Ancak böyle bir şeyin yaşanıyor olması dil bilimi adına oldukça üzüntü verici bir olay olsa gerek

Türk dokumacıları her ne kadar henüz kendi motif ve renk dillerinin yok olma tehlikesi ile karşı karşıya olmasalar da kaçınılan bu durumun sanıldığı kadar da uzak bir gelecekte olmadığı gerçeği endişe vermeye devam ediyor

Günümüzde birçok halı ve kilim üretimi artık fabrika ve imalathane koşullarında gerçekleştirildiğinden motif ve renkler de bu seri üretimin etkisiyle üretici ya da distribütörler tarafından sipariş üzerine belirlenmekte Ürünün pazardaki başarısı da doğal olarak renk ve farklı kültürel yaşam alanlarında kullanılan mobilya stilleriyle olan uyumu ile doğru orantılı bir seyir gösteriyor

Halı ve kilimlerdeki dokunmuş küçük simge ve sembollere motif, bunların tam***** ise desen adı verilmekte Bir seccadenin üzerindeki semboller yorumlandığında örneğin evlat kaybının dayanılmaz acısının o kadar gerçek ve canlı bir şekilde yansıtıldığı ve bu desenler dokunurken yaşanılan hüznün üzerinden uzun yıllar geçmiş olmasına rağmen sözkonusu insani duygunun bu kilim ve halılara yansıyan ifadesi gözlerden kaçmaz Bu açıdan değerlendirildiğinde halı dokumak bir tür tedavi ve terapi özelliği de gösterir Bu noktada halı adeta ruhani bir iletişim şekline dönüşerek Allah’a ulaşmada kulun doğal ve içsel bir haykırışına dönüşür

Elbette Türk halı ve kilimlerinde saadet ve sonsuz mutluluk hayalleriyle dokunmuş halılar da yok değildir, ancak tüm bu dokumalarda her zaman kaderin cilvelerine atıfta bulunan bir anlayış hakimdir Kilimler ister büyük isterse yanınızda taşıyabileceğiniz kadar küçük olsun, her zaman dokuyanın sanatsal becerilerinin ifade şekli olmuş ve dokuyanın aile tarihinin hikayesini dış dünyaya adeta bir roman ya da diğer bir sanat ürünü gibi yerel bir mesaj olarak aktarımını sağlamıştır

Göçebe kadınlar içsel anlamda kendilerini bulabilmek için ne evlerini terk etmek ne de hayat tarzlarını değiştirmek zorundalardı Bu kadınlar dokuma becerileriyle kendi yaşam sürelerinin de ötesinde bir devamlılığa sahip, muhtemelen çocuk ve torunlarına kadar kalacak bir ifade şekline sahipti Kuşaklar boyu sürecek aile, arkadaş ve ziyaretçiler gibi yakın çevrenin yanı sıra bu duygu dokumaları örneğin batılı bir yabancının evine de konuk olacaktır Böylelikle dokuyan eserinde akıllı desen, yaratıcı renk, motif anlayışı ve dokuma becerisiyle tüm dünyaya duygularını haykırabilen şanslı azınlıktan biri olmanın haklı gururunu yaşayacaktır Dokumasındaki renk ve motiflerle ustaca bezenmiş mesajını her ne kadar açıkça ortaya koymasına karşın alamayanlar da en azından bu denli güzel bir el emeğine hayranlıklarını sunacaklardır

Bir halı ya da kilim almak iki anlama gelir Öncelikle muazzam bir renk harmonisi ve desen zenginliğiyle inanılmaz güzellikte olan bir sanat eserinin sahibi olarak evinizin dekorasyonuna katkı sağlamaktır İkinci olarak da Anadolu’nun zengin tarihi ve yerel yaşamının yansıdığı dokuma geleneğinden tarihi bir yaprak almak ve bir nevi bu tarihe ortak olmak anlamına gelir Eski göçebe yaşama özgü ürün ve parçalardan hoşlananlar için, bu dili en azından biraz da olsa öğrenmek isteyenler için aşağıda yeralan temel motif sözlüğü bu konuda yardımcı olacaktır

Dokuyanın Medeni Hali
Saç Bağı (Bekar):
Bu işaret genç bir kızın evliliğe duyduğu özlemi simgeler Geleneksel olarak Anadolu köylerinde yaşayan genç kızlar evlenene kadar saçlarını kesmez, uzatırlar

Yin&Yang:
Bu motif aşk ve birliktelik kadar dokuyanın evli olduğuna işaret eder Uzak Doğu temelli bu sembol bir kadın ve erkek arasındaki aşkı anlatır Her iki resimde yeralan zıt renkler doğada hiçbir şeyin tamamıyla saf olmadığına işaret eder





Elibelinde:
Eski anaerkil inançlardaki ana tanrıçayı sembolize eder Çok eski zamanlarda tüm insanüstü güçlerin tanrılarla temsil edildiği dönemlerden kalmadır Bu motif sadece dokuyanın bir erkek çocuk dünyaya getirdiğinde kullanılır Ellerin belde kavuşturulması ise erkek çocuk dünyaya getiren kadının gurur ve mutluluğunu temsil eder

Mutluluk:
Nazar/kem göz ve koç boynuzu gibi motifler dokuyanın mutluluğu ve bu mutluluktan dolayı Allah’a şükrettiği anlamına gelir

Göz (Nazar):
Bu motif kem göz anlamına gelir ki göze benzeyen bir objenin bununla savaştığına inanılır En basit şekliyle bir üçgen kullanılır



Koç Boynuzu:
Koç boynuzu doğurganlık, verimlilik, kahramanlık ve gücü simgeler

İlişki:
Sandık, tarak ve doğurganlık dokuyanın eşiyle ve eşinin ailesiyle olan ilişkisini ifade eder



Sandık:
Bu motif genelde genç bir kızın çeyiz sandığını simgeler Bu sandığın içindeki nesneler, eşinin evinde kullanılmak için olduğundan genç kızın beklentileri ve ümitleri dokuduğu, ördüğü ve üzerine nakış işlediği parçalara yansıtılır

Tarak:
El, Parmak ve Tarak motifi, parmakların kem gözlerden koruduğunu temsil eden beş çizgi ve beş noktayı kapsar Tarak motifi genellikle evlilik ve doğum ile ilişkilidir Bu motif, evlenme arzusunu ve doğumu kem gözlere karşı korumayı ifade eder

Doğurganlık:
Karşı cinsler arasındaki ilişki ve çoğalmayı (üremeyi) anlatır

AİLE SİMGELERİ VE KUŞLAR

Aile Simgeleri:
Aile ve klan simgeleri kabileler tarafından o günün koşullarındaki gereklilikten dolayı koyunların, kilim ve diğer mülkiyetlerin işaretlenmesi ve kime ait olduklarını belli etmesi amacıyla kullanılmıştır

Kuşlar:
Kuş motiflerinin çok farklı anlamları vardır Kartal, doğan ve şahin gibi kuşlar güç ve dayanıklılığı simgeler Bu kuş motiflerine özellikle Selçuklu ve Osmanlı dönemlerindeki sanat eserlerinde sıklıkla rastlanır Bu kuşlar ayrıca kutsal haberci ve uzun ömürlülüğü temsil eder Zümrüdüanka(Anka kuşu) ve ejderhanın savaşı bahar yağmurunun habercisidir

HAYVANLAR

İlk çağlardan bu yana insanoğlu vahşi ve tehlikeli hayvanları taklit ederek ya da onların kürk ve derilerinden parçaları dokuyarak bu hayvanların güç ve kudretlerinin kendilerine geçtiğine ve bu yolla korunduklarına inanmıştır Eski inanışlarda olduğu gibi günümüzde de halen kurt pençesi, timsah dişi, ölü bir yılan ya da akrep taşımanın uğur ve güç sayıldığı bazı yerlerde hala bu gelenek devam etmektedir

Akrep, Ejderha, Kurt izi

El motifi, verimlilik ve iyi şansı birleştirir Aynı zamanda bu motif, Hz Muhammed’in kız kardeşinin elini sembolize ettiği için de, kutsal bir anlam taşır El motifi çoğunlukla nazar sembolünü üzerinde taşır ve böylelikle kem gözden korunmayı sağlar



KÜPE

Anadolu'da küpeler evlilik hediyesi olarak vazgeçilmezdir Bu motifi kullanan bir kız, ailesine evlenmek isteğini dolaylı olarak belli etmeye çalışır



YILDIZ

Yıldız motifi, Türk halılarında üretkenliği temsil eder Yıdız ışığın sembolüdür Işık ise aklı simgeler



EL, PARMAK VE TARAK

El, Parmak ve Tarak motifi, parmakların kem gözlerden koruduğunu temsil eden beş çizgi ve beş noktayı kapsar El motifi, verimlilik ve iyi şansı birleştirir Aynı zamanda bu motif, Hz Muhammed'in kız kardeşinin elini sembolize ettiği için de, kutsal bir anlam taşır Tarak motifi genellikle evlilik ve doğum ile ilişkilidir Bu motif, evlenme arzusunu ve doğumu kem gözlere karşı korumayı ifade eder