Aydınlatma Havagazıyla

İngiltere'nin Cornvvall yöresinde yaşayan William Murdock adında bir İskoç, uzun denemelerden sonra 1792'de evini havagazıyla aydınlattı Altı yıl sonra bir fabrikayı aydınlatmak üzere bu yöntemi geliştirdi ve nihayet 1807'de Londra'daki caddelerden birinin aydınlatılmasında havagazı kullanıldı 1830'a gelindiğinde artık birçok kent havagazıyla aydınlatılıyordu 1891'de de İstanbul sokakları havagazı lambalarıyla donatıldı Ama "yarasa kanadı" denen bu ilk lambalar hem çok havagazı tüketiyordu, hem de pek güvenli değildi 1820'de J B Neilson adında bir İskoç, iki ayrı memeden gaz püskürten yeni bir model geliştirdi Ne var ki bu lambanın çıplak ve titrek alevi de düzgün bir aydınlatma sağlamıyordu


1885'te Avusturyalı kimyacı Cari Auer von Welsbach parlak bir buluşla, ısınınca akkor hale gelerek ışıldayan bir lamba "gömleği" yaptı (İncecik iplikten seyrek dokunmuş bir çorabı andıran bu gömlekleri, "lüks lambası" diye anılan akkor gömlekli lambalarda görmüşsünüzdür) Aslında, özel kimyasal maddeler emdirilmiş bir kurutma kâğıdının, en zayıf aleve tutulduğunda bile ışıldayan beyaz küller bırakarak yandığı eskiden beri biliniyordu Von Welsbach buradan yola çıkarak, Robert Wilhelm Bunsen'in yaptığı gaz brülöründeki (Bunsen beki) alevin çevresine geçirmek üzere çok ince bir lamba gömleği tasarladı Kimyasal maddeler emdirilmiş ince pamuk
ipliğiyle çok seyrek biçimde dokunan bu gömlek, havagazı lambalarının çok parlak ve titremeyen bir ışık vermesini sağladı


Havagazı olmayan yerlerde en çok kullanılan aydınlatma gazı asetilen olmuştur, çünkü üretimi çok kolaydır (bak Asetilen) Bir kabın içindeki kalsiyum karbürün üzerine yavaşça su damlatıldığında, parlak ışıklı bir alevle yanan asetilen gazı açığa çıkar Kalsiyum karbür sanayide karpit adıyla bilindiği için, asetilen lambaların bir adı da karpit lambasıdır Örneğin bir zamanlar bisiklet ve otomobil farlarında karpit lambaları kullanılırdı Bugün aydınlatmada asetilenin yerini büyük ölçüde bütan gazı almıştır Petrolden elde edilen ve çelik tüplere basınç altında doldurularak kullanıma sunulan bütan gazı yalnız aydınlatma amacıyla değil, ocak ve fırın yakıtı olarak da kullanılır Piknik tüpleri denen küçük tüplere doldurulmuş bütan gazı, özellikle kamp yerleri ve tekneler gibi elektrik olmayan yerlerde çok kullanılan bir aydınlatma gazıdır