Göktürkler Devleti Hakkında Bilgi

Göktürkler Devleti Hakkında Bilgi

Asya "Büyük Hun" imparatorluğundan sonra , her bakımdan temsil ettiği Türk kültürü itibariyle 2 "süper" Türk imparatorluğu niteliğinde olan Gök-Türk hakanlığı , "Türk" sözünü ilk defa resmî devlet adı olarak benimsemekle bütün bir millete ad vermek şerefini kazanmış , Doğu Sibirya'daki Yakut Türkleri ile batıda Ogur ( Bulgar ) Türklerinin bir kısmı dışındaki Türk asıllı bütün kütleleri kendi idaresinde birleştirmiştir Hakanlığın yıkılmasından sonra bir yelpaze gibi açılarak dört tarafa yayılan çeşitli Türk zümreleri gittikleri yerlerde 'Türk" adını ve Gök-Türk idarî , siyasî ve iktisadî geleneklerini yaşatmışlardır Yine bütün bu Türklerin tarihinde Gök-Türk teşkilatının , edebiyatının , töre ve hayat telakkisinin izleri görülmüştür Gök-Türklerden sonraki çağlarda , R Türkçesi ( Ogur lehçesi ) müstesna , bütün Türk lehçe ve ağızları Gök-Türk Türkçesi'nin damgasını taşır Doğudan batıya:Orta Asya , Türkistan , Maveraünnehir , Kuzey Hindistan , İran , Anadolu , Irak , Suriye ve Balkan Türkleri , Gök-Türkler yolu ile Türk'tür

Bizim bugün diğer Türk devlet ve zümrelerinden ayırdetmek üzere Gök-Türk ( Kök-Türk ) dediğimiz bu topluluk ve devletin adı "Türk" veya "Türük" idi Ancak , kitabelerin bir yerinde kendini Gök-Türk olarak tanıtmıştır ki , "Gök'e mensup , ilahî Türk" manasına gelen bu tabir V Thomsen'e göre hakanlığın parlak devresine işaret etmekte olmalıdır ( herhalde Mu-kan Kağan zamanı )

Gök-Türk hakanlığı çağında , daha doğrusu 6 -9 asırlarda Orta Asya'da tarihî rol oynayan toplulukların , çeşitli adlar altında gruplaşan Tölesler olduğu anlaşılmaktadır Türkçe Töles kelimesi ihtimal "asıl , kök , temel" manalarına gelmektedir Bk L Bazin , Les Calendriers , s 661 , 667

Töles ( Tölös , Tolis , Çince'de T'ie - lo , T'ieh - le ) 'ler , Çin kaynaklarında eski Hun boylarından olarak zikredilen ve bütün Orta Asya'ya yayılmış kalabalık Türk kütleleri bütünüdür Sui-shu ( Çin Sui hanedanının - 581 - 618-yıllığı ) 'da 50 kadar kabilesi sayılmakta ve şöyle sıralanmaktadır: l'i Baykal gölünün kuzeyinde , 5'i Tola ırmağı kuzeyinde , 5'i Tanrı dağları kuzey eteğinde , 9'u Altaylar'ın güneybatısında , 4'ü K'ang ( Semerkant havalisi ) "krallığı"nın kuzeyinde , 10'u Seyhun boyunda , 4'ü Hazar'ın doğusu ve batısında , 6'sı Fu-lin ( Bizans ) 'in doğusunda" Ancak Baykal gölünden Karadeniz'e kadar yayılan bu toplulukların hepsini de Türk menşeli saymak doğru olmasa gerektir En batıda gösterilen bazılarının ( mesela Alanlar ) İranlı oldukları biliniyor Wu-hun ( =Ugor ) 'lar da Urallı bir kavim grubudur Ayrıca Ogur boylarının da T'ieh-le'ler olarak zikredildiği anlaşılmaktadır Töles boylarının , wwwfrmsinsinet/ taşıdıkları adlar henüz tamamen çözülememiş olmakla beraber , Hunlardan geldikleri ve umumiyetle dil ve örflerinin Gök-Türklerinkinin aynı olduğu belirtilmiştir' " Bazı Çin kayıtlarına göre , Tabgaçlar devrinde ( 386-534 ) , yüksek tekerlekli araba kullandıklarından dolayı Kao-kü ( Chao-ch'e = yüksek tekerlek ) diye adlandırılan bir kısım Töles kabileleri diğer Türkler gibi kendilerini kurt ata'dan türemiş kabul ederlerdi Ayrıca , T'ang-shu ( Çin T'ang sülalesi -618-906- yıllığı ) 'da da 15 Töles kabilesinin adlan verilmiştir Gök-Türk hakanlığı zamanında Orta ve Doğu Asya'da gruplaşan Tölesler ile diğer ilgili bölgelerdeki topluluklar şunlardır:

1 Tarduş ( Çince'de Sie Yen-t'o , Hsieh Yen-t'o Hsie/ = Sir/ Yen-t'o = Tarduş? ) lar Töles kabilelerinden bir grup ( herhalde Tarduş: Hakan Tar-du'nun unvanı ile anılanlar: Batı Gök-Türk'leri= On-oklar ) Altaylar'ın batısında oturmakta olup Töleslerin en zengin ve kuvvetlileri olarak gösterilirler

2 Uygurlar Töleslerden bir kütle Tola ırmağının kuzey sahasında yer almışlardı

3 On-0klar ( ihtimal "Tarduş" diye de adlandırılan Töles grubu ) , Altaylar'dan Seyhun ( Sır-derya ) yakınlarına kadar uzanan geniş bölgede görünüyorlar Çu ırmağı - Isıkgöle göre , 5'i doğuda To-lu ( sol kanat ) , 5'i batıda Nu-çi-pi ( sağ kanat ) adı ile 10 kabileden kurulu olup , "Batı Gök-Türkleri" diye de anılmışlardır Türgişler ( aş bk ) To-lulardan idiler Ayrıca bunlar-dan bir kısmı Çu-yüe ( Çiğil? ) ve Ç'u-mi ( Çumul ) adları ile anılan Türk kabileleri ile birlikte 630'u takip eden yıllarda , Gök-Türk hakanlığının fetret devresinde , Beş-balık civanndaki kurak bozkırlara çekilmişler ve Şa-t'o ( Çince çöl veya Türkçe sadak? Veya Çiğil'ler? ) adını almışlardır

4 Karluklar Altaylar'ın batısında idiler

5 Oğuzlar ( 630'dan sonra bu adla ortaya çıkan Töles boyları ) Selenga ırmağı - Ötüken bölgesinde oturuyorlardı

6 Doğu Avrupa'da Türk toplulukları: Avarlar , Hazarlar , Ogurlar , Peçenekler ve ihtimal Kıpçak-Kumanlar vb

7 Kırgızlar Baykal'ın batısında , Yenisey nehrinin kaynakları bölgesinde idiler

8 Basmıllar ( Çince'de Pa-si-mi ) İdi-kut ( hükümdar ) 'unun Türk olduğu belirtilen bu kavmin aslen yabancı olup , Türklerle karıştığı ileri sürülmüştür Daha ziyade îç-Asya'da Beş-balık havalisinde görünmektedirler

9 K'i-tan , Tatabı , Dokuz-Tatar , Otuz-Tatar gibi Moğol soyundan kabileler doğu bölgesinde Kerulen ve Onon nehirleri havalisinde bulunuyorlardı

Ancak , hatırlatmak gerekir ki , bütün bu topluluklar , zaman zaman yer değiştirmekte , arada bir çözülen boylardan yeni birlikler meydana gelmekte , hülasa oynak kütleler teşkil etmekte idiler Yine görülmektedir ki , Tarduş , Uygur , On-ok , Oğuz , Ogur , Hazar vb gibi isimler Türk soyundan gelen kütlelerin türlü teşkilatlanmalar dolayısıyla aldıkları adlardan ibarettir "Türk" de , bilinen manası ile önceleri belirli bir topluluğun ( Aşına ailesi etrafında toplananların ) adı iken sonraları yaygınlaşmıştır

Gök-Türkler , Çin kaynaklarının açıkça belirttikleri üzere , Asya Hunlarından iniyorlardı Başbuğ ailesi olan Aşına soyunun bir dişi kurttan türediğine dair o çağda pek yaygın olduğu anlaşılan rivayetler Gök-Türklerin erken tarihini efsanelerle karıştırmaktadır Ancak kurttan-türeme geleneğinin Asya Hunları arasında da mevcut olması ve kurt ata'nın Türkleri dar , geçilmez yollardan selamete ulaştırdığı ( Bozkurt Destanı'nın aslı ) rivayetinin Hunlarda görülmesi Gök-Türklerin Hunlara nispetini ortaya koymaktadır Aşına ailesinin , yalnız bir erkek çocuk hayatta kalmak üzere , katliama uğramış olduğu rivayeti , Tsü-kü ( aslında Asya Hun devletinde bir unvan ) adlı Hun ailesine mensup Meng-sün tarafından kurulan Kuzey Liang Hun devletinin ( yk bk ) 439'da Tabgaçlar tarafından yıkılması hadisesine bağlamak mümkündür Sui-shu ( Çin yıllığı , 581-618 ) 'ya göre , bu Hun devletinde idareyi elinde tutan Tsü-kü ( Chü-ch'ü ) 'ler imha edildiği zaman A-shih-na ( Açına ) kolu 500 ailelik bir kütle halinde , Kan-su bölgesinden göçerek , Juan-juanlara sığınmışlardı Gök-Türklerin nüvesini teşkil ettiği belirtilen ve Meng-sün'ün oğlu An-çu ve sonra torunu Şu'nun öldürülmesi üzerine önce Hsi-hai'da iken sonra Altaylar'a nüfuz eden bu kütle , Chü-ch'ü ( Tsü-kü ) ler yolu ile de Asya Hunlarına bağlanmaktadır ve hatta , bu kısa göç hareketini idare eden Aşına soyunun , Güney Hun tanhuları yolu ile Mo-tun'un mensup olduğu ünlü T'u-ko ( Tu-ku ) ailesinden gelmesi kuvvetle muhtemeldir Kurt ata inancı dolayısıyla Gök-Türk hakanlık belgesi , altından kurt başlı sancak ( tuğ ) olmuştur