Yozgat Cografi Yapisi

Yozgat Cografi Yapisi

Yozgat Cografi Yapisi

Cografi Yapisi

Yozgat doğudan Sivas; güneyden Kayseri, Nevşehir, Kırşehir; batıdan Kırıkkale; kuzeyden ise Amasya, Çorum ve Tokat illeri ile çevrili olup, 34º 05 - 36º 10 doğu meridyenleri ile 38º 40 - 40º 18 kuzey paralelleri arasında yer alırDeniz seviyesinden 1300 metre yükseklikte olup 1 412 300 Hektar toprağa sahiptir 81 İl arasında toprak genişliği bakımından 15 sırayı alır İlin doğudan batıya gidildikçe yüksekliği azalır

İlin en doğusu ile en batısı arasında 20 050 boylam (meridyen) farkı olup, yerel saat farkı 8 20 dir Kuzeyi ile güneyi arasında ise, 10 38lik enlem (paralel) farkı varır Ancak, fark az olduğundan iklim üzerinde önemli bir etki yaratmamıştır İlin, doğu - batı uç noktaları arasındaki kuş uçuşu uzaklık 216 km, kuzey - güney uç noktaları arasındaki uzaklık 144 km dir Yozgat, alan bakımından Türkiyenin 15 İlidir İlin; izdüşüm alanı ( km²) 13 597, gerçek alanı ise 14 123 km² dir

Iklim

Yozgat İlinde, İç Anadolu Bölgesinin yarı kurak karasal iklimi hakimdir Deniz etkisine kapalı olduğu için, yazlar sıcak ve kurak; kışlar soğuk ve yağışlı geçer Yaz ile kış; gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkları yüksektir Sert iklim koşulları, Yeşilırmak havzasına giren Çekerek Vadisinde biraz yumuşamakta, az da olsa Karadeniz ardı ikliminin etkileri görülmektedir

Ormanlar

İlde, orman alanları, genel yüzölçümün % 1824ünü kaplamaktadır Önemli bir bölümü yok edilen ormanlar günümüzde İlin, yüksek dağlık alanlarında görülmektedir Akdağmadeni, Çayıralan, Çekerek ve merkez ilçe, ormanların en yoğun olduğu alanlardır

Bozok Platosu üzerinde güneybatı - kuzeydoğu yönünde uzanan AKDAĞLAR, sadece Yozgatın değil, yurdumuzun da önemli ormanlarındandır Yaklaşık 50 km eninde ve boyunda olan bu orman bölgesi, çeredeki bozkırlar arasında adeta bir orman adası gibidir Toplam olarak 100 665 ha alanı (% 37) kaplayan Akdağ ormanlarında, yoğun olarak; sarı çam (pinus silvestris), ayrıca; alıç, dakavağı dağarmudu, yabani fındık ve meşe türleri bulunmaktadır

Çayıralan Bölgesindeki ormanlık arazi, 61 490 ha (% 120) kaplamakta olup, yoğun olarak meşe; ayrıca ladin ve yabani kavak gibi türlerden oluşmaktadır Çekerek civarındaki seyrek ormanlarda ise; çam, meşe ve ardıç gibi türler bulunmaktadır

Yozgat İl Merkezindeki ormanlık alan, kent merkezinin güneyinde bulunan Çamlık (soğluk) Tepesinin kuzey yamaçları boyunca yer almaktadır 953754 ha (% 133) ormanlıktır Yozgat Çamlığı denilen bu ormanlık alan; 1958 yılında Milli Park haline gelmiş olup, Türkiyedeki İlk Milli Park alanıdır

Yapılan araştırmalardan anlaşıldığı üzere, 300 yıl önce Yozgat İli ve çevresinde geniş alanları kaplayan karaçam ormanları usulsüz yararlanma ve yerleşmelerle tahrip edilmiş, yarı kurak iklim şartlarından dolayı da, bir daha yetişmemiştir

Çamlıkta bitki türü olarak, esas karaçam (pinusnigra) olup, yer yer meşe karışıklığı vardır Burada bulunan karaçamlar, Dünyada ki ender türlerden olup, Kafkasya ve Yozgat Çamlığında yer almaktadır Diğer çam türlerinin tümü, 100 yaşını geçtikten sonra büyüme ve tohum verme yeteneğini kaybetmesine rağmen, Kafkas Karaçamı (Pinusnigra zigroviskiyana) 300 - 500 yaşında dahi büyüme ve tohum verme yeteneğine sahiptir

Ayrıca İlde, akarsu boyları ile dere tabanlarında, çoğu ticari amaçla yetiştirilen kavak ve söğütlükler yer almaktadır

Bozkirlar (Step)

İklim ve toprak yapısı şartlarına bağlı olarak, il genelinde yaygın doğal bitki örtüsü bozkırlardır İlkbaharda yağışların artması ile çeşitli ot ve çiçeklerle yemyeşil görüntü alan bozkır alanları, Haziran ayı sonlarından itibaren sararmaya başlar İldeki bozkır alanlarının büyük bir bölümü ormanların yok edilmesiyle oluşmuş antropojen bozkırlardır Bu bozkırlarda; deve dikeni, keven, sığır kuyruğu, üzerlik otu, gelincik, çiğdem, düğün çiçeği, çoban çantası vb türler bulunmaktadır

Bazı yamaçlarda arazinin yanlış kullanımı ve aşırı otlanmadan dolayı, bozkır bitkilerinin çoğu yok olmuş ve yamaçlar çıplaklaşmıştır Bitki örtüsünün bulunmadığı bu alanlarda, erezyonun boyutları büyüktür

Erozyon

Toprağın verimli kısmının su ve rüzgar gibi fiziksel etkenlerle aşınıp süpürülmesi, göle ve denizlere taşınması olayına erozyon denilmektedir Büyük bir doğal felaket olan erozyon, ülkemizin topraklarını tehdit eden sinsi bir düşmandır Topraklarımızı kemirmekte, verimsizleştirmekte, ekonomik - sosyal kaosa, işsizliğe ve göçlere yol açmaktadır

Yozgat ili de, yurdumuzda erozyon felaketinden en fazla etkilenen illerden birisidir Çünkü, il; bitki örtüsü bakımından yoksuldur Orman alanları az olup, il geneline homojen olarak dağılmamıştır Ayrıca, arazinin yanlış kullanım ve aşırı otlanma gibi nedenlerle bozkır bitkilerinin çoğu yok olmuş ve böylece yamaçlar çıplaklaşmıştır Ani sağanaklarla oluşan selle, kar erimeleriyle kabaran dereler, çıplak yamaçlardan çamurlu bir hale hızla aşağılara inerek, ana kayaları ortaya çıkarmıştır İlin, ortalama % 72si erozyonun bu yıkıcı etkisi altındadır

Çeşitli dönemlerde artan yağışlarla oluşan seller (son olarak 1998 Nisan - Haziran dönemi) can ve mal kayıplarına yol açmış, topraklarla dolan baraj havzalarında yeterli derecede su birikmediği için, il genelinde susuzluk yaşanmıştır Toprakların en verimli kısmının erozyonla yok olup gitmesi, ekonomisinde tarımın önemli bir paya sahip olduğu ilde toprakların verimsizleşmesine, ürün kayıplarına ve toprağından ümidini kesen insanların gücüne neden olmaktadır

Akarsular

Kızılırmakın İç Anadolu Bölgesindeki en büyük kolu olan Delice Irmak, Yeşilırmakın önemli kollarından olan Çekerek Suyu ile bunlara bağlı küçük dere ve özler, İlin başlıca akarsu ağını oluşturmaktadır Bu akarsuların tümü yağmur, kar erime ve kaynak sularıyla beslenmektedir Rejimleri, İlde görülen yarı kurak iklimden dolayı düzensizdir Yaz mevsiminde suları iyice çekilmekte, hatta bazı küçük dereler kurumaktadır İlkbaharda ise, kar erimesi ve ani sağanak yağmurlar ile kabarmaktadırlar Akarsu yatakları çoğu yerde sulama amaçlı baraj ve göletlerin yapımına elverişlidir Bunlar değerlendirildikçe bölgede sulu tarım yaygınlaşacaktır

Başlıca Akarsuları ve Özellikleri:

Cekerek Suyu

Yeşilırmakın önemli kollarından olan ırmak, Yozgatın kuzey kesiminin sularını boşaltır Sivas ili sınırlarındaki Çamlıbel Dağlarından doğar, Deveci Dağlarının güneyinden batıya doğru akarak, Yozgat ili sınırları içerisine girer 256 km uzunluğunda olan ırmağın, 110 kmsi İlimiz dahilindedir En önemli kolu, Akdağmadeninden gelen Göndelen Suyudur Bu yöreden ayrıca Dikirsaray, Çakraz suları ile Sorgun yöresinden küçük çay ve dereleri alır Aydıncık ilçe merkezine 10 km uzaklıkta, Kazankaya Kasabası girişinde 10 km uzunluğundaki kanyon vadi içerisine girer Kazankaya Kanyonu denilen bu vadi, rafting (akarsu krosu) sporu için idealdir Akarsu daha sonra, İl topraklarını terk etmektedir

Saniyede 63 m3 su taşıyan ırmak, Karadeniz iklimi havzasında yer aldığından suy bol, rejimi de nispeten düzenlidir Bu yüzden arazi sulamasında büyük önem taşımaktadır Irmak üzerinde Yozgat il sınırları içerisinde DSİnin planlanmasını yaptığı enerji, sulama ve taşkın koruma amaçlı Çekerek (Süreyyabey) Barajı inşa edilmektedir bu barajda; 1180 x 106 m3 su depolanarak, Çekerek, Zile, Maşat - Reşadiye, Aydıncık (Mamure) ve Geldingen ovalarında toplam 42 864 ha arazi sulanacaktır

Bu barajdan yaklaşık olarak, 100 X 106 Kwh enerji üretilecektir İlimizde ise, Çekerek Ovasında 1500 ha, Aydıncık (Mamure) ovasında da 5080 ha olmak üzere, toplam 6 580 ha arazi sulu tarıma kavuşacaktır

Delice Irmagi

Kızılırmakın büyük kollarından olan Delice Irmak, Akdağların batı eteklerinden Kaynak suyu olarak doğar, platonun doğu kenarındaki suları; merkez ilçe, Sorgun ve Doğankent sularını toplayan Sorgun deresini alarak, Şefaatliye ulaşır Burada, Boğazlıyan ve çevresi sularıyla büyüyen Karacaali Özü ile birleşerek, Delice Irmak adını alır Şefaatli ilçe merkezini geçtikten sonra 30 km uzunluğundaki Karanlıkdere Vadisine girer Karanlıkderede güzel doğa manzaralı içerisinde akan ırmak, Yerköyü geçtikten sonra bişek Özünü alır ve Sekili sınırlarında İl topraklarını terk eder

Ortalama debisi (akım) 305 M3/Sn dir İç Anadolunun kurak iklim kuşağında bulunduğu için yaz mevsiminde suları iyice çekilmektedir

Delice Irmakın, İl topraklarından aldığı en önemli kolları Karacaali Özü, Eğriöz ve Bişek Özüdür

Karacaali Özü: 120 km uzunluğunda olup, kaynaklarını Akdağmadeni ve Boğazlıyan çevresinden almaktadır Küçük kollarla beslenen akarsu, Şefaatli ilçesi yakınlarında Kanak suyuna karışmaktadır

Eğriöz: Toplam uzunluğu 65 km olan bu su, Yozgat Yaylasından doğmaktadır Platoyu derin vadilerle parçalayarak akan öz Sorgunda Delibaş Çayı ile birleşmektedir Esenli Kasabası yakınlarında Kanak Suyuna karışan akarsu, Gelingüllü Barajını besleyen kaynaklardandır

Bişek Özü: Yozgat il merkezindeki Kabak Tepenin kuzeye bakan eteklerinden doğan akarsu, Topaç ve Musabeyli derelerini aldıktan sonra, Yerköy ilçesi yakınlarında Delice Irmakla birleşir