Anadolu Helenistik Merkezlerinin Mimarisi

Anadolu Helenistik Merkezlerinin Mimarisi

MÖ 334'te Avrupa'dan Çanakkale'ye geçen İskender’in kurduğu, bir ucu Orta Asya'da olan imparatorluk onun ölümünden sonra parçalandı Birçok böl*gede idaresi Yunanlılar'ın elinde, fakat halkı Yunan olmayan, Yunan ve yerli kültür geleneklerini değişik oranlarda birleştiren yeni kültür ortamları ve ba*zen tamamlanmamış sentezler ortaya çıktı Anadolu'da bu çağ sentezinin Yu*nanlı bileşeni daha kuvvetlidir Bugünkü Türkiye topraklarında Helenistik kültürün en önemli merkezleri Batı Anadolu'da Efesos, Pergamon (Bergama) ve Hatay'da Antiocheia (Antakya) idi Efesos, bütün Antik devir boyunca İyonya'nın en büyük merkezi olarak kalmıştır Pergamon, Helenistik krallıklardan birinin başkentiydi Antakya ise Selevkoslar Krallığı'nın önemli merkeziydi





Helenistik Çağ mimarisi, günümüze kadar yaşamış olan Anadolu ya*pılarında, oldukça yeterli şekilde temsil edilmektedir Genellikle İyonya mimarisinin daha önceki çağda ortaya koyduğu özelliklerin devam ettiği söylenebilir Efesos'ta ünlü Yunan Çağı tapınağının temelleri üzerine yapı*lan Artemis Tapınağı (Artemision) (MÖ 334-250); Miletos'un güneyinde Didima'da kâhinleri ve görkemli boyutlarıyla ünlü, bitmemiş Apollon Tapı*nağı (MÖ 4 yüzyıl) ve Pergamon'da Atina'nın Dorik yapılarının etkilerini gösteren Atena Tapınağı (MÖ 3 yüzyıl başı) klasik Yunan geleneğini sür*düren yapılardır Herhalde Doğu etkilerinin yavaş yavaş yoğunlaşmasına bağlı olarak MÖ 2 yüzyılda daha pitoresk, akıl yerine hissi daha çok yeğleyen yeni bir mimari anlayış ortaya çıkar Daha abartılmış oranlar ve boyut*lar, derin ve çok kolonlu pronaoslar, daha zengin bir silme sistemi, daha yo*ğun bir süsleme eğilimi bu çağın yapılarında kendini belli eder

Bu çağ tapınakla*rının ilgi çeken özelliklerinden biri naos etrafındaki revakların rahat bir saçak altı teşkil edecek şekilde genişletilmesidir (sahte-dipteros ta*pınaklar) Çift sıra kolon konulma*sı gereken bir açıklığa tek kolon koyarak daha rahat bir mekân hissi yaratan bu düzenin yaratıcısının Hermogenes olduğu sanılmaktadır Kendisi aynı zamanda İyonya'da kullanılagelen klasik mimari dü*zenlere ait detaylarda da bazı yeni*likler ortaya koymuştur

Helenistik Çağ'ın mimari ala*na asıl katkısı Roma Çağı'nda kul*lanılacak olan birçok yapı tipinin bu sırada geliştirilmiş olmasıdır Büyük bir çoğunluğu Batı Anadolu'nun eski merkezlerinde olan bu yapılar arasında, Pergamon şehrinde Kral II Eumenes'in Anadolu'daki Galatlar üzerindeki zaferini kutlamak için yaptırdığı ünlü Zeus Sunağı (Altar), Miletos ve Priene gibi Helenistik kentlerde bulunan kent meclisleri (buleuterion) ve gimnazyum (MÖ 2 yüzyıl) gibi yapılar belirtilebilir

http://wwwgoddess-athenaorg/Museum_Plan_caphtml

Helenistik Çağ'da büyük sütunlu yollar, kent meydanlarını süsleyen iki katlı revaklar (stoa) -Miletos'taki 160 metre boyundaydı- aksiyal kompozisyonlar, anıtsal merdivenler gibi, sonradan Roma Çağı'nda anıtsal mimarinin sözlüğünde önemli yer tuta*cak olan biçimler gelişmiştir

Genellikle Yunan mimarisinin yabancı etkiler altında ve artık bir kent toplumunun değil, fakat krallık ve imparatorlukların ekonomik ve kültürel ortamında gelişen yeni bir aşaması olan bu mimarinin yanı sıra, Anado*lu'nun Batılı merkezlerle ilgisi daha az olan bölgelerinde, eski Yakındoğu uygarlık merkezlerindeki geleneklerden etkilenen yaratmalar da olmuştur Bunlar içinde Adıyaman civarında Nemrut Dağı üzerinde Kommagene Kra*lı I Antiokos'un büyük mezar anıtı, tasarımı bakımından yabancı gelenek*lerle karışan Yunan sanatının Anadolu topraklarındaki ilginç bir uygulama*sıdır (MÖ 1 yüzyıl) Antiokos'un büyük mezar anıtını süsleyen kral ve tan*rıların kolosal statülerinde, Batı'daki hareketli ifadeciliğin unutulduğu eski Mısır ve Iran heykelinin statik havası görülür