Kan Grupları Ve Değişik Kalıtım Biçimleri

KAN GRUPLARI ve DEĞİŞİK KALITIM BİÇİMLERİ

A KAN KARAKTERLERİ
1 ABO Karakteri

A geni, B geni, O geni olmak üzere üç ayrı alel genle kalıtılır A ve B genleri O genine baskın, kendi aralarında ise eşbaskındır

Kan grubu, kan alış verişinde çok etkilidir Bireylerin kan grubunu belirleyen, alyuvarlarında bulunan antijenlerantikorlar (aglütinin) bulunur
(aglütinojen)'dir Kan plazmasında (serum) ise antijenlere karşı oluşturulmuş
• Kan Alış - Verişi
Her grubun kendi grubuyla yaptığı alış-verişler idealdir Yandaki şekilde gösterilen noktalı oklar ise, yarı çökelmeli kan nakilleridir Ancak acil durumlarda uygulanabilir

• Aglutinasyon (Çökelme)
Uygun olmayan kan nakillerinde kan serumunda bulunan antikorlar alyuvarları birbirine yapıştırıp bağlayarak çökelmelerini sağlarlar Buna aglütinasyon denir
A antijeni + a antikoru = Çökelme
Alıcının antikor üreticisi olduğu durumlar kan nakli için uygun değildir Çünkü, tam çökelme olur

2 Rh Karakteri
Bu karakter kan grubunun pozitif (+) veya negatifliğini (–) belirler Pozitiflik geni negatiflik genine baskındır

• Rh Uyuşmazlığı (Eritroblastosis fetalis)
Anne Rh– ve baba Rh+ olduğu zaman, ikinci ve sonraki Rh+ çocuklarda görülebilir Böyle çocuklar gelişmenin erken evresinde düşük olarak atılabilir veya gelişmesini tamamlayarak doğarlar
İlk gebelikte çocuk Rh+ bile olsa annenin kanı çocuğun kanını tanımaz Doğum esnasındaki yaralanmalarla tanımış olur ve annenin kanı çocuğun Rh proteinine karşı Rh antikorunu oluşturur
Sonraki gebeliklerde bu antikorlar plasentadan geçerse çocuğun kanını çökeltir ve tahrip edebilir

B DEĞİŞİK KALITIM BİÇİMLERİ
1 Çok Alellik

Değişik canlı türlerinin bazı karakterlerinde alel gen çeşidi ikiden fazladır Buna çok alellik denir Ancak, bu durumda da bir birey iki adet alel gen bulundurabilir
Bu durumda bireylerin genotip çeşidi formülüyle bulunabilir
Bireylerin fenotip çeşidinin ne kadar olacağı hakkında kesin bir şey söylenemez Çok alelliğe en iyi örnekler, insan kan grubu ve tavşanlarda post rengidir

2 Eş Baskınlık (Ekivalentlik)
Bir karakteri belirleyen iki farklı gen birbirlerine baskınlık sağlayamazlarsa veya eşit değerde baskınlık oluştururlarsa, dış görünüş (fenotip) iki genin de etkisiyle ortaya çıkar

Böylece heterozigot bireyler üçüncü bir fenotipi göstermiş olurlar Böyle karekterlerde genotip çeşidi değişmez Fenotip çeşidi (3) genotip çeşidine eşit (3) olur

3 Çok Genli Kalıtım

İnsanlara ait, boy uzunluğu, vücut iriliği, zekilik, deri rengi; hayvanlarda süt verimi, yumurta verimi, meyvelerde büyüklük, tavuklarda ibik şekli gibi birçok karakter bir’den fazla alel gen çifti ile aktarılır İnsanda deri rengi 2 ayrı gen çiftiyle kalıtılır
Tam bir zenci AABB genotipindedir Tam bir beyaz ise aabb’dir Her ikisi çaprazlandığında AaBb genotipli F1 melez olacaktır F2 de ise tam siyah zenciden beyaza doğru geniş bir açılıma rastlanır

4 Ayrılmama Olayı

Mayoz bölünme ile gametler meydana gelirken, bölünmenin I anafaz safhasında homolog kromozomlar, II anafaz da ise kardeş kromatidler birbirlerinden ayrılamayarak aynı hücreye gidebilirler
Sonuçta kromozom sayısı bir fazla ve bir eksik gametler meydana gelir Bu anormal gametlerin normal gametlerle döllenmesiyle ise (2n + 1) ve (2n - 1) kromozomlu bireyler meydana gelir

5 Kontrol Çaprazlaması

Baskın fenotipteki bir bireyin, heterozigot mu, yoksa homozigot mu olduğunu anlamak için yapılır Bunun için, baskın birey, fenotipine bakıldığında genotipi tahmin edilebilen bireyle (genellikle çekinikle) çaprazlanır Oluşan bütün bireyler baskın ise, incelenen canlı homozigottur Ancak çekinik bireyler de oluşursa incelenen canlı heterozigottur

Örnek Soru :

Bir ailede anne, A özelliği bakımından baskın fenotiptedir ve bu özelliğin çekinik genini de taşımaktadır (heterozigot)
Babanın genotipi aşağıdakilerin hangisindeki gibi olursa, çocukların fenotipinde bu çekinik özellik kesinlikle görülmez?

A) AA B) Aa C) aa D) xAy E) xay

(2000 – ÖSS)

Cevap A