Katı Atık Yönetimi

KATI ATIK YÖNETİMİ
I KATI ATIKLAR
1 TANIM

Sahibinin istemediği veya toplumun menfaati gereği toplanıp uzaklaştırılması ve bertaraf edilmesi gereken katı maddelere "katı atık" denir
2 KATI ATIKLARIN SINIFLAMASI

Katı atıklar basitçe aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir
Katı Atıklar genelde özelliklerine göre de şu şekilde sınıflandırılabilir;

Organik Atıklar : Bozulabilen bu atıklar, hoş olmayan kokular meydana getirir Evsel atıklar bu tür katı atıkların önemli bir kısmını oluşturur

Organiklerin Haricindeki Atıklar : Kül dışında, bozuşamayan tüm atıklardır Bu tür atıklar;

aYanabilen; kağıt, plastik, tekstil vb
bYanamayan; cam, teneke vb atıklar olmak üzere 2’ye ayrılırlar

Küller : Yanma sonucunda kalan malzemedir Bu tür atıklar tehlikesiz atık yanmasından kaynaklandığı takdirde çevresel açıdan hiçbir sorun teşkil etmez ve örneğin yol dolgu malzemesi olarak kullanılabilir Tehlikeli atıkların yanmasından kaynaklanıyor İse özel tedbirler alınarak uzaklaştırılması gerekmektedir

Atıksu Arıtma Tesisi Atıkları : Atıksu arıtma tesislerindeki ızgaralardan, kum tutucular ve çökertme tanklarında biriken ve arıtma çamuru diye nitelendirdiğimiz atıklardır Arıtılan su özelliklerine ve arıtma projesine bağlı olarak tehlikeli atık olabilir

Tehlikeli Atıklar: Bulaşıcı hastalıklara neden olabilen, patlayıcı, parlayıcı, korozif, toksik vb özelliklere sahip olan atıklardır

* toksik (zehirli) atıklar
* kimyasal atıklar
* petrol atıkları
* metal sanayi atıkları vb

Özel atıklar : Uzaklaştırılması özel önem arz eden ve bundan dolayı "özel atık" olarak adlandırılan atıklar şunlardır;

* hastane atıkları
* radyoaktif atıklar
* piller vb

3 KATI ATIKLARIN ZARARLARI

Katı atıkların çevreye olan zararları genel olarak aşağıdaki şekilde özetlenebilir

1 Sızıntı sularının yeraltı sularına geçmesi
2 Sızıntı sularının yüzey sularına geçmesi
3 Depo gazlarının atmosfere geçmesi
4 Depo gazlarının yandan yeraltına geçmesi
5 Tozun rüzgarla atmosfere karışması
6 Zararlı maddelerin bitki ve gıda maddelerine geçmesi
7 Direkt temasta bulunma
8Epidemik (bulaşıcı) hastalıkların yayılması,
9Hoş olmayan kokuların yayılması,
10Sinek, fare vb haşerenin çoğalması,

II KATI ATIK YÖNETİMİ
1TANIM

Evsel, endüstriyel ve diğer katı atıkların ayrı ayrı toplanmasını ve uzaklaştırılmasını, ayrıca ekonomik değeri olan atıkların üretildiği yerlerde geri kazanımını içeren planlama ve idare metodudur
2 Çöplerin Depolanması veya İmhası :

Katı atıkların çevreyi mümkün olduğu kadar kirletmeden imha edilmesi için değişik teknolojiler geliştirilmiştir Bu yöntemler içinde en yaygın olarak kullanılanlar yakma kompostlaştırma ve düzenli depolama olarak sayılabilir Bunlardan da sadece düzenli depolama nihai bir çöp uzaklaştırma yöntemidir Zira yakma ve kompostlaştırma gibi teknikler geriye nihai olarak bertaraf edilmesi gereken kalıntılar bırakır

Birçok büyük şehirlerimiz de dahil olmak üzere, pek çok yerleşim merkezimizde katı atıklar, “çöplük” denilen alanlara gelişigüzel bir şekilde dökülüp kendi hallerine bırakılmaktadır Bazı kentlerimizde ise denize atılmaktadır Bu tür ilkel uygulamalar estetik kirlenmenin daha ötesinde sakıncalar taşır Rastgele dökülen çöpler hastalık yapıcı ve taşıyıcı canlılar için çok müsait bir üreme ortamıdır Ayrıca uygun kriterler göz önünde bulundurularak seçilmemiş sahalara yığılan çöplerden kontrolsüz bir şekilde yayılan tozlar, sızıntı suları ve gazları çevreyi tehlikeli kirletir

Çöplerin uzaklaştırılması için yöntem seçerken aşağıdaki hususlara dikkat etmek gerekir

Seçilen yöntem :

Halkın bedeni ve ruhi sağlığını olumsuz etkilememeli,
Yerüstü ve yeraltı suları ile toprak kirlenmemeli,
Bitki örtüsü ve canlılar olumsuz etkilenmemeli,
Hava kirlenmemeli
Çevreye estetik açıdan zarar vermemelidir
Bu hususlar gözönünde bulundurularak çöp uzaklaştırma yöntemlerini değerlendirmek doğru olur

21 Düzensiz (vahşi) depolama

Atıkların açık araziye rasgele boşaltılmasıdır Bu usul çevreye vereceği zararlardan dolayı son derece tehlikeli ve sakıncalıdır

Türkiye’de yaygın şekilde kullanılan bu yöntemde, çöpler hiç bir önlem alınmadan bir alana atılıp bırakılmaktadır Çağdaşlıktan uzak olan düzensiz depolamada yeraltı suları kirlenmekte, rahatsız edici kokulara, yangınlara neden olmakta, sinek vs gibi problemler doğurmakta, burada beslenen kuş ve diğer hayvanlar bulaşıcı hastalıkların yayılmasına sebebiyet vermektedir Bu nedenle bu yaklaşımdan en kısa zamanda vazgeçilmelidir
22 Düzenli depolama

Bu yöntemde, toplanan çöpleri uzaklaştırmak için seçilen saha dikkatli bir şekilde bu amaç için hazırlanmakta ve işletilmektedir Düzenli depolama için seçilen alanın önce geçirimsizliği sağlanmaktadır Bu amaç için kil ve gerekirse özel şekilde hazırlanmış membranlar kullanılabilir Depolama sahasının geçirimsizliği sağlanırken çöplerden kaynaklanacak süzüntü sularını toplayacak drenaj sistemi de yapılmaktadır Bu hazırlıklar tamamlandıktan sonra çöplerin bu sahaya dökülmesine başlanmaktadır Dökülen çöpler her gün iyice sıkıştırıldıktan sonra her taraftan en az 20 cm kalınlığında toprakla örtülmektedir Arazi doldukça, çürüme neticesinde oluşacak gazları uzaklaştırmak için gerekli boru tertibatı da yerleştirilmektedir Arazi tamamen dolduktan sonra 10 m toprakla örtülmektedir


Bu yöntemde, depolama sahasına dökülen çöplerin içinde bulunan organik maddeler anaerobik bozuşma neticesinde CO2, CH4, NH3 ve H2Sgazları ile suya dönüşmektedir Bunlardan metan (CH4) kalorifik değeri yüksek yanıcı bir gazdır Bu nedenle söz konusu gazın toplanıp enerji üretimi için kullanılması önerilmektedir Organik maddelerin haricindeki maddelerden de bir kısmı değişik yöntemlerle imha olmakta veya parçalanmakta ve yalnız naylon torbalar gibi inert bazı maddeler bozuşmadan veya parçalanmadan kalmaktadır Bozuşma neticesinde bu sahalarda zamanla çökmeler oturmalar görülmektedir Bu nedenle terkedilmiş, dolmuş düzenli depolama sahalarının üstünde bina yapmaktan kaçınılmalıdır Bunun yerine sözkonusu sahalar çimlendirilip golf, futbol sahalarına dönüştürülebileceği gibi rekreasyon alanına da dönüştürülebilir Bu uygulamanın en iyi örneği Amerika Birleşik Devletlerinde San Francisco yakınlarındaki Montain View deki Shoreline Düzenli Depolama Sahası teşkil eder Burası, takriben l0 Milyon ton çöp atıldıktan sonra golf sahasına, yelkencilik için kullanılan suni bir göle, kontrollü bir vahşi hayvan parkına ve otlak sahasına dönüştürülmüştür


Genel olarak, düzenli depolama, katı atıkların, titizlikle seçilmiş ve hazırlanmış bir alana, sistemli olarak yayılıp üzerlerinin toprakla örtülmesinden ibarettir Ayrıca, uygun arazilerin bulunması şartıyla bu yöntem en ekonomik ve en kolay imha seçeneğidir
Avantajlar;

* Uygun arazi bulunduğu takdirde ekonomik yöntemdir
* Ön yatırımı nispeten en az olan yöntemdir
* Nihai imha metodudur Her türlü çöp için uygulanabilir
* Esnek bir metottur Katı atık miktarına göre kapasite kolaylıkla arttırılabilir
* Kullanılıp kapatılan araziden rekreasyon amacıyla istifade edilebilir
Dezavantajlar;

* Kalabalık yörelerde, ekonomik taşıma mesafesi içinde uygun yer bulmak güçtür
* Yerleşim yerlerine yakın deponi alanları için, halkın muhalefeti ile karşılaşılabilir
* Tamamlanmış deponi alanlarında göçük ve yerel çökmeler olabileceğinden devamlı bakımı gereklidir
* Sıvı ve gaz sızıntıları kontrol edilmezse, sakıncalı durumlar ortaya çıkabilir
23 Kompostlama :

Kompostlama işlemi; genel olarak katı atığın (Çöpün) içindeki organik atıkların bozunması işlemidir Kompostlaştırma işlemi daha bilimsel bir şekilde aerobik biokimyasal bir reaksiyon olarak tariflenebilir Katı ve sıvı atıklar içindeki organik maddeler çeşitli mikroorganizmalar ile, daha basit bileşiklere, özellikle CO2 ve H2O ya dönüştürülürler

Organik maddeleri ayıklama,
Ebat küçültme,
Homojenize etme ve gerekirse su ekleme,
Aerobik şartlarda stabilize etme,
Kullanıma hazırlama işlemlerinden oluşur

Stabilizasyon suni havalandırma ile yapılabileceği gibi, tabii bir şekilde de gerçekleşebilir Bu ikinci durumda homojenize edilmiş çöpler takriben 2 m yüksekliğinde 3 m genişliğinde üçgen şekilde uzun kümeler halinde yerleştirilir ve arada bir bu kümeler yer değiştirilerek, havalanmaları sağlanır
Aerobik stabilizasyon sırasında tabii reaksiyon neticesinde sıcaklık 60oC ye yükselmektedir Bu çöplerin içinde bulunan patojenik mikroorganizmaları öldürür

Stabilizasyon prosesi, iklim şartlarını ve havalandırma yöntemine bağlı olarak 30-45 gün arasında bir süre devam eder Bu sürenin sonunda kümenin sıcaklığı düşmektedir

Kompostlama prosesi sonucunda elde edilen kitleye kompost denilmektedir Kompost birçok kişinin ileri sürdüğünün aksine “Gübre” değildir Kompost organik madde muhtevası yüksek bir “Toprak düzenleyici”dir

Kompostlama işleminde, ele geçen kompostun miktarı, işleme tabi tutulan katı atıkların yaklaşık %30’udur Geri kalan kısmı % l5’i buharlaşma ve meydana gelen gazlar ile atmosfere verilmektedir Diğer kısımların ise geri kazanılabilecek maddeler alındıktan sonra, başka bir bertaraf yöntemiyle uzaklaştırılması gerekmektedir

24 Yakma :

Yakma çöpleri stabil bir hale getiren ve hacimlerini %70-80 azaltan bir yöntemdir Bu yöntem neticesinde çevreye zarar vermemek için hava kirlenmesine karşı özel tedbirler almaktan başka, meydana gelen küller uzaklaştırılırken içlerinde bulunması, muhtemel olan toksik maddelerin olumsuz etkileri için de önlem alınmalıdır

Yanma prosesi, genelde çöplerin kalorifik değeri kendi kendilerini yakmaya müsait olduğu takdirde kullanılması önerilmektedir Aksi takdirde ek yakıt gerekeceğinden bu yöntemle çöpleri bertaraf etmek çok pahalıya mal olur Yakma genellikle aşağıda sayılan durumlar için uygulama alanı bulmaktadır;

-Hacim ve ağırlık küçültme oranının yüksek olması nedeniyle depolama yeri sıkıntısının çekildiği metropollerde,
-Hastane çöplerinde olduğu gibi nihai ürünün stabilize edilmesinin gerekli olduğu durumda,
-Isıl değeri yüksek katı atıklarda enerji üretiminin sözkonusu olması halinde

3Çöplerin İmha Sahasına Taşınması:

Toplanan çöpler doğrudan doğruya imha sahasına taşınabileceği gibi, bir transfer istasyonunda gerekirse sıkıştırılıp daha büyük bir vasıtaya veya konteynere alınıp daha az sefer yaparak imha sahasına taşınması sağlanabilir

Bu iki sistem karşılaştırıldığında transfer istasyonlu sistemin şu avantajları vardır:

Taşıma masraflarını azaltır

Çöp toplama işleminde görevli temizlik işçilerinin verimsiz çalışma saatlerini asgariye indirir, işçilerden daha fazla randıman alınabilir

Trafiğin azalmasını sağlar; şehir trafiğini en az etkileyecek ve küçük araçlar kullanılabilecektir

Çöp toplama vasıtalarının şehir içinde daha uzun bir süre görev yapmalarına imkan verir

Çöp toplama aralıkları sıkıştırılabileceği için evlerde ve ticari bölgelerde depolanan çöp miktarı azalacağından bunlardan doğacak olan çevre sorunları (koku, sinek, vs) önlenir

Transfer istasyonlarında geri kazanılabilecek maddelerin ayıklanması ve sınıflandırılması mümkün olduğu için bu maddeler doğrudan kullanıcılarına gönderilebilir Böylece çöp imha veya uzaklaştırma sahalarına nakledilen madde miktarı azaltılabilir

4 DEPOLAMA ALANLARININ DİZAYN METODLARI

Sızıntı sularının doğal ortamda seyrelmesine ve kalıcı kirliliğe sahip olmasına göre iki farklı dizayn metodu kullanılır

41 Doğal seyrelme tipi çöp depolama alanlarının dizaynı

Sızıntı suyunun çöp depolama alanının altına sızmasına, yeraltı suyu ile çöp depolama alanı arasındaki doymamış bölgede seyreleceği beklentisi ile bu metot kullanılır

Bu tip depolama yerleri yalnızca tehlikesiz (zararsız) atıkların uzaklaştırılmasında kullanılır

Bu tip çöp depolama alanlarının az da olsa yeraltı suyunu kirlettiği gözlenmiştir

1 Hendek metodu

Bu metodda arazide bir hendek kazılır ve atıklar içine yerleştirilir Örtü malzemesi kazılan hendekten sağlanır

Yeraltı suyunun derinde olduğu arazinin düz, kazılabilirliğin kolay olduğu yerlerde bu metot tercih edilir

Bu yöntemde; 30-150 m uzunluk, 2 m derinlik, 5-75 m genişlikte hendek kazılır

2 Alan metodu

Atıklar oluşturulan alanın yüzeyine yayılır ve sıkıştırılır Daha sonra üzeri örtü malzemesi ile örtülerek sıkıştırılır

Bu metodda kazı ihtiyacı çok azdır Çünkü atıklar düz bir yüzeye yerleştirilir Genelde bu metot yeraltı suyunun yüzeye yakın olduğu yerlerde tercih edilir
Örtü malzemesi kazı olmadığından, sahaya dışarıdan getirilir

3 Rampa metodu

Bu metot hendek ve alan metotlarının oldukça standart bir modifikasyonudur
Atıklar bir eğim üzerine yayılır ve sıkıştırılır daha sonra üzeri toprakla örtülür Örtü malzemesi atık dökülen yerin hemen önünden sağlanır Örtü malzemesi için kazılan çukur bir sonraki atıkları dökmek için kullanılır

Bu metot yeraltı suyunun yüzeye yakın olduğu yerlerde ve yeterli örtü malzemesi olduğu zaman tercih edilir Uygun eğimli araziler ve örtü malzemesi bulunduğu zaman oldukça ekonomik bir metottur

42 Kalıcı kirliliğe sahip çöp depolama alanlarının dizaynı
Bu metodun dizaynında en önemli faktör sızıntı suyunun yeraltısuyuna karışmasını önlemektir

Bu nedenle bu tip depolama alanlarının tabanı, kil veya geomembran yada her ikisinde birden kullanılarak geçirimsiz hale getirilir ve sızıntı suyu toplama sistemi yerleştirilir

KATI ATIK DEPOLAMA TEKNİĞİ PROJE AŞAMALARI
I ATIK ENVANTERİ

* Depolanacak çöplerin özellikleri
* Evsel
* Endüstriyel
* Nüfus
* Atık miktarının belirlenmesi
* İstatistik yöntemler
* Bertaraf yöntemleri
* Yakma
* Kompostlaştırma
* Depolama

II ALTERNATİF DEPOLAMA YERLERİNİN SEÇİMİ
Depolama yeri ilk araştırmaları

Kriterler :
* Meteorolojik
* Topoğrafik
* Jeolojik
* Hidrojeolojik
* Milli parklar, su havzaları vb koruma alanları
* Yerleşim alanlarına olan mesafe
* Turistik
* Taşkın, heyelan ve çığ alanları
* Taşıma güzergahları
* Estetik-psikolojik

III YER SEÇİMİ
Kriterler-Araştırmalar
METEOROLOJİ

* Yağış-sellenme
* Rüzgar hızı ve hakim rüzgar yönü
* Sıcaklık ve kuraklık
* Nispi nem
* Don
* Güneşlenme

TOPOĞRAFYA

* Yükseltiler-düzlükler
* Jeomorfoloji
* Drenaj ağları
* Eş eğim haritası

JEOLOJİ

* Litoloji
* Tektonik durum
* Kitle hareketleri
* Depremsellik
* Ayrışma
* Erozyon
* Volkanik aktiviteler

HİDROJEOLOJİ

* Akarsular
* Havza özellikleri
* Yeraltısuyu bütçesi
* Beslenme ve boşalma alanı
* Su tablası haritası
* Kayaçların hidrojeolojik katsayıları

IV DEPOLAMA YERİ AYRINTILI MÜHENDİSLİK JEOLOJİSİ ÇALIŞMALARI
1 ARAZİ ÇALIŞMALARI

* Litoloji
* Kayaçların mühendislik sınıflaması
* Jeolojik yapı ( Fissür, çatlak, fay ve kıvrımlar )
* Olası kitle hareketleri ( Düşme, akma, heyelan vb )
* Malzeme araştırması ( Geçirimsiz, yarı geçirimli, örtü )
* Sondaj ( RQD, litolojik ve jeofizik log )
* Karstik yapı ( Dolin, mağara, uvala vb )
* Ayrışma durumu
* Erozyon riski
* Yeraltı su seviyesi ölçümleri
* In-situ deneyler ( SPT, vane )
* Numune alınması

2 LABORATUAR ÇALIŞMALARI

* Zemin endex özellikleri
- Birim hacim ağırlık
- Porozite, boşluk oranı
- Doygunluk derecesi
- Atterberg limitleri ( PL, LL, RL )
- Su içeriği

* Zemin sınıflandırması
- Birleştirilmiş zemin sınıflandırması
- Zeminlerin kullanılabilme özellikleri

* Kesme deneyleri
- Üç eksenli, tek eksenli basınç deneyi ( c, * )
- Basınç direnci
- Elastisite modülü

* Ödometre deneyi ( mv )
* Permeabilite deneyi
* Malzeme deneyleri
- Los Angeles deneyi
- Deval deneyi
- Don deneyi
- Proctor deneyi
- Kaliforniya taşıma indisi ( CBR )
- Kum eşdeğeri deneyi ( PI )
- Kimyasal analizler ( Sülfat, karbonat,mikroorganizma )

* Sökülebilirlik - kazılabilirlik
- Sismik hız
- Klas verme
3 BÜRO ÇALIŞMALARI

* Nüfus projeksiyonu
* Katı atık miktarı tahmini
* Meteorolojik verilerin derlenip değerlendirilmesi
* Topoğrafik verilerin değerlendirilmesi
* Malzeme durumu değerlendirilmesi
* Stabilite durumu değerlendirilmesi
* Zemin-Kaya durumu değerlendirilmesi
* Hidrolojik-Hidrojeolojik değerlendirme
* Mühendislik jeolojisi değerlendirmesi
* Sonuçların ayrı ayrı haritalanıp uygun yerlerin seçilmesi

V SONUÇLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ

Her kriter ( jeoloji, hidrojeoloji vb ) bilimsel ve teknik yöntemlere göre irdelenip değerlendirildikten sonra haritalanıp şekilde görüldüğü gibi " nihai yer seçimi haritası " yapılarak seçilen yerler uygunluk derecesine göre sınıflandırılmasını içermektedir

Yer seçimi haritası ( nihai harita )
Malzeme haritası
Hidroloji ve hidrojeoloji haritası
Mühendislik jeolojisi haritası
Meteoroloji haritası
Topoğrafik harita
Demoğrafik harita
Şekil : Haritaların üst üste çakıştırılması ile ( overlay ) nihai yer seçimi haritasının elde edilmesi

SONUÇ :
A - Çok uygun
B - Uygun
C - Koşullu uygun
D - Uygun değil

Paylaşım İçin Teşekkürler