Muhammed (Mehmed) Siyah Kalem Osmanlı Nakkaşı

Muhammed (Mehmed) Siyah Kalem' Osmanlı Nakkaşı


Yaşamına ilişkin hiçbir şey bilinmeyen bir Osmanlı nakkaşıdır Tam adı Muhammed (Mehmed) Siyah Kalem'dir Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'nin Hazine Bölümü'nde bulunan iki albümde 64 resmi vardır Bir tanesinde Fatih Sultan Meh-med'in resmi bulunduğu için, bu yapıtlar Fatih Albümleri adıyla anılırlar





Fatih Albümleri'nin nerede ve hangi tarihte düzenlendiği belli değildir İçindeki çok değerli minyatürler, desenler, kâğıt oyma ve hat örnekleri bu albümlere sıra gözetilmeden, gelişigüzel bir biçimde yerleştirilmiştir Albümlerdeki resimlerin büyük çoğunluğu Tebriz Sarayı'nda 14 ve 15 yüzyıllarda ortaya çıkan çeşitli minyatür okullarının ürünleridir Bu, albümlerin Tebriz'de hazırlandığı olasılığını doğrulamaktadır Ama albümlerin Topkapı Sarayı'na nasıl geldiği bilinmemektedir

Siyah Kalem'in Fatih Albümleri'ndeki 64 resmi arasında bir üslup birliği yoktur Ayrıca Siyah Kalem imzası da farklı biçimlerde yazılmıştır Tüm bunlar, söz konusu resimlerin değişik ellerden çıktığını ve daha sonra üzerlerine Siyah Kalem yazıldığını düşündürmektedir Siyah Kalem'in bir nakkaşın değil de bir resim üslubunun adı olduğunu öne sürenler de vardır

Fatih Albümleri'ndeki Siyah Kalem resimleri daha büyük bir yüzeyden gelişigüzel kesilerek yapıştırılmıştır Genelde siyah ve gri tonlarıyla çizilmiş bu resimlerde yer yer kırmızı, sarı, mavi, nefti gibi renklerin mat tonları kullanılmıştır Bu resimler konulan bakımından iki grupta toplanabilir Bir grup resimde dans eden, içki içen, güreşen, at kaçıran insan ve hayvan karışımı dev yaratıklar betimlenmiştir Öbür grupta ise bozkırlar-daki göçebelerin günlük yaşamlarından çeşitli kesitler canlandırılmıştır Göçebe kökenli ve Samanlık ile ilgili olan Siyah Kalem resimlerinin Orta Asya ve Çin uygarlıklarının etkisindeki bir bozkır kültürü çerçevesinde yapıldığı sanılmaktadır

Masalsı Figürlerin Ustası Mehmet Siyah Kalem



Kim olduğu ve nerede yaşadığı belirsizdir Mehmet Siyah Kalem’in Bazı tarihçiler diğer adı Bahşi Uygur olan Herat’lı Muhammet Nakkaş olduğunu ileri sürmüştür Timurlu kaynaklarında ise Bahşi Uygur’un Uygurlu Ali Şir Nevai’nin kütüphanecisi olduğu belirtilmiştir Bedi el Zaman Mirza’nın hizmetine girdikten sonra Irak’a ve Hicaz’a gittiği ve 1507’de Herat’ta öldüğü de rivayet edilmiştir Dost Muhammed, Kadı Ahmet, Gelibolulu Mustafa Ali gibi Osmanlı tarihçileri bu sanatçıdan bahsetmezler 20 yüzyılda yapılan araştırmalarda efsanevi üstat ile ilgili ortaya somut bir şeyler konamamıştır


Topkapı Sarayı hazine kitaplığında kayıtlı olan ve 2152, 2153, 2154, 2160 numaralı ciltlerden oluşan Fatih Albümü’ndeki bir grup çalışmaya sonradan Mehmet Siyah Kalem imzası atılmıştır İmzalar, 2153 numaralı albümdeki aharsız kağıt üzerine yapılan renkli ve karakalem çizimlerin farklı yerlerinde farklı adlarladır ‘Kar-ı Üstat Siyah Kalem’ adı ‘kalem ustası Mehmet’ anlamındadır

Siyah Kalem İranlı yazarlar tarafından kalın kenarlı, siyah beyaz çizgi resimler için kullanılan bir isimdir Mehmet Siyah Kalem imzalı 64 resmin büyük bir kısmı el yazma için hazırlanmamıştır: Rulolardan kesilerek yapıştırılmış parçalardır Rulo halindeki bu tür resimler Orta Asya göçebe topluluklarında anlatılan epik, dramatik ve dinsel metinlerin gözde canlandırılmasında yardımcı oluyorlardı Hikaye, hikaye anlatıcısı ve tamamlayıcı olarak gösterilen resimler bir bütünlük içindedir Albümdeki rulo parçalarının öykü metinleri günümüze gelmemiştir Anlatılan hikayeler de zaman içinde unutulmuştur

İstanbul ve Anadolu dışından farklı zaman ve üsluplara ait çok sayıda minyatür ve kaligrafi örnekleri bulunan Fatih Albümü*, II Abdülhamit döneminde yeniden ciltlenmiştir Ancak sayfaların sırası ve yapıştırma düzeni değişmiştir Birbirini takip etmesi gereken sahneler uzak sayfalarda kalmıştır Mazhar İpşiroğlu’na göre resimler değerine ve yapıldığı yere göre düzenlenmemiştir

Çin estampları, Avrupa tarzında gravürler, eskizler ve kopyaları olan 299 resim ve yazı parçaları 199 yaprağın iki tarafına özensizce yerleştirilmiştir 35x51cm ölçüsünde kırmızı bir cilde sahip olan Fatih Albümü’ndeki minyatürlerin bir kısmı da yıpranmıştır Bazı sayfalardan sökülenler yabancı müzelere ve özel koleksiyonlara girmiştir Albüm resimlerinin 16 yüzyıl başlarında Yavuz Sultan Selim’in İran seferlerinden elde ettiği savaş ganimetlerinden olduğu kabul edilmektedir