Koyun-Yabanıl Koyunlar- Evcil Koyun Soyları

Koyun-Yabanıl Koyunlar- Evcil Koyun Soyları

Koyunlar, yakın akrabaları olan keçiler gibi geviş getiren, çift toynaklı memelilerdir Postları yünlü, gövdeleri keçilerden genellikle daha dolgun, çoğu kez yalnız erkekleri (koçlar) kalın ve kıvrık boynuzludur Keçilerin ise evcil soyları bile çevik yapılıdır ve hem erkeğinde, hem de dişisinde arkaya doğru eğik boynuzlar bulunur Ama bazı yabanıl koyunları keçilerden ayırt etmek hiç de kolay değildir (Ayrıca bak GevîşgetİRENLER; KEÇİ)


Koyunlar evcilleştirilen ilk hayvanlar arasında yer alır Verimsiz otlaklarda beslenebilmesi çeşitli iklim koşullarına dayanıklılığı, et, süt, yün gibi değerli ürünler vermesi nedeniyle yeryüzünün büyük bir bölümünde yetiştirilmektedir İlk evcilleştirilen koyunların, keçilerinki gibi uzun kılları vardı ve yün, bunların altında ince bir katman halinde bulunuyordu Önceleri öldürülen koyunların yüzülen derileri giysi olarak kullanıldı Ama zamanla koyunların öldürülmesi yerine postları kırkıldığında, tüylerinin yeniden uzadığı, toplanan yapağıdan yünün ayrılabileceği ve yünden iplik elde edilebileceği anlaşıldı Böylece koyunlar yünleri için de beslenmeye başlandı (Ayrıca bak YÜN)
Koyundan elde edilen öbür ürünler arasında kozmetik ve merhem yapımında kullanılan lanolin ile ayakkabı, ceket, güderi gibi eşyaların yapımında kullanılan deri sayılabilir Lanolin yapağıdan çıkarılan yağsı bir maddedir Koyun bağırsağından yapılan katgüt, cerrahide açılan yaraların dikilmesinde ve ayrıca çalgı teli olarak kullanılır İçyağlarının eritilmesiyle elde edilen donyağından yapılan mum ise günümüzde eski önemini yitirmiştir

Yabanıl Koyunlar

Yeryüzünün birçok dağlık yöresinde çeşitli türlerden yabanıl koyunlar yaşar Orta Asya' nın doğusundaki yüksek yaylalarda görülen argalı (Ovis ammon) varlığını sürdüren koyunların en irisidir Geniş bir çember çizdikten sonra bile kıvrılmayı sürdürebilen kalın boynuzları bazı türlerde 2 metreye yakın uzunluktadır Omuz yüksekliği ise 1,3 metredir Öte yandan Afrika'da bulunan kızıl Kamerun koyununun (Ovis jubatd) omuz yüksekliği yalnız 48 santimetredir Gerdanından ve ön bölümünün yanlarından uzun tüyler sarkan Berberi koyunu (Ammotraguslervia) Kuzey Afrika'da, muflon ya da Avrupa yaban koyunu (Ovis musimon) Korsika, Sardinya ve Kıbrıs adalarında yaşar


Bazı uzmanlar bu türü evcil koyunun (Ovis aries) atası sayar Ama Anadolu'dan Türkmenistan ve Keşmir'e kadar uzanan bir kuşak boyunca yaşayan dağkoyunu (Ovis orientalis), büyük ölçüde Afganistan'da ve Pencap yöresinde yaşayan arkar (Ovis vignei), muflon ve argalı da evcil koyunun ataları arasında gösterilmektedir
Kuzey Amerika'da yaşayan yabanıl koyunlardan iri boynuzlu koyun (Ovis canadensis) Meksika'nın kuzeyinden Kanada'nın batısı boyunca uzanan dağlık yörelerde rastlanan kahverengi postlu bir türdür Yakın akrabası olan Dall koyunu (Ovis dallı), Kanada'nın batısından Alaska'ya kadar uzanan bölgede yaşar
Koyunların erkeğine "koç", dişisine "koyun", yavrusuna yaklaşık altı aylık olana kadar "kuzu", daha sonra bir yaşına kadar "toklu" denir

Evcil Koyun Soyları

Koyunların evcilleştirilmesinden çok sonra, seçmeye dayalı ıslah çalışmaları yapılarak birçok koyun soyu geliştirilmeye başlanmıştır Çevre koşullarına uygun, besin ve giyecek gereksinimlerini en iyi biçimde karşılayacak yeni koyun soylarını yaratma çabası sürmektedir Günümüzde 200'ü aşan koyun soyunun büyük bölümü ancak yerel bakımdan önemlidir
Bütün koyun soylarında kuzular bahara doğru ya da bahar başında doğar Yeni doğan kuzuların özenli bir bakıma gereksinimi vardır Dişiler bir batında genellikle bir ya da iki, bazen üç ve daha çok yavru doğurur

Koyun soylarının sınıflandırılması genellikle verimlerine (yün, et, süt), verdikleri yünün özelliğine ya da kuyruk yapılarına göre yapılır Koyunlardan süt üretimi Türkiye, İran, Çekoslovakya, Yunanistan, Macaristan gibi
pek az ülkede önem kazanırken, öbür ülkelerde koyunlar önemsenmeyecek ölçüde sağılmakta, temel olarak yünü ve eti için beslenmektedir En çok koyun yetiştiren ülkeler sırasıyla Avustralya, SSCB, Yeni Zelanda, Hindistan, Türkiye ve İran'dır

Koyun İngiltere'ye IS 1 yüzyılda Romalılar tarafından götürülmüştür Ortaçağ İngiltere' si ulaştığı zenginliği önemli ölçüde koyuna ve yüne borçludur İngiliz parlamentosunda Lordlar Kamarası başkanına ayrılan ve İngiliz yününden yapıldığı için "yün çuvalı" adıyla tanınan sedir biçimindeki yer bu gerçeğin bir simgesidir 18 yüzyılda, Sanayi Devrimi yün ticaretinin önemini azaltırken İngiltere'de geliştirilen koyun soyları sömürge ülkelere götürülmüş ve buralarda türetilen yeni soyların kökenini oluşturmuştur