Kuzu Üretimi Teknikleri

Kuzu üretimi teknikleri
101 Koç katımı döneminde besleme
102 Erken yaşta damızlıkta kullanma
1021 Anaç kuzular ve damızlıkta kullanılması
10211 Anaç kuzular ve özellikleri
10212 Anaç kuzuların damızlıkta kullanılmasını etkileyen etmenler
1022 Koç kuzular ve damızlıkta kullanılması
10221 Koç kuzular ve özellikleri
10222 Koç kuzuların damızlıkta kullanılmasını etkileyen etmenler
103 Kuzulama Aralığının Kısaltılması
1031 Bir yılda iki kuzulatma
1032 İki yılda üç kuzulatma
104 Hormon uygulama
1041 Hormon uygulamanın amaçları
1042 Kullanılan başlıca hormonlar
10421 Uygulama yöntemleri
1043 Hormon Uygulama Tekniği
105 Embriyo Aktarımı (EA)
1051 Embriyo aktarımı tekniğinin kullanım alanları
1052 Embriyo aktarımı tekniği
10521 Verici ve alıcı koyunların seçimi
10522 Verici ve alıcı koyunlarda kızgınlığın eşlendirilmesi
10523 Vericinin çoklu yumurtlatılması (super ovulasyon) için hormon uygulama
10524 Vericinin döllenmesi
10525 Döllenmiş yumurtanın sağımı ve kültürü
1056 Embriyoların değerlendirilmesi
10527 Embriyo aktarımı (FA)
10518 Alıcı bakımı
106 Kaynakça

101 Koç katımı döneminde besleme

Aşım döneminde besleme düzeyinin kuzu verimi üzerinde önemli etkileri vardır Özellikle koç katımı öncesi ve koç katımında 2-4 hafta süreli olarak devam eden ve olağan dönemlerden daha yüksek bir besleme olarak açıklanan Flushing döl verimini arttırmaktadır Flushing, kısırlığı azaltmakta, ikizlik oranını yükseltmekte, kızgınlığın daha belirgin olarak görülmesini sağlamakta ve toplulaştırmakta, ayrıca laktasyondan sonra kızgınlığın erken oluşmasına etki yapmaktatır

Koyunlarda flushingi etkileyen birçok etmen vardır Bunlar arasında başlangıç ağırlığı ya da koyunun kondisyonundaki değişmeler, flushing zamanı ve süresi, f1ushing yoğunluğu ve yemin tipi, koyunun ırkı ya da tipi, koç katım sonrası besleme gibi etmenler önem kazanır

Genel bir formül olarak ek yemlemeye koç katımından 2-4 hafta önce başlamak ve koç katımında da 1-2 hafta süreyle devam etmek önerilebilir Koyun başına verilecek günlük yem miktarı 15 kg’a değin kuru otla birlikte 250-350 gr arpaya eşdeğer yoğun yem olabilir Koyunlar dışarda otluyorlar ise kaba yem verilmez, yalnız yoğun yem verilir Yoğun yemin besin maddeleri oranı 1:55 dolayında olması öğütlenir

Gebeliğin son dönemlerinde, çoğuz doğurma olasılığı yüksek olan koyunların beslenmeleri yararlıdır Bu dönemde (gebeliğin son 15- ayı) uygulanan besleme düzeyi ile doğan kuzuların canlı ağırlıkları, yaşama güçleri ve anaların süt verimi arasında oldukça önemli ilişkiler vardır

Aşım döneminde koçların beslenmesine de özen gösterilmelidir Koçların ek yemlemesine aşımdan 3-4 hafta önce başlamalı ve aşımda da devam etmelidir Ek yemleme koçların aşım isteğini sürekli durumda tutmakta, aynı zamanda spermanın niteliğini ve niceliğini yükseltmektedir Daha ayrıntılı bilgi için bölüm 1211 bakınız

102 Erken yaşta damızlıkta kullanma

Genel olarak dişi yada erkek kuzuların kabul edilenden daha kısa bir süre içinde gelişmelerini tamamlamaları ve gebe kalabilecek ya da bıraktıracak bir şekilde çiftleştirilmeleri erken damızlıkta kullanma olarak tanımlanır Erken damızlıkta kullanma, erken gelişme yeteneğine bağlıdır Ancak kalıtsal olan bu yeteneğin ortaya çıkması için kuzulara gelişme çağında yeterli bir bakım ve beslemenin uygulanması gerekir Bunlar sağlandığı takdirde örneğin dişi kuzuların 6-7 aylık iken başarıyla çiftleştirilerek gebe kalmaları ve bir yaşına geldiklerinde ilk yavrularını vermesi olasıdır

Koyunlarda erken yaşta damızlıkta kullanma başlıca iki ana amaca yöneliktir Bunlardan birincisi, birim koyundan yaşamı boyunca elde edilecek kuzu sayısını ve buna bağlı olarak verimliliği arttırmaktır Bir başka deyişle kuzuların verimsiz geçen dönemi, en alt düzeye indirilmektedir İkincisi ise damızlıkçı işletmelerde; özellikle damızlık üretme görevini yüklenmiş kamu yetiştirme kurumlarında, yavru denetimi (döl denetimi) işinin kısaltılmasıdır Bir erkek kuzunun erken yaşta damızlıkta kullanılmasıyla, süt ve besi gibi özellikleri yönünden verim gücü ortalama 25 yaşında ortaya çıkmaktadır Aksi durumda koçun en az 4 yaşına ulaştığı zaman verim gücü anlaşılabilecektir Genel bir yaklaşım ile erken damızlıkta kullanmayla genetik ıslahta kuşaklar arası süre kısaltılmaktadır

Dişi ve erkek kuzuların erken yaşta damızlıkta kullanılması yukarıda da değinildiği üzere temelde kalıtsal bir yetenek olan erken gelişme özelliğine dayanır Böylesi uygulamalar ileri hayvancılık ülkelerinde özellikle erken gelişen etçi koyun ırklarında yapılmaktadır

Yurdumuz yerli koyunlarının ise ilk bakışta geç gelişen ırklar olduğu söylenebilir Ancak bunu genelleştirmek ya da tüm yerli ırklar için geçerli saymak olası değildir Örneğin kıvırcık ırkı erkek kuzularında yapılan bir araştırma, bu ırkın erken damızlıkta kullanma ile ilgili özellikler yönünden kimi etçi ve yapağı verim yönlü ırklara yakın yeterli düzeyde verim gücüne sahip olduğunu göstermiştir

Kıvırcıklarda sağlanan düzeyler ölçüt alınırsa, yerli ırklarımızdan kimilerinde erken aşım için yeterli verim gücü göstereceği beklenmelidir Diğer yandan özellikle melez genotiplerle çalışan yetiştiriciler, erkek kuzularını erken aşımda kullanılabilirler Dişi kuzuların ise tamamı olmasa bile önemli bir kısmı erken aşım için ayrılabilir ve doğduktan sonraki yılın aşım mevsiminde çiftleştirilebilirler

1021 Anaç kuzular ve damızlıkta kullanılması

10211 Anaç kuzular ve özellikleri

Bir koyun sürüsünde, dişi kuzulardan ilk aşım mevsiminde ya da ilk yaş içinde eşeysel olgunluğa erişip gebe kalabilecek gelişmeyi gösterenlere anaç kuzu denir

Anaç kuzular, ergin koyunlara göre daha kısa çiftleşme mevsimine ve kızgınlık süresine sahiptirler Daha düzensiz kızgınlık gösterirler Kızgınlık döngüsü ortalama 16 gündür Kızgınlık aranırken daha çok özen gösterilmelidir Ortalama gebelik süreleri de anaçlara göre biraz daha kısadır

Anaç kuzularda saptanan kısırlık oranı erginlerden yüksektir Diğer verimleri de daha düşüktür İlk yaş içinde doğum yapan anaç kuzulardan üretilen kuzuların daha çok kasaplık olarak değerlendirilmesi önerilir Ancak anaç kuzuların toplam verimliliği, daha geç damızlıkta kullanılanlara göre daha yüksektir

10212 Anaç kuzuların damızlıkta kullanılmasını etkileyen etmenler

Anaç kuzuların damızlıkta kullanılması eşeysel olgunluğa erişmesine bağlıdır Eşeysel olgunluğu etkileyen etmenlerin başlıcaları ırk, canlı ağırlık, besleme, yıl ve kuzulama zamanıdır

Irk

Dişi kuzularda eşeysel olgunluğa erişme yaşı ırka bağlı olarak değişir Erken gelişen koyun ırkları, geç gelişen koyun ırklarına göre daha önce eşeysel olgunluğa erişirler

Melezleme yoluyla eşeysel olgunluk yaşı iyileştirilmesi kimi ırklarda açık olarak görülür Örneğin ilk kızgınlık yaşı siyah yüzlü Iskoç koyunlarında 8 ay iken bu yaş Dorset Horn x İskoç melezlerinde 7 ay olarak saptanmıştır

Canlı ağırlık

Dişi kuzularda eşeysel olgunluk ve kızgınlık üzerine etki eden en önemli etmenlerden biri canlı ağırlıktır Genel olarak dişi kuzular ergin yaş ağırlığının yüzde 40-60’ına ulaştıkları zaman eşeysel etkinlik gösterirler Canlı ağırlık arttıkça, anaç kuzularda kuzulama oranı ve doğumda kuzu sayısı yükselmektedir Örneğin İngiliz etçi ırklarında yapılan bir araştırmada 27 1- 289 kg canlı ağırlık grubunda dişi kuzuların kuzulama oranı yüzde 54 ve doğum başına kuzu 103 olmasına karşılık 743-493 kg canlı ağırlık grubundaki dişi kuzuların kuzulama oranı yüzde 100, doğumda kuzu sayısı 150 olarak saptanmıştır

Besleme

Anaç kuzuların üreme güçleri ve gelecekteki verimleri büyük ölçüde beslemeyle ilişkilidir Anaç kuzularda, gelişme, çiftleştirme, ileri gebelik ve laktasyon dönemlerinde isteğe göre yapılan besleme, gelişme, üreme özellikleri ve yavru gelişmesi üzerinde olumlu bir etki yapmaktadır

İsteğe göre yapılan beslemeyle birlikte karmaların protein düzeyi de dişi kuzuların gelişmesini etkiler Buna göre yüzde 11-12’lik ham protein düzeyinin en uygun olduğu belirlenmiştir Ancak üreme özellikleri ham protein düzeyinden etkilenmemektedir

Beslenmede, enerji düzeyinin ayarlanması da önemlidir Çalışmalarda üreme gücünü düşürmediği sürece düşük enerjili yemlerde beslemenin olası olduğu görülmektedir Bu düzey 3370 kcal enerjiye değin düşürülebilir Bu durum yemleme giderlerinin düşürülmesi açısından önemlidir Yüksek enerjili besleme, vücut yağını arttırmakta, bu nedenle döl tutma oranı azalmaktadır Bununla birlikte 6 ve 12 aylar arasında istenilenden düşük düzeyde besleme, ilk kuzulamada kısırlık oranını yükseltmekte ve ileri yaşlarda verimi azaltmaktadır

Anaç kuzuların beslenmesinde rasyonların kaba, yoğun yem oranları da önem taşır Bu açıdan yüzde 50 kaba yem içeren rasyonla beslenen anaç kuzular en yüksek üreme gücü elde etmişlerdir

Yıl

Eşeysel olgunluğa erişme yaşı yıllara göre değişim gösterir Diğer yandan aşımdan önceki canlı ağırlık dikkate alınmadığında, toplam kızgınlık oranının da yıllara göre önemli bir ayrım gösterdiği bilinir

Kuzulama ayı

Uygulamada koşul olarak kuzuların çiftleşme mevsiminden en az 6-7 ay önce doğmuş olmaları gerekir Aksine bu durumda, geç doğum yapan kuzuları aynı yılın çiftleşme mevsimine değin kızgınlık ve aşım isteği için yeterli gelişmeyi gösteremezler Örneğin olağan çiftleşme mevsimi sonbahar olan ırklar için, kuzuların doğum zamanı Ocak-Şubat ayları olmalıdır

1022 Koç kuzular ve damızlıkta kullanılması

10221 Koç kuzular ve özellikleri

İlk yaş içinde yeterli eşey ve vücut gelişmelerini tamamlayarak aşımda kullanılan erkek kuzulara koç kuzu (=ramlamh) adı verilir

Erkek kuzuların eşeysel gelişmesi daha çok vücut gelişmesiyle ilgilidir Çalışmalar daha çok erken gelişen ırklarda erkek kuzuların 4-45 aylık olunca eşeysel organlarının geliştiğini ve spermatogenesisin (erkek üreme hücrelerinin oluşumu) ile belirlenen fizyolojik eşeysel olgunluğa eriştiğini göstermektedir Bununla birlikte erkek kuzuların damızlıkta kullanılmaları için 7-8 aylığa ve en az 30-40 kg canlı ağırlığa ulaşmaları gerekir Bu durumdaki koç kuzular aşım için yeterli kalitede sperma üretmektedirler Bunların sperma kaliteleri, ejakulat hacmi, konsantrasyonu, rezistans ve molilite özellikleri, ergin koçlar düzeyinde olması bile yapay tohumlama uygulaması için yeterli sınırdadır

Koç kuzuların çiftleşme performansı bakımından durumu, ergin koçlardan ayrı değildir Koç kuzuların çiftleştiği koyunlarda elde edilen kuzulama oranları ile ergin koçların çiftleştiği koyunlarda elde edilen kuzulama oranı benzer değerlere sahiptir Doğum ağırlığı, sütten kesim ağırlığı ve yaşama gücü gibi özellikler açısından da koç kuzu dölleri, ergin koç dölleriyle birbirine yakın değerler gösterirler

Erken yaşta damızlıkta kullanma, koç kuzuların ileri yaşlardaki gelişmelerine de olumsuz bir etki yapmamaktadır

Çiftleşme mevsiminde bir koç kuzuya elde aşım uygulanacaksa ayrılacak koyun sayısı 20-30 olabilir Bunların ergin koyun olması daha yerinde olur

10222 Koç kuzuların damızlıkta kullanılmasını etkileyen etmenler

Koç kuzuların damızlıkta kullanılmalarını etkileyen etmenler, anaç kuzular için anılan etmenlerin aynısıdır Bunlar bilindiği üzere ırk, canlı ağırlık, besleme, yıl ve kuzulama zamanıdır Bu etmenler içinde en önemlisi canlı ağırlıktır Erkek kuzuların eşeysel gelişmesi daha çok vücut gelişmesiyle ilgilidir

103 Kuzulama Aralığının Kısaltılması

Birim süreç içinde koyunlardan üretilen kuzu sayısını arttırmada seçeneklerden biri de kuzulatma aralığının kısaltılmasıdır Geleneksel koyun yetiştiriciliğinde yılda tek kuzulatma egemendir Bununla birlikte tarımdaki entansifleşmeye koşul olarak yılda tek kuzulatmayla sağlanan kuzu geliri yeterli olmamaktadır Bu nedenle özellikle koyunların sağılmadığı, koyunların salt kuzu verimi için yetiştirildiği kimi ülkelerde kuzulama aralığının kısaltılması uygulaması devreye sokulmuştur Bu ülkeler arasında öncelikle Britanya, Almanya ve Kuzey Avrupa ülkeleri sayılabilir

Koyun sütünün iyi gelir getirdiği Akdeniz ülkelerinde ve yurdumuzda kuzulatma aralığının kısaltılması ve özellikle yılda iki kuzulatma yetiştiricilerin ilgisini çekmeyebilir Bununla birlikte iki yılda üç kuzulatma uygulaması yurdumuzun kimi yörelerinde söz konusudur Böylece hem daha fazla kuzu, hemde koyun sütü üretiminin mevsimlere dağıtılması olanağı ortaya çıkmaktadır Ayrıca yurdumuzda yıllara göre değişen kurbanlık gereksinmesinin karşılanmasında ve mevsimlere göre kuzu eti piyasasında görülen darlığın giderilmesinde bu gibi uygulamalara başvurulabilir

Kuzulatma aralığının kısaltılması, ya yılda iki kuzulatma, yada iki yılda üç kuzulatma yöntemleriyle sağlanabilir

1031 Bir yılda iki kuzulatma

Koyunlar kuzuladıktan sonra ilk ay içinde çiftleştirilmeleri ise gebe kalmaları koşuluyla bir yılda iki kez doğum yapabilirler Bu amaçla şöyle bir uygulama yapılır:

1 Birinci doğumun arkasından koyunun kuruya çıkması için kimi işlemler yapılır
Kuzu, ağız sütünü emdikten sonra anasından ayrılır
Ana koyuna kısa bir sure besleme değeri düşük bir besleme yapılır, suca zengin yemler kesilir
Eksik ve aralıklı sağım uygulaması yapılır Böylece hem meme sağlığı korunmuş, hemde koyunun kuruya çıkartılması sağlanmış olur Koyunun kuruya çıkarılması en geç bir hafta için de gerçekleştirilmelidir
Koyun kuruya çıktıktan sonra yoğun bir yemleme yapılarak aşım kondisyonuna girmesi sağlanır Kızgınlığın oluşturulmasında fluşhing dışında hormonlardan da yararlanılır
Bir yılda iki kuzulatma uygulamasının özellikleri:

Bu yöntem, çiftleşme mevsimi uzun ırklarda uygulanabilir
Kuzuların büyütülmesinde yapay sütlerle besleme zorunludur
Entansif bir bakım-besleme gereklidir
Kızgınlığı oluşturulmasında yapay üreme hormonları gerekli olabilir
Yetiştirici geliri, salt kuzu eti ve yapağıya dayanır
Sürü yenileme payı yüksektir Koyunlar çabuk yıpranır
1032 İki yılda üç kuzulatma
[Konu Başlığı] [Önceki Konu] [Sonraki Konu]

Birinci yöntem

Uygulama

Sürü iki gruba ayrılır Birinci yılda 1 grup iki kez 2 grup ise bir kez kuzulattırılır İkinci yıl ise, ilk yıl iki kuzulatmaya alınan grup bir, bir kuzulatmaya alınan grupda iki kez kuzulatmaya alınır Bu şekilde bir sürüde iki yılda üç kuzulatma sağlanmış olur Koyunların nöbetleşerek kuzulattırılması, vücutlarında oluşabilecek aksaklıkların giderilmesi içindir

Özellikleri

Çiftleşme mevsimi uzun ırklarda uygulanabilir
Yılda iki kez kuzulattırılan grup için
Kuzuların yapay sütle beslenmeleri ve kızgınlığı oluşturma için hormon uygulama gereklidir
Entansif bir bakım-besleme gereklidir
İkinci yöntem

Koyunların kuzuladıktan 3 ay sonra koça verilmesi ile önceki doğumdan ortalama 8 ay sonra ikinci kuzulatmanın sağlanması şeklinde uygulanır

Uygulama

Kuzulatmanın 8 aylık dönemlerle gerçekleştirilmesi yönteminde, doğumdan sonra koyunlar 2 ay süreyle laktasyon kondisyonunda tutulur Bu süre içinde amaca göre üç seçenek vardır

Kuzular kısa bir emiştirmeden sonra anadan ayrılır ve koy unlar sağılır
Kuzular ağız sütünü aldıktan sonra 1-2 gün içinde anadan ayrılır, sıvı besinlerle beslenirler, analar sağılır
Kuzular 2 ay boyunca analarını emerler
Üçüncü ay içinde koyunların kısa bir süre içinde aşım kondisyonuna girmesi sağlanır Bu amaçla önce kuruya çıkarma işlemleri uygulanır (Eksik ve aralıklı sağım ve düşük düzeyde besleme) Daha sonra yoğun yeme dayanan bir besleme uygulanır Bu şekilde koyunların kızgınlık göstermesi sağlanır ve aşım (koç katımı) gerçekleştirilir

Kuzulatmanın 8 aylık aralıklarla gerçekleştirilmesinde, önemli noktalardan biri kuzulamanın kısa sürmesidir Bu durum Bilindiği üzere koç katımının kısa sürede gerçekleştirilmesiyle olasıdır Bu sürenin en çok iki kızgınlık döngüsü uzunluğunda olması istenır En iyisi bir kızgınlık döngüsü süresince koç katımının gerçekleştirilmesidir Koç katımının kısa sürmesi için kızgınlığın toplulaştırılması koşuldur Bu da iki şekilde gerçekleştirilebilir:

Birincisi yapay üreme hormonu uygulamaktır İkincisi ise doğal önlemlerle sağlanır Bunun için koyunlar 2 ayın sonunda kısa sürede ve aynı zamanda kuruya çıkartılır Aşımdan önce koyunlar arasına uyarıcı koç salınır Elde aşım yapılıyorsa özenli bir şekilde kızgınlık aranır Diğer aşım yöntemleri uygulanıyorsa yeterli sayıda koç, katımda kullanılır

İki yılda üç kuzulatmada koç katım zamanını belirleyen etmenler:

Doğal yemlerin bulunma dönemleri
En yüksek kuzu fiyatı dönemleri,
Irkların normal çiftleştirme mevsim ve anöstrüs dönemleri,
Sağılan sürülerde en yüksek süt fiyatı dönemleri
Sekizer aylık aralıklarla kuzulatma uygulamasının özellikleri:

Çiftleşme mevsimi uzun süren ırklarda uygulanabilir
Kuzuların yapay sütlerle besleme zorunluluğu genelde yoktur
Yurdumuzda uygulayabilme olanağı vardır
Entansif bir bakım-besleme gereklidir
Hem süt, hemde kuzu üretimi sağlanabilir
İki sürüde uygulandığı zaman pazarlanabilen süt üretimi süre ve nicelik açısından artar
104 Hormon uygulama

Entansif koyunculukta artan masraflar ve işçilikle giderleri, diğer memeli evcil türlerde olduğu üzere, hayvanların doğal üreme veriminin ve sıktığını değiştirmeye ve denetim altına almaya zorlamaktadır Bu durumda kızgınlık döngüsün ve yumurtlamanın yapay fizyolojik yollarda denetimi eksogen üreme hormonlarının kullanılmasını gündeme getirmiştir Bu yaklaşım içinde üreme hormonlarının kullanılması, ileri ülkelerde özellikle hayvan ıslahının bir aracı olan yapay tohumlamayla ele alınarak uygulama alanı bulmuştur Yurdumuzda üreme hormonlarının saha düzeyinde kullanımı yok denecek düzeyde sınırlıdır

Yurdumuz koyun ıslahı çalışmalarında gündemdeki sorunların başında nitelikli damızlık sorunu vardır Bu nedenle gerek araştırma kurumlarda oluşturulan yeni tiplerden, gerekse dışarıdan ithal edilen kültür ırklarından en yoğun şekilde yararlanma zorunluluğu vardır Bu durum yapay tohumlamayı etkin bir şekilde ıslah çalışmalarına sokmakla çözümlenecektir Ancak yapay tohumlamada başarıyı yükseltmede, kızgınlığın düzenlenmesi temel koşullardan biridir Bu da hormonal işlemlerde sağlanabilecektir Koyunlarda hormonal uygulamalar, işletme düzeyinde de iş planlamasını sağlamakta ve verimliliği arttırmaktadır

1041 Hormon uygulamanın amaçları

Koyunlarda hormon uygulamasının amaçları şöyle özetlenebilir:

Kızgınlık döngüsü ve yumurtlamayı denetleyerek, doğal aşım yada yapay tohumlama izleneceklerini düzenleme,
Çiftleştirmenin toplulaştırılması ile yapay tohumlama teknisyeninde yoğun bir şekilde yararlanma ve kuzulamanın kısa bir sürede gerçekleşmesini sağlama
Başarılı ve toplulaştırılmış çiftleşmeyi izleyen dönemde sütten kesim, besi ve pazarlama için bir örnek (yaş, canlı ağırlık) kuzu özdeği sağlama
Normal çiftleştirme mevsiminde ikizlik oranının arttırılması yanında mevsim dışı kuzulatmanın oluşturulması
Bakım, besleme, işgücü, bina ve diğer kaynakların kullanılmasında verimliliği yükseltme
Aşım mevsiminin dolayısıyla kuzulatmanın işletme yada işletmeler arası düzenlenmesiyle kuzu ve süt verimini bütün yıla yayma
Embriyo aktarımı tekniğini daha kolay uygulama
Bilimsel çalışmalar için aynı zaman kesitinde doğmuş öz yada üvey kardeş elde etme
1042 Kullanılan başlıca hormonlar

Gebe kısrak serumu hormonu (GKSH)

GKSH FSH ve LH benzeri fizyolojik etkiye sahiptir Bu hormon yapıldığı andaki folliküllerin durumuna göre, ya FSH olarak graaf folliküllerin gelişmesini sağlamakta, yada LH olarak yumurtlamayı sağlamakta yada her iki işlevi göstermektedir

GKSH, koyunlarda normal aşım mevsiminde çoklu yumurtlatma (super ovulasyon) anöstrüs dönemde kızgınlık ve yumurtlatmanın oluşturulması amacıyla kullanılır Kas içi verilir

GKSH kızgınlık düzenleyici hormonlardan sonra uygulanır

Kadın plasenta hormonu (KPH)

KPH, daha çok LH etkisi gösteren bir hormondur Koyunlarda KPH, genellikle GKSH dan sonra uygulanır Bununla birlikte çoklu yumurtlatıcı olarak KPH’nın kullanılması çok yaygın değildir

KPH da, kızgınlık düzenleyici hormonlardan sonra kullanılır Kas içi verilir

Progesteron hormonu (PH)

PH ‘nun FSH/LH hormolarının karşıtı olması nedeniyle kızgınlığı durdurucu yada baskı altında tutma özelliğı vardır Bu özelliğinden yararlanılarak kızgınlığın düzenlenmesinde ve toplulaştırılmasında kullanılan en yaygın hormondur Progesteron beklenen yarar, kullanılan hormonun kısa sürede etkili ve en önemlisi kısa sürede vücuttan atılmasına bağlıdır,

10421 Uygulama yöntemleri

Enjeksiyon yöntemi

PH’nın kas içi olarak verilmesidir Bu yöntemde enjeksiyon sıklığı uygulanan doz ve uygulama süresi bakımından birçok seçenek vardır, PH’nın bu şekilde verilmesinin uygulanabilir ve ekonomik olmadığı görülmektedir

Ağız (oral) yöntem

PH, yem içinde, pelet olarak yada ağızdan kapsüllerle verilir Ağız yoluyla hormon uygulama yönteminin geviş getirenlerde sınırlı düzeyde kullanılabileceği anlaşılmaktadır Bunun nedenleri arasında; günlük yem tüketimdeki değişme, sindirim olayının karmaşık olması, yemlerin hareket hızının ayrı olması sayılabilir

Vaginal yöntem

Bu yöntemde PH emdirilmiş süngerler özel spekulum aygıtıyla vaginaya sokularak serviks uteri bölgesine bırakılır Bir süre vaginada bırakılan süngerlerle PH kana karışır Sürenin sonunda sünger, kendine bağlı iplik yardımıyla dışarı çıkartılır En yaygın PH uygulama yöntemidir

İmplantasyon yöntemi

PH emdirilmiş implantlar özel bir trokar aracılığıyla koyunların ön koltuk deri altına yerleştirilir, Koç katımından yaklaşık 14 gün önce uygulanır Her implant 5 cm boyunda ve 093 cm çapındadır Uygulanabilir bir yöntemdir

Prostaglandın F2a(PGF2a)

PGF2a korpus luteuma eriten ve giderek yok eden bir etkiye (luteolilik) sahiptır Bunun sonucu olarak korpus luteumun salgısı olan progesteron giderek ortadan kalkar Kızgınlık dongüsünde yeniden Folliküller evre başlar Bu özelliğinden dolayı, yapay PGF2a, kızgınlığın denetiminde başarıyla kullanılır Kas için uygulanır Prostaglandinler, anöstrüs dönemde etkisizdirler

Koyunlarda üreme hormonları yukarıda da değinildiği üzere genelde üretim amacıyla kullanılır Sağılım amacıyla üreme hormonların kullanması çok sınırlıdır, hemen hemen hiç kullanılmazlar

1043 Hormon Uygulama Tekniği

Koyunlarda, sığırlarda olduğu üzere, kızgınlık ve yumurtlama zamanının denetimi, kızgınlık döngüsüne yapılan müdahalenin niteliniğine göre iki türlü olur Birincisi, normal luteal evreyi kısaltmaya yönelik hormon uygulamasıdır Bu durumda koyunlar folikülller evreye ayni anda girecekler ve gelecek kızgınlıklar büyük oranda kısa bir sürede toplanacaktırBu amaçla yaygın olarak F serisi prostaglandinlerin luteolitilik etkilerinden yararlanılmaktadır

İkincisi ise, birincisinin aksine luteal evreyi uzatarak, folliküller gelişmenin baskı altında tutulmasıdır Yeterli bir sürede yapılan bir uygulamalardan sonra, hormonal engelin ortadan kaldırılmsıyla koyunlar foliküller evreye ayni zamanda gireceklerdir Bu amaçla progesteron etkili yapay üreme hormonlar kulanılır

Koyunlarda kızgınlığın ve yumurtlamanın denetiminde en yaygın bir şekilde progesterondan yararlanılmaktadır Bu hormon ise en etkin bir şekilde vaginal yöntemle koyunlara verilir Vaginal yöntemin 3 aşaması vardır

Süngerin Yerleştirilmesi
GKSH enjeksiyonu
Çiftleştirme
Süngerin yerleştirilmesi

Süngerelere ortalama 25 cm uzunluğunda, 3cm çapında poliüretandan yapılmış küçük silindirlerdir Bunlar, özel bir spekulum aygıtıyla serviks uteri bölgesine yerleştirilir Süngere emiştirilmiş prostagenler vagina mukozası tarafından emilerek progesteron işlevi yapar Bu işlev, bilindiği üzere hipofiz gonadotropik hormonlarının (FSH/LH) durdurulması ve GKSH’na koyunu hazırlama şeklinde özetlenebilir

Seçilecek süngerin tipi önemlidir Sünger tipi, yaşa (koyun yada anaç kuzu) ve mevsime (çiftleşme mevsimi yada anöstrüs mevsimi) uygun olmalıdır

Ergin koyunlar için iki tip sünger vardır:

40 mg progestagen emdirilmiş süngerler Bunlar çiftleşme mevsiminde kullanılır ve koyunda 14 gün süreyle bırakılır
30 mg progestagen emdirilmiş süngerler Bunlar anöstrüs mevsiminde kullanılır ve 12 gün süreyle bırakılır
Anaç-kuzular için ise 40 mg progestagen içeren bir tip sünger vardır Vaginada 14 gün süreyle bırakılır

Süngerin vaginada bırakılma süresi koyunun letual süresinc eşit yada uzun olmalıdır Bundan dolayı çiftleştirme döneminde 14 günlük bir süre uygundur Diğer yandan bırakıldığı süre sonuna değin progestagen salgısının sağlanması için süngere yeterli miktarda hormon emdirilmelidir (ortalama 40 mg)

Sünger, ilk aşamada özel bir spekulumun ucuna gelecek şekilde bir pistonla yerleştirilir Sonra bu spekulum serviks uteriye ulaşıncaya değin üreme organına sokulur Son aşamada sünger itici pistonun yardımıyla 2-3 cm itilerek serviks uterinin ağzına bırakılır ve spekulum ve itici piston geri çekilir Süngere bağlı naylon ip hayvanın vulvasından sarkar Bırakılma süresinin sonunda naylon ip çekilerek sünger dışarıya çıkartılır Sünger sabahları çıkartılmalı ve GKSH derhal enjekte edilmelidir Bu işlemler yavaş bir şekilde yapılmalıdır

Yılda birden çok kuzulatma yapılıyorsa son kuzulama tarihi ile süngerin verilişi arasında geçen süre önemlidir Bu süre çiftleşme mevsiminde en az 60 gün, anöstrüs mevsiminde 75 gün olmalıdır

Yöntemde kızgınlığın toplulaştırılması ve buna bağlı olarak çiftleştirme işinin en kısa zamanda en yüksek gebelik oranının gerçekleştirilmesi amaç olduğuna göre, çiftleştirme elde aşım şeklinde yapılıyorsa ergin yada anaç kuzular gruplandırılmalıdır Bu gruplandırma şöyle yapılır:

Çiftleştirme mevsiminde süngerin 3-4 gün aralıklarla yerleştirilmesiyle birbirinden ayrı senkronize gruplar oluşturulur Bu gruplandırmalarda her bir koça ayrılacak hayvan sayısı 10 ergin koyun yada 7-8 anaç kuzudur Bu şekilde 3-4 günluk aralıklarla toplulaştırılmış kızgınlık gösteren gruplar elde edilir
Anöstrüs mevsiminde ise 7 günlük aralıklarla senkronize gruplar oluşturulur Bu mevsimde bir koça ayrılacak dişi sayısı 5 ergin koyun yada 3-4 anaç kuzudur
GKSH enjeksiyonu ve dozu

GKSH süngerin alınmasıyla birlikte kas içi verilir Burada uygulanacak GKSH dozu için dikkate alınması gerekli noktalar şunlardır:

Sürünün döl verim düzeyi

Çiftleşme mevsiminde döl verim düzeyi düşük olan sürülerde uygulanacak GKSH dozu verim düzeyi yüksek olan sürülerden daha yüksek olmalıdır

Laktasyon durumu

GKSH dozu emziren, sağılan ve sağılmayanlara göre ayrım gösterir Laktasyon durumundaki hayvanlara uygulanacak GKSH dozu daha yüksek olacaktır

Son kuzulamadan sonra geçen zaman (süre)

Bu zamana göre GKSH dozu azaltılır

Irkın performansı ve sürünün fizyolojik durumu

Genel olarak prolifik ırklarda uygulanan doz daha düşüktür Diğer yandan sürünün içinde bulunduğu fizyolojik durum da GKSH dozunu etkiler Örneğin mevsimsel anöstrüs doruğunda bulunan bir ırk, diğer dönemlere göre daha yüksek düzeyde GKSH dozuna gereksinme duyarlar

(e) Çiftleşme mevsimi aşaması

GKSH, çiftleşme mevsimi aşamasına göre değişir Çiftleşme mevsiminin ortalarına doğru, anöstrüs durumundaki hayvanların sayısı azalacağından ve hayvanlar GKSH’na daha duyarlı olacağından doz giderek azalır

Amaçlanan kuzu verimi düzeyi

GKSH dozu arttıkça doğal olarak kuzu verimi artar ve kısırlık düşer Ancak kuzu verimi yükseldikçe daha çok barınak, iş gücü ve yeme gereksinme duyulur Amaç artan kuzu verimine koşut olarak pazarlanabilen kuzu sayısını arttırmak olduğuna göre her işletmenin amaçladığı kuzu verimi önceden belirlenmeli ve GKSH dozu buna göre ayarlanmalıdır

Bütün bu etmenler gözönüne alındığında optimum GKSH dozu ergin koyunlar için anöstrüs mevsiminde 400-700 UB, çiftleşme mevsiminde 300-600 UB (Uluslararası Birim) arasında değişir

Çiftleştirme

Kızgınlığın çıkışı

Progesteronlu süngerin belirlenen süre sonunda çıkarılışı ve GKSH enjeksiyonundan 1-2 gün sonra koyunların yüzde 95-100’ünde kızgınlık görülür

Çiftleştirme

Koyunlarda kızgınlık süresinin sonunda yumurtlama olmasından dolayı gebelik oranının yükseltilmesi için çiftleştirmenin buna göre ayarlanması gerekir Bu nedenle en uygun çiftleştirme zamanı GKSH enjeksiyonu sonrasındaki 48 ve 60 saatlerdir Çiftleştirme, elde aşım yada yapay tohumlama şeklinde uygulanır

Elde aşım

Dişiler, kızgınlık aramaksızın GKSH enjeksiyondan 48 ve 60 saat sonra iki kez aştırılır Bir koça ayrılacak dişi sayısı ve iki aşım arası süre, mevsime, koça ve besleme durumuna göre değişim gösterir Aşımlar arasında koçlara 10 dakikalık bir dinlenme sağlanmalıdır

Aşım grupları arasındaki süre ve bir koça ayrılacak dişi sayısı mevsime ve dişilerin yaşına göre ayrı olacaktır Bu amaçla hayvanların gruplandırıldığı daha önce anlatılmıştı

Yapay tohumlama

Kızgınlığın üreme hormonlarıyla toplulaştırılması yapay tohumlamayı zorunlu duruma getirir Çünkü çok kısa süre içinde kızgınlık gösteren koyunların döllenmesi genelde yapay tohumlama ile olasıdır Aslında bu durum, yapay tohumlamanın etkinliğini de artırır

Yapay tohumlama şeklinde yapılan çiftleştirme de kızgınlık gözlenmeksizin

GKSH enjeksiyonundan 48 ve 60 saat sonra yapılır Bir kez tohumlamada yeterli olabilir

Taze spermayla tohumlama yeğlenir Bir ejakula taze sperma (yaklaşık 1-15 cm3 ) ile 10 tohumlama (1 tohumlama için 01 cm3 taze sperma yeterlidir) yapılabilir Taze sperma birkaç saatten fazla saklanamaz

Tekrarlanan kızgınlıklarda çiftleştirme

Normal dönemde yapılan çiftleştirmelerde çeşitli nedenlerden dolayı koyunların bir kısmı gebe kalmayabilir Bunların kimilerinde de kızgınlıklar tekrarlanır İşle bu koyunların gebe kalmalarını sağlamak amacıyla birinci çiftleştirmeden 15 gün sonra koyunlar arasına koç bırakılır Mevsimsel anöstrüs sırasında üreme hormonlarıyla oluşturulan kızgınlıkta, koyunlar gebe kalmazsa bunlar normal aşım mevsimine değin tekrar kızgınlık göstermezler

Gebeliğin son döneminde hormon uygulama

Koyunlarda kuzulamayı çok daha kısa bir sürede toplamak amacıyla gebelik süresinin son günlerinde de hormonal etkilerden yararlanılabilir Bu amaçla gebeliğin 144-146 günlerinde bütün dişilere (kuzulamamışsa) beta yada deksamethason gibi bir preparat enjekte edilir Bu şekilde kuzulama 1-2 gün gibi çok kısa bir süreye toplanabilmektedir

105 Embriyo Aktarımı (EA)

Embriyo aktarımı (Embriyo Nakli, Embriyo Transferi) yöntemi, döllenmiş ve normal olarak gelişmesine devam eden zigotun ana (verici donor) hayvanın yumurtalık yolu yada uterusundan alınarak aynı türden diğer bir hayvana aktarımı ve gebelik süresini doğuma değin burada tamamlaması olarak tanımlanabilir

EA tekniğinde, embriyonun alındığı yada sağıldığı dişiye verici (donor) denir Verici, üstün verim yeteneğine sahip, zor bulunan ve kendisinden çok kısa süreçler içinde çok döl alınması istenen bir hayvandır Embriyonun aktarıldığı ve doğuma değin taşıyıcılık, bir başka deyişle analık görevini üstlenen dişiye alıcı, taşıyıcı yada kuluçkalık ana (Rccipient, foster mother) adı verilir Alıcılar, sağlıklı ancak ucuza bulunabilen dişilerdir Bunların dışında birde konukçu hayvan etmekte olarak adlandırılan dişiler bulunabilir Bunlar embriyo dondurulması tekniğinin devreye girmesinden önce embriyoların bir yerden bir yere taşınmasında kullanılmışlardır

EA’la ilgili çalışmalar geçen yüzyılın sonlarında tavşanlarda başlamıştır Daha sonra 1940’ lı yıllarda Amerika ‘da koyunlar üzerinde 1950’lerde koyun, keçi, domuz ve sığırlarda yapılan diğer araştırmalar izlemiştir Araştırmaların uygulamaya aktarılması, Britanya, Kanada ve Amerika’da yapılan ortak çalışmalarla olası olmuştur Örneğin 1965 yılında Britanya’da bir şarole ineğinden alınan embriyolar yerli sığırlara aktarılmış ve bir yılda 4-6 arasında buzağının elde edilebileceği görülmüştür

Bugün, ileri ülkelerde EA özellikle sığır yetiştiriciliğinde hayvancılık endüstrisinin önemli bir kolu durumuna gelmiş bulunmaktadır Embriyolar dondurularak saklanmakta ve istenildiği zaman kullanılmaktadır Ülkeler arasında da dondurulmuş sığır embriyosu dış ticaret ürünleri arasına girmiştir Koyunda ise embriyo ticareti sığıra göre gelişme aşamasında sayılabilir

1051 Embriyo aktarımı tekniğinin kullanım alanları

EA tekniğinin hayvan ıslahında ve bilimsel çalışmalarda kullanım alanları şöyle sıralanabilir:

Yüksek verimli dişilerden yılda birden çok yavru üretmek
Üstün genetik özelliklere sahip embriyoların (döllerin) dışalım ve satımını kolaylaştırmak
İkizlik oranının arttırılması ve sütçü hayvanlardan elçi yavruların alınması
Üreme kanalları kusurlu kimi yüksek verimli hayvanlardan yavru elde edilmesi
Araştırma amacıyla tek yumurta ikizlerinin elde edilmesi
Embriyoların dondurularak uzun yıllar saklanabilmesi ve kolaylıkla nakli
Bunlar arasında özellikle yurdumuz açısından şimdilik en önemli konu, üstün kalıtsal yeteneğe sahip olan embriyoların (özellikle erkek), bir boğaya göre çok ucuza, dışarıdan sağlanabileceğidir Yurdumuz yapay tohumlama uygulamasında kullanılan boğalar genelde yavru denetiminden (progeny testing) geçmemiş boğalardır Yapay tohumlamanın başarısını etkileyen konulardan biri de budur Ancak dışarıdan denenmiş tosunların yada boğaların getirilmesi de ekonomik değildir Bunların kimi zamanlar değerleri milyarları bulur Bu nedenle dışarıdan yüksek verimli hayvanların embriyoları getirerek bunları yurdumuzda üretmek ve ıslah edici olarak yararlanmak en ekonomik ve doğru bir yol olarak gözükmektedir EA tekniği bu açıdan güncelleştirilebilir Benzer öneri, koyun ıslahında kullanılacak erkek özdeğin kısa sürede üretilmesi içinde söz konusudur

1052 Embriyo aktarımı tekniği

Evcil memeli hayvanlarda EA operatif yada operatif olmayan yöntemlerle yapılır Ancak bugün için koyunlarda sadece operatif yöntemle çalışma olanağı vardır

Koyunlarda embriyo aktarımı tekniğinin aşamaları şunlardır:

Verici ve alıcı koyunların seçimi
Verici ve alıcı koyunlarda kızgınlığın eşlendirilmesi
Vericinin çoklu yumurtlatılması (superovulasyonı) için hormon uygulama
Vericinin döllenmesi
Döllenmiş yumurtanın sağımı ve kültürü
Embriyonun değerlendirilmesi
Embriyonun aktarımı,
Alıcı koyunun bakımı
10521 Verici ve alıcı koyunların seçimi

Verici hayvanların yüksek verimli olmaları yanısıra üreme özelliklerinin normal ve sağlıklı olması islenir Bu nedenle en az bir kez kuzulamış ve düzenli döngü göstermeleri istenir

Alıcı koyunlar verim düzeyleri düşük yerli ırklardır Ancak dış yapı özellikleri bakımından sağlıklı, iyi gelişmiş, üreme özellikleri iyi ve döngüleri düzenli ve belirgin olmalıdır Diğer yandan verici koyun ile alıcı koyun arasında vücut büyüklüğü farkı önemlidir Bu durum iki yada daha çok embriyonun aktarımında ortaya çıkar Yapılan çalışmalarda alıcıların vericilerden daha küçük yapıda olmasının embriyonun yaşama gücünü etkilemediği, ancak doğum güçlüğünün ortaya çıkabileceği görülmüştür Normal koşullarda her verici için on başa değin verici hazırlanabilir

Verici ve alıcı özdek seçimi yapıldıktan sonra bunlarda en az iki kızgınlık döngüsü izlenmelidir Bu izleme, dış belirtilere göre yapılacağı gibi laparoskopi yada kan örnekleri alınacak üreme hormonları (progesteron ve östrogen gibi) düzeylerine göre de yapılabilir

10522 Verici ve alıcı koyunlarda kızgınlığın eşlendirilmesi

Bu teknikte önemli konulardan biri, aktarımı yapılan embriyonun yüksek yaşama gücüne sahip olup olmayacağıdır Bu da verici ile alıcı koyun arasındaki kızgınlık döngüsü evrelerinin eşlendirilmesiyle olasıdır Aksi durumda embriyo yaşayamamaktadır Bu durum ya genel olarak alıcı koyunda uterus dokusunun evre dışında olması nedeniyle embriyonun yaşamasına uygun olmaması, ya da alıcı koyunda korpus luteumun oluşamaması nedeniyle nidasyon ve implantasyonun gerçekleşmemesinden kaynaklanır

Verici ve alıcı koyunlarda kızgınlığın eşlendirilmesi için, özellikle az sayıda özdek ile çalışıldığında yapay üreme hormonlarından yararlanılır Kızgınlığın eşlendirilmesinde progestagenter yada prostaglandinlerden yararlanılır Alıcı olarak çok sayıda koyun bulunabilirse bunlar arasında doğal olarak aynı günde kızgınlık gösterenler seçilir

Yapılan çalışmalarda en yüksek düzeyde gebelik oranı, alıcı ve vericilerde kızgınlığın eş zamanlı olduğu durumlarda ve aktarılan embriyonun morula aşamasında yapılmasıyla elde edilmiştir

Verici ve alıcı koyunlarda kızgınlığın eşlendirilmesi için, özellikle az sayıda özdek ile çalışıldığında yapay üreme hormonlarından yararlanılır

10523 Vericinin çoklu yumurtlatılması (super ovulasyon) için hormon uygulama

EA tekniğinin amaçlarından birisi birim aktarımda çok sayıda embriyo üretmek ve yaşatmaktır Bu durum ayrıca ekonomik açıdan da zorunludur Bu nedenle yumurtalıklarda çok sayıda follikül geliştirilmesi ile olgunlaşan yumurta sayısının arttırılması istenir Bu da çoklu yumurtlama hormonlarının enjeksiyonuyla sağlanır Bunların başlıcaları GKSH, KPH (LH etkili hormon) ve FSH’dır

GKSH, kızgınlık döngüsünün prostagenlerle düzenlenmesi durumunda uygulamanın bitiminde enjekte edilir Kızgınlık prostaglandinler ile ayarlanıyorsa GKSH son enjeksiyondan 24 saat önce yapılır

GKSH dozu, genelde Koyunun vücut ağırlığına göre belirlenir Bu doz, Merinos ırkında 1200-1 300 UB’dır Daha iri etçi ırklarda ise 1500- 1700 UB kullanılır GKSH, tek bir enjeksiyonda deri altı verilir

Çoklu yumurtlatma için FSH kullanılıyorsa, hormonun yarı ömrünün kısa olması nedeniyle 2-3 günlük bir sürede uygulanır Bu amaçla son progesteron yada proslaglandin uygulamasından bir gün önce başlanarak 3 günde FSH enjekte edilir Toplam FSH dozu olarak 2000 UB yeterlidir

Kızgınlık sırasında yumurtlamayı kesin güvence altına almak için ayrıca LH’da yapılabilir Bunun için 1500 UB’lık bir dozluk uygulama gereksinmeyi karşılar Çoklu yumurtlamayla sağlanan oluşturulan yumurta sayısı ortalama 4-18 arasında değişim göstermektedir

10524 Vericinin döllenmesi

Verici koyunlar, doğal aşım, yapay tohumlama yada operatif olarak spermanın doğrudan kornu uterilere verilmesiyle döllenebilirler

Doğal aşım (elde aşım), kızgınlığın başlamasından sonra sonuna değin 12 saat aralıklarla fertilitesi yüksek koçlarla yapılır

Yapay tohumlama ise 01-02 ml taze spermanın spekulum yöntemiyle serviks uterinin ağzına yada çok az derisine bırakılmasıyla yapılır Bu yöntemde tohumlama, kızgınlığın başında ve onu izleyen 18-20 saatlerde olmak üzere iki kez uygulanır

Operatif tohumlama yöntemi, EA tekniğinde, fertilizasyonun en yüksek düzeyde sağlanması açısından kimi araştırıcılarca en çok yeğlenen bir uygulama olarak görülür Operatif tohumlama progesteron uygulaması bitiminden 2 gün sonra yapılır Bu amaçla lokal anestezi yardımı ile koyunlarda median çizgiden laparatomi yapılır, uterus dışarı çıkartılır Daha sonra taze sperma her iki kornu uteriye doğrudan enjekte edilir

10525 Döllenmiş yumurtanın sağımı ve kültürü
Koyunlarda döllenmiş yumurta, yumurtalık yolundaki yolculuğunu 3 günde tamamlayarak kornu uteriye ulaşır Bu nedenle yumurtalar 3 günde yada daha erken dönemde yumurtalık yolundan toplanabilir Dört günlük yada daha yaşlı emhriyolar ise uterustan toplanabilir Araştırıcıların birçoğu, embriyoların uterusdan sağımının daha kolay ve de bu dönemde toplanan embriyoların yaşama gücünün daha yüksek olduğunu bildirmektedirler

Embriyoların elde edilmesi, uterus ort uygun bır yıkama sıvısının uterusa enjekte edilmesiyle olur Bu amaçla sırasıyla şunlar yapılır: Genel anestezi altındaki koyunun median çizgisinde bir yarma yapılarak uterus dışarı atılır Yumurtalık yolunun serbest ucuna bir kanül yerleştirilir Daha sonra uterusa küt bir iğneyle girilir ve 10 ml’lik yıkama sıvısı enjekte edilir Uterus duvarına, kornu uterilerinin uç tarafına doğru düzenli masajlar yapılır Bu şekilde yıkama sıvısının akışı yönlendirilir Bu sıvı, yumurtalık kanalına yerleştirilmiş kanüller ile küçük petrilerde toplanır Aynı işlem diğer kornu uteride de uygulanır

Yıkama suyu ve embriyonun kısa sürede saklanması için, -30 saklanan, kullanırken 37’C ısıtılan koyun serumu kullanılabilir Bunun dışında son zamanlarda daha çok zenginleştirilmiş fosfat-buffer saline adlı bir bileşimden yararlanılmaktadır

Yıkama ve sağım sonucu cam petri kutularda toplanan sıvı, 30 dakika kadar dinlenmeye bırakılır ve bu arada embriyolar ağırlıkları nedeniyle dibe çöker

1056 Embriyoların değerlendirilmesi

Petri kutularda toplanmış uterus yıkantıları 33x-160 x büyütmede stereomikroskopla incelenir Mikroskopla saptanan embriyolar teker teker, ucuna tüberkulin şırıngası ilişik pastör pipetleriyle alınır ve aynı kaptaki taze sıvı ortamı içinde toplanırlar Yıkantı içinde embriyoların tamamı toplandıktan sonra değerlendirmeye geçilir Değerlendirme embriyoların yapılarına göre yapılır Burada embriyolar normal, dejenerasyon sürecinde ve dejenere olmak üzere üç grupda sınıflandırılır

Normal embriyo, döllenmiş ve bölünmesini normal olarak sürdüren embriyodur Bunlar embriyo aktarımında kullanılabilirler

10527 Embriyo aktarımı (FA)
Koyunlarda embriyonunun alıcıya aktarımı bugün için en başarılı olarak operatif yöntemle yapılmaktadır Bu amaç için önce alıcı koyuna genel bir anestezi uygulanır Median çizgiden karın boşlığuna girilir ve uterus dışarı alınır Pastör pipetine çekilen embriyo korpus luteumun yer aldığı yumurtalık tarafındaki kornu uterinin uç kısmına enjekte edilir Her embriyo 001 ml sıvı ile birlikte, 3 günlüğe kadar olanlar yumurtalık yoluna, 4 günlük ve daha büyük olan embriyolar ise kornu uteriye aktarılır

Alıcı başına belirlenen embriyo sayısı, koyunların vücut yapısına ve kalıtsal olarak birden çok yavru taşıma gücüne bağlıdır İki yada daha çok embriyo aktarılacak ise bunlar her iki kornu uteriye eşit olarak dağıtılır

10518 Alıcı bakımı

Genellikle alıcılara doğal olarak gebe koyunlara yapılan yemleme ve bakım yapılır EA’nın 10 gününde laparatomi dikişleri alınır Aktarımı izleyen 10- 16 günler arasında koyunlar arasına arama koçları katılır, kızgınlık gösterip göstermedikleri araştırılır Kızgınlığın yinelenmemesi gebelik için bir kanıt sayılabilir, dışında radioimmunose ultrases ve vaginal biyopsi yönteminden de yararlanılarak gebelik denetimi yapılır EA ile sağlanan gebelik oranı yüzde 50-80 arasında değişim gösterir