Uygurlar.

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-06-2012

Uygurlar

Ortaçağ'da Orta Asya'da ileri bir uygarlık kuran Uygurlar, önceleri Kuzey Moğolistan'da yaşıyorlardı

Hun İmparatorluğu'nun yıkılmasından sonra Göktürklerin buyruğu altına girdiler

Sonra onlara karşı ayaklanarak bağımsız bir devlet kurdular (740)

Diğer Türk boylarım da buyrukları altına alarak güçlendiler

Yüz yıl kadar Moğolistan'a egemen olan Uygurlar, Çinlilerle de ilişki kurdular

IX

yüzyılın ortalarında Kırgızlarla Tibetlilerin saldırısına uğrayarak yıkılan Uygur Devleti ortadan kalkınca Uygurlar batıya göçtüler (840) ve dağınık küçük devletler kurdular

Sonunda bütün Uygurlar Cengiz Han zamanında Moğol egemenliğine bağlandılar

Böylece son Uygur Devleti de XIII

yy

ın başında ortadan kalktı (1212)

O zamandan beri bir daha bağımsız olamayan Uygurlar, bugün Çin'in kuzeybatısında Sinkiang eyaletinde Çin egemenliği altında yaşamaktadır

Uygur Uygarlığı

Uygurlar sanat, yapı ve yönetim işlerinde ileriydiler

Bu alanlarda öteki Türk boylarına öncü olmuşlardı

Doğu Türkistan'da yapılan kazılarda bulunan eserler, Uygur sanat ve edebiyatının yüksek bir düzeye ulaştığını gösteren tanıtlardır

Uygurlar 14 harfli bir alfabe kullanırlardı

Bugünkü Moğol ve Mançu alfabeleri Uygur alfabesinden alınmadır

Gene bu kazılarda bulunan tahta harfler Uygurların VIII

yüzyılda kitap bastıklarını göstermektedir

Uygurlar Buda dinine bağlıydılar

Mani dininden olanları da vardı

Uygurca yazıların çoğu bu dinlerle ilgilidir

Ama Müslümanlık Uygurlar arasında yayıldıktan sonra içlerinde bu dine bağlı bilim adamları da yetişti

Uygur fikir adamları Arapça ve Hintçe'den çeviriler yaptılar

Uygurlardan kalan en önemli eser Yusuf Has Hacip'in Kutadgu Bilig'idir

Kutadgu Bilig (Mutlu Olma Bilgisi)

Yusuf Has Hacip tarafından Uygurca yazılmış ilk Türk mesnevisidir (1069) Batı Uygurlarının (Karahanlılar) hakanı Ebu Ali Hasan'a sunulan eser, sembolik dört kişi üzerine düzenlenmiştir: 1

hakan Küntoğdı (doğru yasa); 2

vezir Aytoldı (mutluluk); 3

vezir Aytoldfnın oğlu ögdülmüş (akıl); 4

Zahit Odgurmuş (yaşamın sonu)

Bunlar arasındaki konuşmalarla toplumu meydana getiren bireylerin ödev ve sorumlulukları ve çağın yaşam felsefesi dile getirilmiştir

Kutadgu Bilig'in Uygurca ve Arapça yazmaları bulundu

XIII

yüzyılda kopya edilmiş olan Arapça Fergana yazması en güvenilir olanıdır

Üç önemli yazmanın tıpkıbasımı ile Türkçe çevirisi Türk Dil Kurumu'nca yayımlandı

Alıntıdır

10-06-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Uygurlar. Uygurlar Ortaçağ'da Orta Asya'da ileri bir uygarlık kuran Uygurlar, önceleri Kuzey Moğolistan'da yaşıyorlardı Hun İmparatorluğu'nun yıkılmasından sonra Göktürklerin buyruğu altına girdiler Sonra onlara karşı ayaklanarak bağımsız bir devlet kurdular (740) Diğer Türk boylarım da buyrukları altına alarak güçlendiler Yüz yıl kadar Moğolistan'a egemen olan Uygurlar, Çinlilerle de ilişki kurdular IX yüzyılın ortalarında Kırgızlarla Tibetlilerin saldırısına uğrayarak yıkılan Uygur Devleti ortadan kalkınca Uygurlar batıya göçtüler (840) ve dağınık küçük devletler kurdular Sonunda bütün Uygurlar Cengiz Han zamanında Moğol egemenliğine bağlandılar Böylece son Uygur Devleti de XIII yyın başında ortadan kalktı (1212) O zamandan beri bir daha bağımsız olamayan Uygurlar, bugün Çin'in kuzeybatısında Sinkiang eyaletinde Çin egemenliği altında yaşamaktadır Uygur Uygarlığı Uygurlar sanat, yapı ve yönetim işlerinde ileriydiler Bu alanlarda öteki Türk boylarına öncü olmuşlardı Doğu Türkistan'da yapılan kazılarda bulunan eserler, Uygur sanat ve edebiyatının yüksek bir düzeye ulaştığını gösteren tanıtlardır Uygurlar 14 harfli bir alfabe kullanırlardı Bugünkü Moğol ve Mançu alfabeleri Uygur alfabesinden alınmadır Gene bu kazılarda bulunan tahta harfler Uygurların VIII yüzyılda kitap bastıklarını göstermektedir Uygurlar Buda dinine bağlıydılar Mani dininden olanları da vardı Uygurca yazıların çoğu bu dinlerle ilgilidir Ama Müslümanlık Uygurlar arasında yayıldıktan sonra içlerinde bu dine bağlı bilim adamları da yetişti Uygur fikir adamları Arapça ve Hintçe'den çeviriler yaptılar Uygurlardan kalan en önemli eser Yusuf Has Hacip'in Kutadgu Bilig'idir Kutadgu Bilig (Mutlu Olma Bilgisi) Yusuf Has Hacip tarafından Uygurca yazılmış ilk Türk mesnevisidir (1069) Batı Uygurlarının (Karahanlılar) hakanı Ebu Ali Hasan'a sunulan eser, sembolik dört kişi üzerine düzenlenmiştir: 1 hakan Küntoğdı (doğru yasa); 2 vezir Aytoldı (mutluluk); 3 vezir Aytoldfnın oğlu ögdülmüş (akıl); 4 Zahit Odgurmuş (yaşamın sonu) Bunlar arasındaki konuşmalarla toplumu meydana getiren bireylerin ödev ve sorumlulukları ve çağın yaşam felsefesi dile getirilmiştir Kutadgu Bilig'in Uygurca ve Arapça yazmaları bulundu XIII yüzyılda kopya edilmiş olan Arapça Fergana yazması en güvenilir olanıdır Üç önemli yazmanın tıpkıbasımı ile Türkçe çevirisi Türk Dil Kurumu'nca yayımlandı Alıntıdır