Türkiyede Iç Göç

Türkiyede iç göç

İÇ GÖÇLER


İç göçler 1950 ‘den sonra Ulaşımın gelişmesi ve sanayileşme ile artış göstermiştir
İç Göçün (Köyden Kente) Sebepleri
1 Hızlı nüfus artışı,
2 Tarım alanlarının miras yoluyla küçük parçalara ayrılması,
3 Tarımda makineleşme ile işsizliğin oluşması (bu genelleme Karadeniz bölgesi için geçerliliğini yitirir)
4 Eğitim hizmetleri, alt yapı hizmetlerinin yetersizliği,
5 Kan davaları ve terör
6 İklim ve yer şekillerinin olumsuz etkileri
7 Sağlık hizmetlerinin yetersizliği (en az etkili)
8 İş imkanlarının sınırlı olması
9 Kentlerde sanayinin gelişmiş olması
Köyden Kente Göçün Sonuçları
1 Nüfusun dağılışında dengesizlik olur
2 Yatırımların dağılışında dengesizlik olur

3 İşsizlik ortaya çıkar
4 Konut sıkıntısı olur Sonuçta gecekondulaşma olur
5 Sanayi tesisleri (fabrikalar) kent içinde kalır
6 Çevre sorunları artar
7 Trafik, eğitim-sağlık problemleri olur
8 Alt yapı hizmetlerinin götürülmesi zorlaşır
9 Kültür çatışması olur
10 Kırsal kesimdeki yatırımlarda verimsizlik olur

Köyden Kente Göçü Önlemek İçin

1 Sulamalı tarım yaygınlaştırılmalı,
2 Modern tarım yöntemleri yaygınlaştırılmalı
3 Besi ve ahır hayvancılığı geliştirilmeli
4 Eğitim –sağlık hizmetleri geliştirilmeli
5 Tarıma dayalı sanayi kolları kırsal kesime kaydırılmalı
6 Alt yapı hizmetleri geliştirilmeli (yol ,su, elektrik, haberleşme)

GÖÇ


Waugh’a göre (1990: 301) “göç, devinim ve insanın yerleşme yerinde, bazı dönemlerde, kalıcı değişimidir Göçler itici ve çekici faktörlerin etkileri ile ortaya çıkmaktadır İtici faktörler, insanları mevcut yerleşmelerinden hoşnutsuz eden baskılar nedeniyle uzaklaştırırken, çekici faktörler insanların yeni bir yerleşmesine etki eder” Göç, kısaca, insanların yaşadıkları yerleri
herhangi bir amaçla uzun veya kısa süreli olarak değiştirmesi olayıdır

Göçün Sebepleri

Göç hareketinin çok sayıda sebebi bulunmaktadır İnsanların yaşamlarını devam ettirebilmeleri için ekonomik anlamda, içinde bulundukları devre göre, belirli standartlarda olanaklara sahip olmaları gerekmektedir İnsanlar yaşamak için öncelikle fizyolojik ihtiyaçlarını karşılamak zorunda olup, bunun için belirli bir gelire ihtiyaç duyarlar Bu amaca yönelik insanlar, bir işte çalışarak kendisinin ve bakmak zorunda olduğu kişilerin geçimini sağlamaktadırlar İnsanlar bulundukları ortamlarda iş bulamıyor ve geçimlerini sağlayamıyorlarsa iş bulabilecekleri bir yere göçmek zorundadırlar Bu nedenle de araştırma sahasında, göçün en önemli sebebi, iş bulmak amacını taşımaktadır (%78,1) GAP’ın faaliyete geçmeye başlaması ile beraber, bu neden ortadan kalkmaya başlamıştır Yukarıda değinilen göçün nedenlerini Gökçe’de (1996: 264) destekleyerek, 1981 verilerine göre %40 olan topraksız çiftçi ailelerinin oranının 1993’e gelindiğinde de aynı olduğunu belirtmiştir Ayrıca, bu durumun topraktan yeterli geçim sağlayamama, kentlere kitlesel göç ve işsizlik sorununu da beraberinde getirdiğini vurgulamıştır Araştırma sahasında göç olayının sebeplerinden bir diğeri “kan davası”dır Kan davasının göç nedeni olması (%2,1), sahada kan davası olaylarının hala devam ettiğini göstermesi bakımından oldukça önemlidir Bu çağdışı olayın hala yaşanıyor olması sahadaki insanların geleneksel etkilerinden kopamıyor olmasının bir göstergesi olması yanında, eğitim, ekonomik ve kültürel anlamdaki bazı eksikliklerin etkili olduğu söylenebilir F Doğanay

(1997: 21-22), Harran’da 1970’li yıllarda, bazı aileler arasında kan davasının olduğuna dikkat çekerek, bunun ailelerde huzursuzluk ve güvensizlik nedeni olduğunu belirtmiştir
Araştırma sahasında, ankete katılan hane halkı reislerinden köyden “göçmek isteyenlerin” oranı azımsanmayacak kadar çoktur (%25,4), Ancak, bu sadece bir istek olup, kesinleşmiş bir olay değildir Köyden göçmek istemeyenler ise çoğunluğu oluşturmaktadırlar (%74,6) Bu da, göçün durmaya başladığının göstergelerinden kabul edilebilir

Ankete katılan hane halkı reislerinden yurt içine göçmek isteyenlerin önemli bir kısmı; Adana (%34,9) ve İstanbul’u (%21,7) tercih etmişlerdir Göç isteği çoğunlukla yakın merkeze ve il içine doğru bir hareketlilik göstermiştir (%72,2), (Tablo 5) Bu oranlara bağlı olarak göç isteğinin, iş imkanı fazla olan gelişmiş uzak merkezlere ve yakın merkezlere şeklinde olduğu söylenebilir
Dış göç eğilimine karşın, Şanlıurfa’dan dışa göç eğilimi son 15-20 yıl süresince sürekli düşüş göstermiştir Buna karşın, bölge kentlerine olan göç; nüfus yığılmasına sebep olmaktadır

Araştırma sahasına, göç ederek gelenlerin çoğu iş imkanının artmış olduğunu belirtmişlerdir (%73,3) İş kurduğu için gelenlerde de artış vardır (%6,7) Bu durum, GAP’ın ve Şanlıurfa ilinin iş cazibesi bakımından önemli olmaya başladığını gösterdiği gibi gelecekte de önemli olacağının işaretlerindendir
Sahada 1995 yılından itibaren, Atatürk Barajı’ndan sulamanın başlaması ile beraber, önceleri Türkiye’nin diğer bölgelerine çalışmaya giden insanların geriye dönmeye başlamış olmasına karşın, bu “tersine göç” nüfusun artış hızını etkiyecek kadar yüksek değildir Çünkü, göç hareketinin etkileri kısa sürelerde görülmez Araştırma sahasında yaşayan insanlar, daha önceleri, Adana ve Çukurova gibi yerlere çalışmaya gitmişlerdir 1995’te GAP’ın devreye girmesi ise, henüz yeni sayılabilecek bir olaydır Bunun “tersine göç”gibi sosyal boyuttaki olaylara geç tesir etmesi de gayet doğaldır Bölge dışına göç eden insanlar göç ettikleri yerlerde ekonomik faaliyetlerini sürdürdüğü gibi buralardan genellikle geriye dönmek istemezler Çünkü, geriye döndükleri zaman tekrar geldikleri yerlere uyum sağlamaları da geç olacak ve buna bağlı olarak da kurulu düzenleri bozulacaktır Türkiye’de son yıllarda yaşanan, ülke genelindeki ekonomik çıkmazın da tersine göçe olumsuz etkisi olduğu söylenebilir Bu sebeple, son yıllarda artması beklenen tersine göç, yukarıda belirtilen nedenlerle az gerçekleşmiştir Tersine göç olgusunun az da olsa başlamış olması, GAP’ın çekici özelliklerinden kaynaklanmaktadır

Yukarıda ortaya koymuş olduğumuz görüş, bazı araştırmacılar tarafından da desteklenmektedir GAP entegre bölgesel kalkınma projesi gerçekleştiğinde, Güneydoğu Anadolu, göç veren değil, yüksek oranda göçlerin yöneldiği bir bölge olacaktır Gaziantep ve Şanlıurfa bölgenin en büyük ve Türkiye’nin sayılı metropolleri arasına girecektir (H Doğanay, 1997: 448) Gökçe’de bu görüşü destekleyerek (1996: 265), 2005 Hedef Yılı’nda, bölgesel istihdamın 1985 yılına göre % 251 oranında artış kaydedeceğini, buna karşılık, nüfus artış oranının ise % 240 olacağını belirtmiştir Görüldüğü gibi, 2005 Hedef Yılı’nda bir istihdam fazlalığı dikkati çekmektedir Bu istihdam fazlalığının bölge dışında çalışan nüfusu bölgeye çekme gücü vardır
Yukarıdaki araştırmacıları Özer’de destekleyerek (1997: 161), GAP ile birlikte bölgenin önemli oranda göç alacağını ve bu göçün en büyüğünün projenin başları ile (1990) sonları yani ürünlerin verileceği dönem (2010) olacağını belirtmiştir Ayrıca, GAP bölgesine proje ile birlikte ve projeden sonra genellikle Doğu Karadeniz, Doğu Anadolu ve İç Anadolu’dan göç geleceğini vurgulamıştır

Görüldüğü gibi, GAP’ın tamamlanmasıyla birlikte sadece daha önce araştırma sahasından Türkiye’nin diğer bölgelerine göç eden insanlar sahaya göç etmeyecek, buna ilave olarak Ülkenin diğer bazı bölgelerinden de araştırma sahasına göç hareketi gerçekleşecektir Çünkü, GAP tamamlandığında sahaya göç verme ihtimali olabilecek bölgelerde istihdam sorun olmaya devam ederken, GAP bölgesinde istihdam fazlalığı olacaktır Bu da, sahaya diğer bölgelerden göç hareketinin gerçekleşmesi için yeterli bir nedendir

Araştırma sahasında “geni aile tipi”nde olan ailelerden işini ve kazancını ayıran bireyler daha sonra “çekirdek aile” kurarak toplumsal manada yaşamlarını önceki geniş ailelerinden ayrı olarak devam ettirirler Bu durum, göçe sebep olabilmektedir Şöyle ki; evini ayırarak yeniden çekirdek aile oluşturan bireyler bazen bulunduğu yerden iş bulmak için ayrılarak göç ederler



İç Göç

Günümüzde, insanlar daha rahat ortamlarda yaşamak istemektedirler Bu istek aynı zamanda göç nedenlerinin en önemlilerindendir Göç çoğunlukla, insanların bölgeleri dışındaki sanayileşmiş büyük şehirlere olurken, bazen kendi yaşadıkları kırsal alanların bağlı bulundukları il ve ilçe merkezlerine de olabilmektedir Hatta, bazı insanlar yurt dışına bile göç ederler Araştırma sahasında, son zamanlara gelinceye kadar ciddi düzeyde bir göç olayı söz konusu idi Ancak, sulamalı tarıma geçilmesi nedeniyle böyle bir hare-
ketlilik ortadan kalkmaya hatta tersine dönmeye başlamıştır Bu tersine durum, yani “tersine göç” çok önemli oranlarda olmamakla birlikte böyle bir eğilimden söz edilebilir Şanlıurfa ilinde göç 1990’lı yıllar ve öncesinde negatif iken; 1990’lı yıllarda durmaya günümüzde ise tersine dönmeye başlamıştır

Araştırma sahasında yurt içine göç; “il içi” ve “il dışı” olarak iki şekilde değerlendirilebilir Ankete katılan hane halkı reislerinden il dışına göç eden hane bireylerinin olduğunu belirtenler önemli bir oran oluşturmaktadır Hane halkı reislerinden önemli bir kısmı, haneden herhangi bir bireyin yurt içine göçtüğünü belirtmişlerdir Göç eden hane halkı bireylerinin önemli bir kısmı (%45,5) Adana’yı tercih etmiştir İl dışına göç edenlerin çoğunluğu ise çevre illeri tercih etmişlerdir (%55,8) Geriye kalanların önemli bir kısmı, Şanlıurfa Merkez İlçe’ye göç ederken (%23,9), arta kalanlar ise uzaktaki illere göçmüşlerdir


Sulamalı tarım henüz ildeki iş isteğine yeterince cevap veremediği için Şanlıurfa’da hala il dışına göç vardır Sulamalı tarıma 1995’te geçildiği düşünülürse bu durum oldukça doğaldır Göç gibi toplumsal olayların sonuçlarının ortaya çıkması uzun sürebilir
Hane halkı reislerinden ülke içinden göç ederek geldiğini belirtenler %3,2 orandadır Bu da, GAP’ın bir çekim gücü oluşturmaya başladığını göstermektedir Ülke içinden göç ederek gelenlerin çoğunluğu Adana (%38,5) ve Gaziantep’ten gelmiştir (%30,8) Şanlıurfa’dan göç ederek geldiğini belirtenler de önemli bir orandadır (%15,4), (Tablo 9) Daha önceleri tarımda ve değişik işlerde çalışmak amacıyla Adana ve Gaziantep’e çalışmaya giden ailelerin geriye dönmeye başlamış olması iç göç içerisinde değerlendirilebilir


Toplam hane halkı reislerinin Şanlıurfa il merkezinden Şanlıurfa’nın değişik köylerine göçtüğünü belirtmesi dikkat çekicidir Çok ciddi bir oranda olmamakla beraber Şanlıurfa’da “kentten köye göç” olgusu başlamıştır Bunun da başlıca sebebi, ilde sulamalı tarıma geçilmesi ile sulamalı tarım arazilerinde işgücüne ihtiyaç doğmasıdır Bu durum, aynı zamanda GAP’ın sonuçlarının alınmaya başlandığının da bir göstergesidir

Araştırma sahasında “kırdan kente” göçün en önemli sebepleri şunlardır:
- Kırsal alanlarda yeterli iş imkanın olmaması,
- Miras yoluyla arazilerin bölünmesi veya çiftçilikle geçinen ailelerin toprak sahibi olamamaları,
- GAP kapsamında yer alan Atatürk, Birecik ve Hacı Hıdır Barajı’nın göl aynası altında kalan yerleşmelerdeki insanların kente göç etmesi en belirgin nedenlerdendir
- Kırdan kente göçün bir başka sebebi de; kırsal kesimde doğurganlık oranın fazla olması dolayısıyla aşırı nüfus artışıdır

Zorunlu Göç Araştırma sahasında, GAP ile gerçekleştirilen baraj gölü aynasının altında kalan yerleşmelerden başka yörelere önemli miktarda göç yaşanmıştır Ayrıca, kan davası ve terör zorunlulukları dahilinde de “zorunlu göç” olayı mevcuttur Sahada zorunlu göç olayı, özellikle Atatürk, Birecik ve Hacı Hıdır barajlarının göl aynalarında kalan yerleşme yerlerinde yaşayan insanların göçmek zorunda kalması durumu ile daha da önem kazanmıştır (Tablo 10) Gerek araştırma sahasında, gerekse GAP Bölgesi’nde baraj göl aynalarının suları altında arazileri ya da ev ve dükkanları kalan insanların bu mülklerinin kamulaştırılması ve bu insanların yeniden yerleştirilmeleri birbirinden ayrılmayan konulardır Sahada kamulaştırma ve yeniden yerleştirme sorunlu olmuştur Bu sorun, ekonomik olduğu kadar sosyolojik ve psikolojiktir Bu sebeple, üzerinde özenle durulması gereken bir konu olup, hala devam eden bir problemdir
Yeniden yerleştirme zorunlu göçün bir çeşidi olarak tanımlanabilir Araştırma sahasında, devlet tarafından oluşturulan tesisler sebebiyle kamulaştırmadan etkilenenlerin iskanı 2510 sayılı İskan Kanunun Ek-10 Maddesine göre isteğe bağlı olarak yapılmıştır Vatandaş devlet eliyle iskan istemediği takdirde kamulaştırma bedellerini alabildikleri gibi, diledikleri şekilde kullanmak için serbest bırakılmışlardır İnsanların zorunlu olarak yeniden iskana tabi tutulmaları, hiçte istenecek bir durum değildir Bu sebeple de
birtakım sorunlar ortaya çıkmıştır Bu sorunlar bazen gerçek olurken bazen de spekülatif olmaktadır

Sahada zorunlu göçe etki eden en önemli faktörlerden birisi PKK adlı yasadışı terörist örgütün ortaya koymuş olduğu terörist faaliyetlerle ortaya çıkan güvenlik sorunudur PKK’nın bölgede göstermiş olduğu faaliyetlerden canını kurtarmak isteyen insanlar özellikle kırsal kesimden kent alanlarına göç etmişlerdir Bu durum, son 5-6 yıldır bu örgütün faaliyetlerinin durdurulması ile oldukça az bir düzeye indirgenmiştir PKK, sahada fazla etkili olmamakla beraber, Güneydoğu ve Doğu Anadolu bölgelerinin bazı illerinde
daha etkili olmuştur Güvenlik sorunu, gerek Şanlıurfa’da, gerekse bölgedeki diğer illerden Şanlıurfa merkezine göç olaylarının yaşanmasına sebep olmuştur


Göçün Sonuçları

Göç olgusu genellikle olumsuz olup, göç veren yeri olumlu ya da olumsuz etkilediği gibi göç alan yeri de aynı şekilde etkilemektedir Bu sonuçları göçveren yerler ve göç alan yerler için ayırarak ele almak mümkündür
Göç veren yerler için;
- Öncelikli olumsuzluğa sahip olan iş gücü göçüdür İş gücü göçü o yerin iş yapma ve ürün üretme becerisinin azalması ya da yok olması demektir
- Sermaye göçü ise, göç veren yeri sermaye açısından olumsuz etkileyerek, bu yerdeki toplam sermaye miktarını azaltır
- Beyin göçü bir diğer olumsuz etki olup, belki de en olumsuzudur
Çünkü, göç veren yerin beyin kadrosunun azalması demektir Bu da, bir yerin gelişimi için en gerekli olan unsurunun yok olması manasını taşır

- Göçün uzun vadeli etkisine bakıldığında, göç eden nüfus daha önce yaşadığı yere dönerse göçtüğü yerde kazanmış olduğu sermayeyi göç etmeden önceki yere taşıyabilmektedir Bu yönüyle ortaya çıkan döngüsel durum, göç veren yerler için ancak uzun vadeli olarak, bir yarar sağlamaktadır 1990’dan önceki yıllarda il dışına göçmüş olan nüfus, 1995’li yıllarda artık Şanlıurfa’ya göçmeye başlamıştır Tersine göç eden bu nüfus daha önce göçmüş olduğu Adana, Mersin ve diğer bazı şehirlerde kazanmış oldukları bilgi, beceri ve sermayelerini il için kullanmaktadırlar Araştırma sahasında, pamuk yetiştiriciliğinin fazla yapılma sebeplerinden birisi, yukarıda belirtilen bölgelerden, tersine göçle gelen nüfusun pamuk tarımını bilmesi ve yapmak istemesiyle az da olsa alakalıdır Suruç ilçesindeki çiftçilerin önemli bir kısmı daha önce Mersin ve Adana’da pamuk işçiliğinde, özellikle pamuk sulamasında çalışmıştırlar Bu sebeple, göçe katılan çiftçilerden, pamuk yetiştiriciliği konusunda diğer çiftçiler yararlanmaktadırlar
Göçün, göç alan yerler içinde olumlu ve olumsuz etkileri vardır Göç alan yerlere olan olumsuz etkileri şunlardır:

- Yerel yönetim boyutunda oldukça önemlidir Göç ederek gelen insanların barınması, sosyal ve kültürel manada bir takım hizmetleri alması için en fazla iş yerel yönetimlere düşmektedir Bir yere göç edilmesi eğer göç patlaması şeklinde ise bu durum çok daha ciddidir

- Göç eden nüfusun göç ettikleri yere sosyal ve kültürel boyutta uyum sağlaması ayrıca değerlendirilmesi gereken bir problemdir Bu durumda bir Güneydoğu Anadolu Projesi’nin (GAP) Şanlıurfa’daki Göçe Etkisi çok yerel yönetim çaba gösterse de yeterli olamamakta ve göç eden nüfusun bir takım sosyal ve psikolojik problemi ortaya çıkmaktadır Doğrudan insanların ruh sağlığı ile alakalı olması dolayısıyla göç olgusu içerisinde belki de en önemli olumsuzluk budur Göç olgusu, gerek nedensel açıdan gerekse sonuç açısından daha çok ekonomik bir boyut taşımaktadır Bundan dolayı da göç olgusunun olumsuzluğunu ortadan kaldırmak için göç eden insanların bulundukları yerlerde değerlendirilmesi göç probleminin çözümü için en kısa ve en ekonomik yoldur
Göç alan yerler için göçün olumlu etkileri: Göç ederek gelen nüfusun beceri düzeyleri göç ettiği yeri olumlu etkiler Göç eden nüfusun sermaye olanakları da gittiği yerde kullanılmaktadır Dolayısıyla, göç eden insanların sahip olduğu bütün olumlu imkanlar göç ettiği yerde kullanılmakta ve buna bağlı olarak, göç veren yer kısa süre içerisinde bu nüfusun olumlu yönlerinden yararlanamamaktadır


SONUÇ

Araştırma sahasında göçün en önemli sebebi istihdam sorunudur Daha iyi yaşam isteği, toprak mülkiyetinin olmaması ya da az olması, eğitim ve kan davası diğer göç nedenleridir İtici faktörler nedeniyle 1990’lı yıllara kadar Şanlıurfa’dan ülkenin bazı bölgelerine önemli miktarda göç yaşanmıştır

Ülkenin farklı bölgelerine göç eden insanlar, 1995’te Atatürk Barajı’ndan sulamanın başlaması ile ortaya çıkan istihdam olanakları nedeniyle geriye dönmeye başlamışlardır Bu “tersine göç”, ilde son on yılda en önemli insan hareketi olmuştur Önceleri göç hareketi, daha çok araştırma sahasından Türkiye’nin diğer illerine doğru görülürken, günümüzde GAP’ın faaliyete geçmesine bağlı olarak, çevre illerden araştırma sahasına olmaktadır

Araştırma sahasında kırsal kesim son zamanlarda, sulamalı tarım ile birlikte kentsel alanlara kıyasla daha fazla istihdam olanağı sağlamaktadır Bu istihdam olanağı çoğunlukla tarımsal faaliyetlerde olmaktadır Bu sebeple, sahada 1995 yılından itibaren özellikle Şanlıurfa’nın merkezinden Merkez İlçe’nin köylerine ve baraj sulamasının başladığı ova köylerine doğru “kentten köye göç” başlamıştır

“Zorunlu göç” içerisinde yer alan kamulaştırmaya dayalı yeniden yerleştirme hem sosyo-ekonomik hem de psikolojik bir olaydır Yeniden yerleştirme çalışmalarına bu açılardan yaklaşılarak, bu durumdan etkilenenlere en uygun ortamlar hazırlanmalıdır
Şanlıurfa’da “yarı-göçebe” toplulukların mevsimlik devinimi uzun yıllardan beri var olan bir mevsimlik göç olayı olup, ilde Karacadağ ve Tektek dağlarında az da olsa devam etmektedir Ayrıca, pamuk işinde çalışmak için Şanlıurfa’ya pamuk çapalama ve toplama mevsiminde çevre illerden gelen işçi göçü de mevsimlik göç içerisinde değerlendirilebilir Araştırma sahsında, göçün olumsuz tarafı “iş gücü, sermaye ve beyin göçü”dür Göçün olumlu sonuçları ise uzun vade de gerçekleşmekte olup, “sermaye ve kalifiye iş gücü” şeklindedir