Sözcükte Anlam Özellikleri

SÖZCÜKTE ANLAM ÖZELLİKLERİ

1) GERÇEK (TEMEL) ANLAM:

Bir sözcüğün ilk ve asıl anlamına denirYani bir sözcüğün söylendiği anda zihnimizde uyandırdığı ilk çağrışım gerçek anlamdır

2) YAN ANLAM:

Bir sözcüğün gerçek anlamı yanında kullanımına bağlı olarak yeni anlamdır

3) MECAZ ANLAM:

Bir sözcüğün gerçek anlamı dışında yepyeni bir anlamda kullanılmasıdır

* Adamın tarladaki bütün ekinleri yandı ( gerçek)

* Partide çektiğimiz bütün resimler yanmış ( yan)

* Bu sınavı kazanamazsan yandın (mecaz)

* Balkona astığım çamaşırlar kurumamış(gerçek)

* Hazan mevsiminde kurumuş yapraklar gibi(yan)

* Senin aşkın da beni kuruttu be güzelim (mecaz)

* Caminin minaresi çok inceydi (Gerçek)

* Duvarın sıvası için ince bir kum getirmişlerdi (yan)

* Bana hediye alman çok ince bir davranıştı (mecaz)

* Sarayın aydınlık bir odasından karanlık bir odasına

geçmiştik (gerçek anlam)

* Yaşadığımız bunca karanlık günlerden sonra aydınlık

günler bizi bekliyor (mecaz)

* Arkadaş, bu kız seninle oynuyor (mecaz)

* Bu masanın ayağı oynuyor (yan)

* Çocuk kumsalda oynuyor (gerçek)

4) TERİMSEL ANLAM (TERİM):

Bilim sanat, spor, ya da çeşitli meslek dallarıyla ilgili özel kavramları karşılayan sözcüklerdir

* Nota müziğin anahtarı gibidir

* Rakip takım birazdan penaltı atışı yapacak

* Marmara fay hattı tehlikeli sinyaller veriyor

* Güreşçimiz, finalde rakibini tuşla yendi

* Matematik öğretmenimiz tahtaya bir doğru çizmemizi

istedi

* Şiirde aynı eklerin ya da sözcüklerin tekrarlanmasına

redif denir

NOT 1: Bazen bir sözcük gerçekte terim değilken terim olarak kullanılabileceği gibi, gerçekte terim olan bir sözcük de terimlikten çıkabilir

* Polis bir hücre daha ortaya çıkardı ( terimlikten çıkma)

* Sinop burnu Türkiye’nin en kuzey noktasıdır

(terimleşme)

NOT 2: Bir sözcük birçok dalda terim olabilir

* Bitkiyi toprağa bağlayan kökleridir

* Dört, kök dışına iki olarak çıkar

* Hiçbir ek almamış sözcüğe kök denir

5) YANSIMA SÖZCÜKLER:

Doğadaki seslerin insanlar tarafından taklit edilmesine denir

* Bu köpek neden havlıyor?

* Bir patlama sesiyle irkilmiştik

* Bu aylarda kediler çokça miyavlar

* Bu sözlerim üzerine sınıfta homurtular başladı

* Köyde sabahleyin koyunların meleyişleriyle uyandık

6) EŞ ANLAMLI ( ANLAMDAŞ) SÖZCÜKLER:

Yazılışları farklı ancak anlamları aynı olan sözcüklere denir

* siyah ---- kara , * beyaz----- ak, * zengin----varlıklı,

* zengin--- varlıklı, * fakir----yoksul , * rüzgar---- yel,

* üzüntü-----keder, * öykü---hikaye, * eser--- yapıt,

* edebiyat--- yazın, * cümle---- tümce * kelime--- sözcük

7 ZIT (KARŞIT) ANLAMLI SÖZCÜKLER:

Anlam bakımından birbirinin tersi olan sözcüklerdir

* Sana çirkin dediler düşmanı oldum güzelin

* Ağlarım harta geldikçe gülüştüklerimiz

* Kışın soğuğunu yaşadıkça yazın sıcağını arar oldum

* Aşağı tükürsen sakal, yukarı tükürsen bıyık

* Yaşlı insanları görünce gençliğimin kıymetini

anlıyorum

NOT: Zıt anlamlılık ile olumsuzluk birbiriyle karıştırılmamalıdır

* Tanzimat romanında iyiler hep iyi kötülerse hep kötüdür ( zıt)

* Bugünlerde hiç iyi değilim ( olumsuz)

8) SESTEŞ ( EŞSESLİ) SÖZCÜKLER:

Yazılışları ve okunuşları aynı ancak anlamları farklı olan sözcüklere denir

* Yılanı gören at birden şaha kalktı

* Mutfaktaki pislikleri çöpe at

* Al bayrağıma sarılı cansız bedenimi al

* Gül: “Gül” dedi, bülbüle

* Kalem böyle çalınmıştır yazıma

Yazım kışıma uymaz, kışım yazıma

* Kırda yaptığımız piknikte yanımıza kır saçlı bir ihtiyar

geldi

UYARI: Bir sözcüğün mecaz ya da yan anlamıyla sesteş anlamlılık karıştırılmamalıdır

* Bu sözler bazılarına çok dokunacak ( mecaz anlam )

* Omzuma bir el dokundu ( gerçek anlam )

* Bu yaz, bir mektup yaz ( sesteş )

NOT: Sesteş sözcükler genellikle halk edebiyatında cinaslı manilerde kullanılır

9 SOMUT VE SOYUT ANLAMLI SÖZCÜKLER:

Varlığını beş duyu beş duyu organıyla algılayabildiğimiz kavramlar somut; beş duyu organımızdan hiçbiriyle algılayamadığımız, varlığını sadece akıl ve mantık yürütme yoluyla kabul ettiğimiz kavramlar soyuttur

* çiçek, ağaç, ses, koku, hava, göl, ev, rüzgar, ışık(somut)

* ruh, akıl, vicdan, akıl, acıma, üzüntü, aşk, inanç( soyut )

ÖZELLİK 1: Somut anlamlı bir sözcük, ek alarak soyut anlam kazanabilir

* anne - lik , insan - lık

somut soyu yaptı somut soyut yaptı

ÖZELLİK 2 :Somut anlamlı bir sözcük kullanıldığı cümleye göre soyut anlam kazanabilir Buna soyutlaştırma denir Soyutlaştırma kelimeye mecaz anlam kazandırma suretiyle olur

* Ne kadar sıcak bakıyor değil mi? ( soyutlaştırma)

* Kara haber tez duyulur ( soyutlaştırma)

* Titreyen yapraklar, cilvedir, nazdır ( soyutlaştırma)

* Bu adam kafasızın biridir ( soyutlaştırma)

* Kızın gittiği bu yolu hiç iyi görmüyorum (soyutlaştırma)

* Sanatta özgün olmak biraz da yürek ister (soyutlaştırma)

* Nedense bugün hiç havamda değilim ( soyutlaştırma)

ÖZELLİK 3 : Soyut anlamlı bir sözcük çoğunlukla benzetme yoluyla somut hale getirilebilirBuna somutlaştırma denir

* Hüzün, sonbaharda dökülen yapraktır

* Yalnızlık , bir çiçektir

* Sevgi, gökyüzünde kanat çırpan bir güvercindir

* Arkadaşlık, kişiler arasında kurulan bir köprüdür

* Bu düşünceler, zamanla çürüyecektir

* Vişne dallarında arzularımız, alnımıza konan bir

öpücüktür

ÖZELLİK 4 : Gözlemleyebildiğimiz eylemler somut, gözlemleyemediğimiz eylemler ise soyuttur

* Annesi, bebeğini kucağına almış seviyordu ( somut )

* Ferhat, Şirin’i dağları delecek kadar seviyordu( soyut )

* Çocuk, masadaki vazoyu kırmıştı ( somut )

* Bu sözlerinle arkadaşını çok kırdın ( soyut )

10) NİTELİK VE NİCELİK ANLAMLI SÖZCÜKLER:

Bir şeyin nasıl olduğunu , ne gibi özellikler taşıdığını anlatan sözcüklere nitelik anlamlı sözcükler denir Bir şeyin sayılabilen, ölçülebilen ya da azalıp çoğalabilen durumunu bildiren sözcüklere nicelik anlamlı sözcükler denir

* Az ileride birkaç kişi seni bekliyor ( nicel )

* Bugün oldukça kötü bir zaman geçirdim ( nitel )

* Çok konuştuğu için arkadaşları pek sevmedi ( nicel )

* İki damla yaş olur düşersin yüreğime gizlice ( nitel, nicel)

* Kör karanlıkta açardık paslı gözlerimizi (nitelik )

UYARI: Bazı sözcükler cümlede kazandığı anlama göre nicel de olabilir nitel de

* Yaptığı işte iyi para kazanıyordu ( nicel )

* O iyi bir insandı ( nitel )

* Bu soğuk havada bir de senin soğuk esprilerini çekemem ( nicel, nitel )

* Bu şehrin havası sıcak olduğu gibi insanları da sıcaktır ( nicel, nitel)

Görüldüğü gibi nitelik anlamlı sözcükler, genellikle niteleme sıfatı ve durum zarfı görevindedir Nicelik anlamlı sözcükler ise ölçü - miktar zarfı , belgisiz sıfat veya sayı sıfatı görevindedir

10 GENEL VE ÖZEL ANLAMLI SÖZCÜKLER:

Karşıladıkları varlığın tamamını belirten sözcüklere genel anlamlı sözcükler denir Tek bir varlığı karşılayan sözcüklere ise özel anlamlı sözcükler denir Varlıkların genelden özele doğru sıralanışı : Varlık- canlı- hayvan- keçi- Ankara keçisi

* Çocuk, geleceğin teminatı olduğundan ben çocuğumun iyi yetişmesini istiyorum ( 2 si 1 sine göre daha özel)

* Kitap, insanın en iyi dostudur ( genel)

* Bu kitabı arkadaşıma ödünç verdim (özel )

* Eğitim- öğretim sadece okulda yapılmaz ( genel)

* Okulumuz, şehrin en eski binasıdır (özel )