Osmanlı Duraklama Dönemindeki İç İsyanlar

• İÇ ÇALKANTILAR VE İSYANLAR
  
  İsyanların Nedenleri ve Özellikleri
  
  17yüzyıla girildiğinde Osmanlı Devleti en geniş sınırlara ulaşmıştı Buna karşın ortaya çıkan siyasal ve ekonomik sorunlar, devleti güç durumda bırakmaya başladı Osmanlı Devleti doğuda İran; batıda Lehistan, Venedik, Avusturya; ku-zeyde Rusya ile sürekli mücadele içindeydi
  Ayrıca coğrafî keşiflerin olumsuz etkileri, iç isyanlar, İran savaşları, Avusturya ve Lehistan seferleri, Girit savaşla-rı, saray kadınlarının devlet işlerine karışmaları, devlet giderlerinin artmasına karşılık gelirlerin azalması Osmanlı Devleti'-ni ekonomik yönden büyük güçlükler içine sokmuştu
  
  İsyanların başlıca nedenleri :
  
  1)Savaşların uzun sürmesi, Anadolu'daki beylerbeyi, sancakbeyi ve tımarlı sipahilerin savaşta bulunmaları sonucu merkez ve taşra yönetiminin bozulması,
  2)17 yüzyılda göreve gelen bazı padişahların ve devlet adamlarının yeteneksiz ve güçsüz olmaları,
  3)Devlet memurlarının göreve getirilmelerinde rüşvet ve iltimasın rol oynaması ve yetersiz kimselere görev verilmesi,
  4)Devletin temel yapısını oluşturan toprak yönetiminin ve askerî teşkilâtın bozulması,
  5)Tımarlı sipahilerin ihmal edilmesi, yeniçerilerin ve süvarilerin disiplinsizliği, haksızlıkların önlenememesi, tüm bunların da halkın devlete olan güvenini zedelemesi,
  6)Tımar sisteminin bozulması ve buna bağlı olarak tarım ve hayvancılığın gerilemesi, savaşların getirdiği sıkıntılar, halktan ve tüccardan yeni vergiler alınmasıyla huzursuzluğun artması ve birçok insanın tarımdan elini çekerek tüketici ol-maya başlaması, üretimin azalması, gıda maddelerinin fiyatlarının artması,
  7)Avrupa'nın bilim ve teknik alandaki gelişmesine ayak uydurulamaması,
  8)Uzun süren savaşların bir sonucu olarak üretimin azalması ve gıda maddelerinin fiyatların yükselmesi,
  9)Paranın değer kaybetmesi sonucunda halkın ve askerin satın alma gücünün azalması
  
  Osmanlı Devleti'nde İdarî, askerî, sosyal ve ekonomik alanlardaki bozulmalar eğitim alanında da görülmeye başladı Osmanlı eğitim sistemini oluşturan medreseler bozuldu, buralarda verilen eğitim çağın gerisinde kaldı, yeni gelişmeler takip edilemedi Medreselerin programlarından pozitif bilimlerin çıkarılması sonucu tıp, felsefe, matematik gibi dersleri okutacak kişiler yetişmedi

• 17 yüzyılda uzayıp giden Avusturya ve İran ile savaşlar devleti uğraştırıyordu Osmanlı Devleti'ni uğraştıran bir başka konu da iç isyanlardı
  
  İSYANLAR
  1)-İstanbul İsyanları
  2)- Taşra İsyanları
  a)-Celali İsyanları
  b)- Eyalet İsyanları

• 1 İSTANBUL İSYANLARI:
  1- İSTANBUL İSYANLARI
  
  İstanbul isyanları kapıkulu askerlerinin özellikle yeniçeriler ve sipahiler tarafından çıkarılmıştırAskeri isyanlarda denilen bu isyanlara bazen ulema, halk ve medrese öğrencilerinin de katıldığı görülmüştür
  
  Nedenleri:
  
  1) Devlet yönetimindeki otorite boşluğundan yararlanan yeniçeri ağaları ve saray kadınlarının yönetimi olumsuz yönde etkilemeleri
  
  2) Kapıkulu (devşirme) sisteminin değişmesi ve Yeniçeri Ocağı’na kanunlara aykırı olarak askerlikle ilgisi olmayan kişilerin alınması ve asker sayısının artması
  
  3) Ekonominin bozulmasından dolayı Kapıkulu askerlerinin maaşlarının zamanında ödenmemesi veya ayarı düşük paralarla ödenmesi
  
  4) Yeniçerilerin cülus bahşişi almak için sık sık padişah değiştirmek istemeleri
  
  5) Devlet yönetiminde etkin olmak isteyen devlet adamlarının yeniçerileri kışkırtması
  
  6) Yeniçeri ve sipahilerin çıkarları doğrultusunda hareket etmeyen padişah ve devlet adamlarını görevden uzaklaştırmak istemeleri
  
  7) Kapıkulu askerlerinin disiplin altında tutulamaması
  
  8) Yeniçerilerin askerlik dışı işlerle uğraşmaları
  
  9) “Ocak devlet içindir “anlayışı yerine “devlet ocak içindir” anlayışı egemen olması
  
  İstanbul isyanlarının başlangıcı Fatih dönemine kadar uzanır, ilk kez bu dönemde yeniçeriler cülus bahşişi için ayaklandılar, isteklerinin kabul olunması üzerine de bundan sonra her padişah değiştikçe askere, devlet büyüklerine ve memurlara cülus bahşişi vermek bir gelenek hâline geldi
  
  Aynı ayaklanma Yavuz Sultan Selim zamanında da tekrarlanmıştır
  
  Bundan sonra, padişah değiştikçe cülus bahşişi almak bir gelenek durumuna geldi
  
  Yeniçeriler, II Selim’in padişahlığı sırasında yine cülus bahşişi yüzünden isyan ettiler
  
• 2TAŞRA İSYANLARI:
• a)celali isyanları
• b)eyalet isyanları

• 2)Taşra isyanları: a)celali İsyanları ve Sebepleri
  TAŞRA İSYANLARI:
  İstanbul dısında meydana gelen isyanlardır
  a)Celali İsyanları:
  Anadolu'da meydana gelen isyan ve karısıklıklara "Celali İsyanları" denilmistir
  Celali kelimesi Yavuz döneminde Yozgat ve çevresinde ayaklanan "Bozoklu Celal" adından gelir
  Baslıca Celali İsyanları: Karayazıcı, Canbolatoğlu, Kalenderoğlu, Katırcıoğlu, Abaza Mehmet Pasa,
  Tavil Ahmet, Gürcü Nebi, Deli Hasan, isyanlarıdır
  
  CELALİ İSYANLARININ SEBEPLERİ:
  - Devlet yönetiminin bozulması
  - Ekonominin bozulması ve vergilerin artması
  - Tasrada bulunan yöneticilerin, kadıların ve askerlerin halka olumsuz davranısları
  - Özellikle beylerbeyi ve sancak beylerinin devsirme kökenli olması nedeniyle Türk halkıyla gereken duygusal bağları kuramamaları
  Celali İsyanlarının Sonuçları:
  Bu isyanlar bazen taviz verilerek, bazen de siddet kullanılarak bastırılmıslardır
  Ancak isyanlar sonucu Anadolu'da dirlik ve düzen bozulmus, ekonomik hayat felce uğramıstır
  
  beyalet isyanlarıI:
  Yemen, Bağdat, Kırım, Eflak, Boğdan ve Erdel'de meydana gelen isyanlardır
  Sebepleri:
  - Devlet otoritesinin zayıflamasıyla eyaletlerdeki yerel yöneticilerin devletten ayrılma istekleri,
  - Yöneticilerin olumsuz tutum ve davranıslarına halkın tepki göstermesi
  NOT: Bu isyanları Fransız ihtilalinden sonra baslayan "Milliyetçilik" hareketleriyle karıstırmamak gerekir Çünkü bu dönemde MİLLİ DEVLET kurma fikri ortaya çıkmamıstır

• (Eyalet İsyanları)
  XVIIyüzyılda merkezi yönetimin zayıflaması sonucu Eflak,Boğdan ve Erdel’de çıkan isyanlar güçlükle bastırılabildiBu isyanların bastırılması,Osmanlı Devletini zaman zaman Avrupa devletleriyle karşı karşıya getirdiOsmanlı Devletinin uzak eyaletlerinden biri olan Yemen,isyanların en çok görüldüğü yerlerden biriydiİstanbul’dan tayin olan yöneticilerin bölgede kontrolü sağlayamamaları sebebiyle Yemen,1598-1635yılları arasında mahalli idarecilerin elinde kaldıBağdat’ta Subaşı Bekir’in çıkardığı isyan,IVMurat döneminde Bağdat seferi ile son bulduBağdat beylerbeyi Hüseyin Paşa tarafından bastırıldı(1655)
  XVIIyüzyılda diğer bir önemli isyan da Kırım’da çıktı1608’de Kırım Hanı Gazi Giray’ın ölümü üzerine oğlu Toktamış,İstanbul’dan gelecek fermanı beklemeden kendini han ilan ettirdiBu durum İstanbul’da iyi karşılanmadıKırım Hanlığı’na Selamet Giray tayin edildiBu olay Kırım’da karışıklıklara sebep olduKırım’daki karışıklıklar,Canbey Giray’ın Kırım hanı olmasına kadar devam etti
  İsyanların Sonuçları
  Yeniçerilerin isyankar tavırları Fatih Sultan Mehmet zamanında başlarUlufe konusuna dayanan yeniçeri hareketleri,zaman zaman siyasi mahiyet kazanmıştırİstanbul isyanlarında devletin otoritesi ağır bir sarsıntı geçirmiştirİsyanlar sebebiyle devletin üst dereceli memurlarında psikolojik çöküntü doğmuştur Yüksek dereceli memurların eli silahlı ve güçlü çapulcu ordusuna karşı yapabilecekleri bir şey yokturBu gelişmeler sonucunda Osmanlı Devletinin merkezi otoritesi çöktü;inanırlığı ve güvenirliğini kaybetti
  Celali İsyanları’nın kaynağı büyük ölçüde,vergi yükünden yılıp köyünü,çiftini çubuğunu terk eden(çift bozan) insanlar oluşturuyorduKadıların,taşradaki yöneticilerinin usulsüz,kanuna aykırı iş yapmaları,fazla para(veya mal) toplamaları,hatta rüşvet almaları,bu isyanların psikolojik temelini meydana getirmiştirCelali ve Eyalet isyanları bastırıldıFakat,ne çift bozan ne kanunsuzluk ve nede rüşvet eksildiBunun yanında,kuyucu Murat Paşa’nın isyanları bastırmak için,suçlu suçsuz önüne gelen insanı,çoluk çocuk demeden öldürtmesi derin yaraların açılmasına sebep oldu
  Ticaret sanayi,ziraat kısacası üretim,huzur ve güven ortamını severİsyanlar sebebiyle ne İstanbul’da ne de Anadolu’da huzur kaldıTarım arazileri isyanlar ve bastırma çabaları sonunda tahrip olduHalk daha da yoksullaştıDolayısıyla devletin gelirleri de azaldıHalkının refahını,güvenliğini ve huzurunu sağlayamayan devlete güven kalmadı