Fosfor

Fosfor


Canlılar için yaşamsal önem taşıyan elementlerden biridir İnsanın ve bütün hayvanların dokularında, özellikle kalsiyum fosfat biçiminde kemiklerin ve dişlerin yapısında yer alır Ayrıca doğada apatit gibi fosfat mineralleri halinde oldukça yaygın olarak bulunur Deniz kuşlarının dışkıları da bazı yörelerde, özellikle tropik iklim kuşağındaki adalarda önemli bir fosfor kaynağıdır Başka organik maddelerle karışarak kalın katmanlar halinde biriken bu dışkılara guano denir; bazı ülkelerde guano hem doğal gübre, hem de fosfor üretiminde hammadde olarak kullanılır (bak Guano) Ama fosfor üretiminde en çok başvurulan yöntem, fosfat minerallerini kum ve kömürle birlikte ısıtmaktır


Kimyasal simgesi P, atom numarası 15, atom ağırlığı 30,9738 olan fosfor bir ametaldir; yani metallere özgü fiziksel Özellikleri taşımaz Doğada alotrop denen değişik biçimlerde bulunur En yaygın alotroplarından biri olan beyaz fosfor 44°C'de eriyen kristal yapılı, ağır, mumsu ve neredeyse saydam bir katıdır Karanlıkta ışıldayan ve çok zehirli olan bu madde havayla temas edince tutuşur ve beyaz yoğun dumanlar


çıkararak yanar Bu nedenle su dolu şişeler içinde saklanır Beyaz fosfor, güneş ışığı ve ısı etkisiyle zamanla kırmızı fosfora dönüşür Kırmızı fosfor beyaz fosfor gibi kolayca tutuşmaz, ışıldamaz, zehirli değildir ve erime sıcaklığı çok daha yüksektir Üçüncü Önemli alotropu olan siyah fosfor, beyaz fosforun basınç altında ve havasız ortamda 200300°C'ye kadar ısıtılmasıyla elde edilir Fosforik asit gibi bileşiklerin, fosfor tuncu gibi alaşımların ve yarıiletkenlerin yapımında siyah fosfor, kibrit yapımında da kırmızı fosfor kullanılır Beyaz fosfordan, böcek zehirlerinin, plastikleştirici maddelerin ve motor yağlarının katkı maddesi olan fosfor klorürler elde edilir Ayrıca fare zehirlerinin, sis ve yangın bombalarının, bazen de havada iz bırakan mermilerin yapımında beyaz fosfordan yararlanılır

Ama fosforun en önemli kullanım alanı gübre sanayisidir Bitkilerin ve hayvanların gelişmesi için gerekli 20 kadar elementten biri olan fosfor toprakta yeterince bulunmazsa ürün verimsiz ve cılız olur Geçen yüzyıla kadar çiftçiler tarlaya kemik tozu (kemik unu) dökerek toprağı fosforla zenginleştirirlerdi Ama fosforun toprağın nemiyle çözünmesi çok uzun zaman aldığından gübrenin etkisi de çok geç görülürdü Günümüzde kalsiyum fosfatlı kayaçlar gübre sanayisinin temel kaynağıdır Bu kayaçların öğütülmesiyle doğal fosfatlı gübreler, sülfürik asitle ısıtılmasıyla da kalsiyumhidrojen fosfat ile kalsiyum sülfat karışımı "süperfosfatlar" elde edilir Çelik üretimi sırasında bir yan ürün olarak elde edilen "bazik cüruf" da fosfatlı gübrelerin yapımında değerli bir kaynaktır (bak DEMİR ve ÇELİK) Fosfatlı gübreler konusunda daha ayrıntılı bilgi için GÜBRE maddesine bakınız

İnsan vücudu için gerekli olan fosfor özellikle süt, yumurta, et ve balık gibi yiyeceklerle karşılanabilir Proteinler ve nükleik asitler gibi karmaşık kimyasal maddelerin vücutta bireşimlenmesi (sentezi) ve kemikler ile dişlerin sağlıklı gelişmesi için bu elementin bulunması zorunludur 70 kg ağırlığındaki bir insan vücudunun yaklaşık 700 gramı fosfordur