Mehter Takımı Tarihçesi

Mehter Takımı Tarihçesi



MEHTER, Osmanlılar'da, askerî musukiyi icra eden topluluğa verilen isim Farsça'da mihter olarak geçen mehter kelimesi, ekber (en büyük) âzam (pek ulu) mânâsında bir ism-i tafdildir Türkçeye bu kelimenin Arapçalaştırılmış şekillerinden mehter, çoğulu olarak da mehterân yerleşmiştir

Mehter bölüklere ayrılır, aynı çalgı aletini çalanlar, alemdarlar birer bölük teşkil ederlerdi Her bölüğün "ağa" tabir edilen bir âmiri bulunurdu Davulcubaşına ise "baş mehter ağa" denirdi Ayrıca bir de Mehterbaşı vardı İkinci bir mehterbaşı daha vardır ki, bundan ayrı olup, Saray Çadırcılarının başıdır Mehter teşkilatı, "emir âlem"e tabiydi

Selçuklu Sultanı İkinci Gıyaseddin Mesud'un 1284 yılında Osman Gazi'ye gönderdiği bir fermanla kendisine, Eskişehir'den Yenişehir'e kadar bütün Söğüt bölgesi ve havalisi sancak olarak verildi Fermanla birlikte Osman Gazi'ye emirlik alemeti olan "tuğ" "âlem" "tabi" ve "nakkare" de gönderilmişti Ferman, Osman Gazi'ye Eskişehir'de bir ikindi vakti takdim edildi Osman Gazi ayakta durarak nevbet vurdurdu (çaldırdı) Fatih Sultan Mehmed Han zamanına kadar nevbet vurulurken padişahların ayakta dinlemesi âdetti

Mehter teşkilatına bağlı iki türlü mehterhane vardı Biri resmi teşkilata bağlı olan calici mehterler, diğerleri esnaf mehterleriydi Resmi mehter, padişah mehteriydi ki, buna "mehterhane-i tabl-i âlem-i hassa" denirdi Sonraları, mehter sadece padişah ve orduya ait olmaktan çıktı Her vezir dairesinde bir mehterhane bulundurulması âdet oldu

Fatih devrindeki mehterhanede dokuz zilsen (zil çalan) dokuz nakkâzen (kadûm çalan) dokuz boruzen (boru çalan) dokuz tablzen (davul çalan) dokuz çavuş ve bir iç oğlan vardı Altmışdört kişilik mehterhane takımına "dokuz kat mehter" adı verilirdi Padişahın mehterleri oniki kat olurdu Oniki kat mehterhanede her çalgıdan onikişer adet bulunurdu Padişah sefere çıktığı zaman mehter takımı oniki misline çıkarılırdı Sefer ve harp esnasında padişah mehterhanesi, saltanat sancaklarının altında durup, nevbet vururdu Bundan başka ikindi vakti, otağ -ı hümâyûn önünde nevbet vurmak âdetti (Bkz Nevbet)

Hükümdar mehterleri beş vakit vururlardı Bundan başka padişah cüluslarında, kılıç alaylarında, harplerde zafer haberi geldiği zaman ve arife divanlarında nevbet vurulurdu

Mehterler, harp meydanlarında gece karanlığında bile ordugâh nöbetçilerinin uyumaması için devamlı çalar ve aynı zamanda da "yektir Allah," diye bağırırlardı Harp esnasında ise, padişahın veya seraskerin yanında durup, harp boyunca askerin cesaretini arttırmak ve düşmana dehşet vermek için çalardı

Vezir mehterhaneleri, ikindi ve yatsı namazları kılındıktan sonra olmak üzere, günde iki defa vururdu Bunlardan birincisi akşam yemeğinin ikincisi de uykunun işaretini verirdi Sivil mehterler, kendilerine mahsus nevbet yerlerinde yatsı namazından sonra ve sabahleyin nevbet vururlardı Eski zamanlarda öğle yemeği, "Kuşluk" namıyla öğle namazından evvel, akşam yemeğinde ikindi namazından sonra yenilir ve yatsı namazından sonra uykuya yatılırdı

Mehterhane, her ikindi vakti başları, içoğlan baş çavuşunun yahut muadili olanın, "vakt-i sürür ve safa mehterbaşı hey! hey!" suretindeki nidası (çağırması) üzerine, mehterbaşı ağa elinde zurna olduğu halde bandoya pişrev (önder) olarak Vezirin, Yeniçeri ağası dairesinde ise ağanın oturduğu arz odasının önüne gelir, temenna eylerdi Bu sırada evvelce "vakt-i sürür ve safa" diye bağırmış olan başçavuş veya muadili; "Eshab-ı hacât ve arzuhal sahipleri var mı?" diye sorardı Arzuhal sunmak isteyenlerin arzuhallerini alıp vezire yahut Yeniçeri ağasına verirdi Bu iş bitince heyet bir daire teşkil ederek çalmaya başlardı Dua ile de merasime son verilir ve çalanlar birer temenna ile çekilirlerdi