17. Ve 18. Yüzyıl İslahat Hareketleri Ve Özellikleri

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-10-2012

17

ve 18

Yüzyıl Islahat Hareketleri ve Özellikleri
17

ve 18

Yüzyıl Islahat Hareketleri ve Özellikleri
XVII

Yüzyıl Islahatları ve Özellikleri

II

Osman

Osmanlı tarihinde ilk köklü ıslahat girişimleri II

Osman döneminde (1618 – 1622) başlamıştır

II

Osman dönemi yenilikleri şunlardır:
•II

Osman, saray dışından evlilik yaparak sarayı halka açmıştır

•Şeyhülislam’ın fetva vermek dışındaki yetkilerini elinden aldı

Böylece ilmiye sınıfının devlet işlerine karışması engellenmiştir

•Zamanın ihtiyaçlarına göre yeni kanunların yapılması planlanmıştır

•II

Osman Hotin Seferi’nde yeniçerilerin durumunu görünce Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmak istedi

Ancak, Genç Osman düşüncelerini zamansız açığa vurduğundan ve ıslahatlar sırasında kendisine yardımcı olacak tecrübeli devlet adamı olmadığından ıslahat planları gerçekleştirilememiştir

IV

Murat
•Yeniçeri ve sipahi zorbaları ortadan kaldırıldı

Bu durum İstanbul’da asayiş ve güvenliğin kurulmasını sağlamıştır

•Bütçe açığının saray masraflarının çokluğundan ve lüzumsuz hediye ve bahşişlerden kaynaklandığını görünce bunları azaltmaya çalışmıştır

•Mali yılın bütçesini önceden hazırlamıştır

•Divan üyeleri ve diğer yöneticilerden hazineye para aktarmıştır

•Hazineye borcu olan kişilerden bu borçları tahsil etmiştir

Köprülü Mehmet Paşa

Köprülü Mehmet Paşa;
•Memleketin iç durumunu ele aldı

Dini yönden fikir ayrılığına düşen İstanbul ulemasını değişik yerlere göndererek kargaşaya son vermiştir

•Maliyeyi düzene sokan Köprülü Mehmet Paşa, Kuyucu Murat Paşa ve IV

Murat gibi baskı ve şiddet kullanmıştır

Onun ölümünden sonra, kendi tavsiyesiyle oğlu Fazıl Ahmet Paşa sadrazamlığa getirilmiştir

•Ordu ve donanmayı ele aldı

Çanakkale Boğazı’nı ablukaya alan Venedik donanmasını buradan uzaklaştırıp, Venedik tarafından işgal edilen Limni, Bozcaada ve Gökçeada’yı geri alarak Akdeniz yolunu açmış ve Girit Adası’na yardım göndermiştir

•Erdel Beyi Rakoçi ve Halep Valisi Abaza Hasan Paşa’nın isyanlarını bastırarak asayişi sağlamıştır

•Tımarlar eskiden olduğu gibi savaşlarda yararlılık gösterenlere verilmiştir

Anadolu ve Rumeli’deki tımarlı sipahilerin gerçek mevcudunu öğrenmek için yoklamalar yapılmıştır

Haksızlık ve zorbalık yapan devlet memurları engellenerek kanun hakimiyeti kurulmaya çalışılmıştır

•Devletin duraklamasının ve kötü gidişatın durdurulması için neler yapılması gerektiğine ilişkin devlet ileri gelenlerinden raporlar alınmıştır

XVII

yüzyılın önemli şahsiyetlerinden biri olan Koçi Bey, devletin Kanuni’den sonra düştüğü sıkıntıları, kurumların nasıl bozulduğunu anlattığı “Koçi Bey Risalesi” adlı raporunu IV

Murat’a takdim etmiştir

•İran üzerine iki defa sefer düzenlendi

Bu seferler sırasında Anadolu’daki Celâliler ortadan kaldırılmış, emniyet ve güvenlik sağlanmıştır

•Uyuşturucu maddelerin ve tütünün kullanımı, gece sokağa çıkılması yasaklanmıştır

Tarhuncu Ahmet Paşa

Tarhuncu Ahmet Paşa mali alanda ıslahatlar yaparak devletin gelir – gider dengesini sağlamaya çalışmıştır

Tarhuncu Ahmet Paşa;
•Bazı illerin gelirinin iltizama verilmesini, dirlik sahiplerinin gelirlerinin bir kısmının da hazineye aktarılmasını sağlamıştır

•Bütçe açığının saray masraflarının çokluğundan ve lüzumsuz hediye ve bahşişlerden kaynaklandığını görünce bunları azaltmaya çalışmıştır

•Mali yılın bütçesini önceden hazırlamıştır

•Divan üyeleri ve diğer yöneticilerden hazineye para aktarmıştır

•Hazineye borcu olan kişilerden bu borçları tahsil etmiştir

XVIII

Yüzyıl Islahatları ve Özellikleri

Lale Devri
•İlk kez Avrupa’nın önemli merkezlerinde geçici elçilikler açıldı (Paris, Viyana, Moskova ve Lehistan)

Osmanlı Devleti, elçilikleri kurmakla; Avrupa’daki teknik, bilimsel ve sosyal gelişmeleri takip etmeyi ve Avrupa devletlerinin politikalarını öğrenmeyi amaçlamıştır

•Said Efendi ve İbrahim Müteferrika tarafından ilk Türk matbaası kuruldu (1727)

İbrahim Müteferrika’nın evinde kurulan bu ilk Osmanlı matbaasında dini kitaplar hariç tarih, coğrafya ve edebiyata ait bazı kitaplar basılmıştır

Matbaada basılan ilk eser Vankulu Lügati adlı sözlüktür

Osmanlı Devleti’nde binlerce insan hattatlık yaparak geçimlerini sağlıyordu

Bu insanları mağdur etmemek amacıyla devlet önceleri matbaada dini kitapların basımını yasaklamıştır

•Yeniçerilerden oluşturulan bir itfaiye örgütü kurulmuştur (Tulumbacılar)

•Yalova’da bir kağıt imalathanesi kurulmuştur

•İstanbul’da bir kumaş ve çini imalathanesi açılmıştır

•İlk defa çiçek hastalığı için aşı bulunmuştur

•Kütüphaneler açılmıştır (En önemlileri Enderun ve Yeni Cami kütüphaneleridir)

•Askeri alanda esaslı bir ıslahat görülmemiş, sınırlarda bazı kaleler ve istihkamlar yaptırılmıştır

Ayrıca İstanbul surları onarılmıştır

•Doğu klâsiklerinden bazı eserler Türkçeye tercüme edilmiştir

•Resim, minyatür, edebiyat ve az da olsa bilim alanında gelişmeler gözlenmiştir

•Avrupa’dan Rokoko ve Barok tarzı mimari örnek alınarak çeşitli eserler yapılmıştır

•Osmanlı mimarisinin Avrupa mimarisinin etkisinde kalması sonucunda sivil mimari ön plana çıkmıştır

Osmanlı Devleti bu dönemde sadece Doğu’da İran’la savaşmıştır

•Lâle Devri Patrona Halil İsyanı ile sona ermiştir

I

Mahmut
•l

Mahmut orduya düzen vermenin ve Avrupa orduları gibi savaşa hazırlanmanın lüzumunu anlamış ve bu işi Fransız asıllı Humbaracı Ahmet Paşa’ya (Kont dö Boneval) vermiştir

Ahmet Paşa;
•Osmanlı ordusundaki Humbaracı ve Topçu sınıfını ıslah etmiştir

•Ordunun ıslahı için raporlar hazırlamıştır

•Subay yetiştirmek amacıyla Kara Mühendishanesi’ni kurmuştur (1734)

Böylece Avrupa tarzında ilk teknik okul açılmıştır

•Emrindeki kıtaları Avrupa ordularının düzenine göre örgütlemiş, bölük, tabur ve alay örgütlerini oluşturmuştur

III

Mustafa

Bu dönemin ıslahatlarını Sadrazam Koca Ragıp Paşa ve Baron dö Tot yapmıştır:
•III

Mustafa lüzumsuz masrafları keserek maliyede ıslahat yaptı

İlk defa bu dönemde iç borçlanma sistemi (esham) uygulanmıştır

•Fransızca’dan matematik ve astronomiyle ilgili kitaplar tercüme edilmiştir

•Fransa’dan getirilen Baron dö Tot topçu ve istihkam askerlerini ıslah etmiştir

•Sürat Topçu Ocağı kuruldu

Bu ocak Avrupa tarzında yetiştirilmiştir

•Tophane ıslah edilmiştir

•Deniz subayı yetiştirmek amacıyla Deniz Mühendishanesi kurulmuştur

•Çeşme faciasından sonra tersane ıslah edilerek yeni bir donanma kurulmuştur

I

Abdülhamit

Devrin ileri gelen ıslahatçı devlet adamları Halil Hamit Paşa ve Cezayirli Hasan Paşa’dır

•Halil Hamit Paşa, Sürat Topçu Ocağı’nı genişleterek mevcudunu artırmıştır

•İstihkam Okulu açıldı

Lağımcı ve Humbaracı ocaklarının gelişmesi sağlandı

Kara ve deniz kuvvetlerini ıslah etmek için Avrupa’dan çok sayıda mühendis ve uzman getirilmiştir

•Yeniçerilerin sayımı yapıldı

Tımar sisteminde düzenlemeye gidildi

Ulufe alım satımı yasaklandı

Halil Hamit Paşa maliyeyi düzeltmek için çalışmalar yaptı

Ancak başarılı olamadı

III

Selim

III

Selim döneminde yapılan ıslahatlara Nizam-ı Cedit adı verilmiştir

Bu dönem ıslahatlarının ağırlık merkezini askeri ıslahatlar oluşturmuştur

•Nizam-ı Cedit Ordusu kuruldu

Bu ordu yeniçerilerden seçilen ve Anadolu’dan getirilen askerlerden kurulmuştur

Avrupa tarzında eğitilen bu ordu ilk askeri başarısını Akka’da Fransızlara karşı kazanmıştır

Ordunun giderleri yeni kurulan İrad-ı Cedit hazinesi tarafından karşılanmıştır

•III

Selim donanmaya önem vermiş ve tersaneyi ıslah etmiştir

•Mühendishane-i Berr-i Hümayun (Kara Mühendishanesi) ve Mühendishane-i Bahr-i Hümayun (Deniz Mühendishanesi) adıyla okullar genişletilmiştir

•Avrupa’daki gelişmeleri takip etmek ve Osmanlı Devleti hakkındaki düşüncelerini öğrenmek amacıyla Avrupa’nın önemli merkezlerinde sürekli elçilikler kurulmuş, Paris, Londra, Viyana ve Berlin’e elçiler gönderilmiştir

•Ülke parasının değerini korumak için yerli malı özendirilmiştir

•Resmi devlet matbaası kurulmuştur

•İlmiye sınıfının ıslahı için çalışıldı

Yeni kitaplar tercüme edilmiş ve Fransızca devletin ilk resmi yabancı dili haline getirilmiştir

III

Selim tarafından yapılmak istenen ıslahatlar; yeniçerilerin tepkisi, devlet adamlarının lüks ve israfa dalmaları, İrad-ı Cedit hazinesi için konulan vergilerin toplumda meydana getirdiği huzursuzluk ve yabancı elçilerin aleyhte propaganda yapmaları gibi nedenlerden dolayı başarılı olamamıştır

Kabakçı Mustafa İsyanı’yla III

Selim öldürülmüş (1807) ve Nizam-ı Cedit ıslahatları ortada kalmıştır

XVIII

Yüzyıl Islahatlarının Genel Özellikleri
•Osmanlı Devleti, Avrupa’nın gerisinde kaldığını anlamış ve Avrupa’yı örnek alarak yenilikler yapmıştır

•Islahatlar padişah ve devlet adamları tarafından yapılmış, halkın ıslahatlar konusunda bir isteği ve desteği olmamıştır

•Savaşların yenilgiyle sonuçlanması ve toprak kayıplarının devam etmesi, ıslahatların askeri alanda yapılmasına neden olmuştur

•Islahatlar, gösterilen tepkiler yüzünden (özellikle yeniçerilerin) devamlı olmamıştır

•XVII

yüzyıl ıslahatlarına göre daha esaslı ıslahatlar yapılmıştır

Ancak, ıslahatlarla amaçlanan hedefler gerçekleştirilememiş ve devlet çöküntüden kurtarılamamıştır

09-10-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	17. Ve 18. Yüzyıl İslahat Hareketleri Ve Özellikleri 17 ve 18 Yüzyıl Islahat Hareketleri ve Özellikleri 17 ve 18 Yüzyıl Islahat Hareketleri ve Özellikleri XVII Yüzyıl Islahatları ve Özellikleri II Osman Osmanlı tarihinde ilk köklü ıslahat girişimleri II Osman döneminde (1618 – 1622) başlamıştır II Osman dönemi yenilikleri şunlardır: •II Osman, saray dışından evlilik yaparak sarayı halka açmıştır •Şeyhülislam’ın fetva vermek dışındaki yetkilerini elinden aldı Böylece ilmiye sınıfının devlet işlerine karışması engellenmiştir •Zamanın ihtiyaçlarına göre yeni kanunların yapılması planlanmıştır •II Osman Hotin Seferi’nde yeniçerilerin durumunu görünce Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmak istedi Ancak, Genç Osman düşüncelerini zamansız açığa vurduğundan ve ıslahatlar sırasında kendisine yardımcı olacak tecrübeli devlet adamı olmadığından ıslahat planları gerçekleştirilememiştir IV Murat •Yeniçeri ve sipahi zorbaları ortadan kaldırıldı Bu durum İstanbul’da asayiş ve güvenliğin kurulmasını sağlamıştır •Bütçe açığının saray masraflarının çokluğundan ve lüzumsuz hediye ve bahşişlerden kaynaklandığını görünce bunları azaltmaya çalışmıştır •Mali yılın bütçesini önceden hazırlamıştır •Divan üyeleri ve diğer yöneticilerden hazineye para aktarmıştır •Hazineye borcu olan kişilerden bu borçları tahsil etmiştir Köprülü Mehmet Paşa Köprülü Mehmet Paşa; •Memleketin iç durumunu ele aldı Dini yönden fikir ayrılığına düşen İstanbul ulemasını değişik yerlere göndererek kargaşaya son vermiştir •Maliyeyi düzene sokan Köprülü Mehmet Paşa, Kuyucu Murat Paşa ve IV Murat gibi baskı ve şiddet kullanmıştır Onun ölümünden sonra, kendi tavsiyesiyle oğlu Fazıl Ahmet Paşa sadrazamlığa getirilmiştir •Ordu ve donanmayı ele aldı Çanakkale Boğazı’nı ablukaya alan Venedik donanmasını buradan uzaklaştırıp, Venedik tarafından işgal edilen Limni, Bozcaada ve Gökçeada’yı geri alarak Akdeniz yolunu açmış ve Girit Adası’na yardım göndermiştir •Erdel Beyi Rakoçi ve Halep Valisi Abaza Hasan Paşa’nın isyanlarını bastırarak asayişi sağlamıştır •Tımarlar eskiden olduğu gibi savaşlarda yararlılık gösterenlere verilmiştir Anadolu ve Rumeli’deki tımarlı sipahilerin gerçek mevcudunu öğrenmek için yoklamalar yapılmıştır Haksızlık ve zorbalık yapan devlet memurları engellenerek kanun hakimiyeti kurulmaya çalışılmıştır •Devletin duraklamasının ve kötü gidişatın durdurulması için neler yapılması gerektiğine ilişkin devlet ileri gelenlerinden raporlar alınmıştır XVII yüzyılın önemli şahsiyetlerinden biri olan Koçi Bey, devletin Kanuni’den sonra düştüğü sıkıntıları, kurumların nasıl bozulduğunu anlattığı “Koçi Bey Risalesi” adlı raporunu IV Murat’a takdim etmiştir •İran üzerine iki defa sefer düzenlendi Bu seferler sırasında Anadolu’daki Celâliler ortadan kaldırılmış, emniyet ve güvenlik sağlanmıştır •Uyuşturucu maddelerin ve tütünün kullanımı, gece sokağa çıkılması yasaklanmıştır Tarhuncu Ahmet Paşa Tarhuncu Ahmet Paşa mali alanda ıslahatlar yaparak devletin gelir – gider dengesini sağlamaya çalışmıştır Tarhuncu Ahmet Paşa; •Bazı illerin gelirinin iltizama verilmesini, dirlik sahiplerinin gelirlerinin bir kısmının da hazineye aktarılmasını sağlamıştır •Bütçe açığının saray masraflarının çokluğundan ve lüzumsuz hediye ve bahşişlerden kaynaklandığını görünce bunları azaltmaya çalışmıştır •Mali yılın bütçesini önceden hazırlamıştır •Divan üyeleri ve diğer yöneticilerden hazineye para aktarmıştır •Hazineye borcu olan kişilerden bu borçları tahsil etmiştir XVIII Yüzyıl Islahatları ve Özellikleri Lale Devri •İlk kez Avrupa’nın önemli merkezlerinde geçici elçilikler açıldı (Paris, Viyana, Moskova ve Lehistan) Osmanlı Devleti, elçilikleri kurmakla; Avrupa’daki teknik, bilimsel ve sosyal gelişmeleri takip etmeyi ve Avrupa devletlerinin politikalarını öğrenmeyi amaçlamıştır •Said Efendi ve İbrahim Müteferrika tarafından ilk Türk matbaası kuruldu (1727) İbrahim Müteferrika’nın evinde kurulan bu ilk Osmanlı matbaasında dini kitaplar hariç tarih, coğrafya ve edebiyata ait bazı kitaplar basılmıştır Matbaada basılan ilk eser Vankulu Lügati adlı sözlüktür Osmanlı Devleti’nde binlerce insan hattatlık yaparak geçimlerini sağlıyordu Bu insanları mağdur etmemek amacıyla devlet önceleri matbaada dini kitapların basımını yasaklamıştır •Yeniçerilerden oluşturulan bir itfaiye örgütü kurulmuştur (Tulumbacılar) •Yalova’da bir kağıt imalathanesi kurulmuştur •İstanbul’da bir kumaş ve çini imalathanesi açılmıştır •İlk defa çiçek hastalığı için aşı bulunmuştur •Kütüphaneler açılmıştır (En önemlileri Enderun ve Yeni Cami kütüphaneleridir) •Askeri alanda esaslı bir ıslahat görülmemiş, sınırlarda bazı kaleler ve istihkamlar yaptırılmıştır Ayrıca İstanbul surları onarılmıştır •Doğu klâsiklerinden bazı eserler Türkçeye tercüme edilmiştir •Resim, minyatür, edebiyat ve az da olsa bilim alanında gelişmeler gözlenmiştir •Avrupa’dan Rokoko ve Barok tarzı mimari örnek alınarak çeşitli eserler yapılmıştır •Osmanlı mimarisinin Avrupa mimarisinin etkisinde kalması sonucunda sivil mimari ön plana çıkmıştır Osmanlı Devleti bu dönemde sadece Doğu’da İran’la savaşmıştır •Lâle Devri Patrona Halil İsyanı ile sona ermiştir I Mahmut •l Mahmut orduya düzen vermenin ve Avrupa orduları gibi savaşa hazırlanmanın lüzumunu anlamış ve bu işi Fransız asıllı Humbaracı Ahmet Paşa’ya (Kont dö Boneval) vermiştir Ahmet Paşa; •Osmanlı ordusundaki Humbaracı ve Topçu sınıfını ıslah etmiştir •Ordunun ıslahı için raporlar hazırlamıştır •Subay yetiştirmek amacıyla Kara Mühendishanesi’ni kurmuştur (1734) Böylece Avrupa tarzında ilk teknik okul açılmıştır •Emrindeki kıtaları Avrupa ordularının düzenine göre örgütlemiş, bölük, tabur ve alay örgütlerini oluşturmuştur III Mustafa Bu dönemin ıslahatlarını Sadrazam Koca Ragıp Paşa ve Baron dö Tot yapmıştır: •III Mustafa lüzumsuz masrafları keserek maliyede ıslahat yaptı İlk defa bu dönemde iç borçlanma sistemi (esham) uygulanmıştır •Fransızca’dan matematik ve astronomiyle ilgili kitaplar tercüme edilmiştir •Fransa’dan getirilen Baron dö Tot topçu ve istihkam askerlerini ıslah etmiştir •Sürat Topçu Ocağı kuruldu Bu ocak Avrupa tarzında yetiştirilmiştir •Tophane ıslah edilmiştir •Deniz subayı yetiştirmek amacıyla Deniz Mühendishanesi kurulmuştur •Çeşme faciasından sonra tersane ıslah edilerek yeni bir donanma kurulmuştur I Abdülhamit Devrin ileri gelen ıslahatçı devlet adamları Halil Hamit Paşa ve Cezayirli Hasan Paşa’dır •Halil Hamit Paşa, Sürat Topçu Ocağı’nı genişleterek mevcudunu artırmıştır •İstihkam Okulu açıldı Lağımcı ve Humbaracı ocaklarının gelişmesi sağlandı Kara ve deniz kuvvetlerini ıslah etmek için Avrupa’dan çok sayıda mühendis ve uzman getirilmiştir •Yeniçerilerin sayımı yapıldı Tımar sisteminde düzenlemeye gidildi Ulufe alım satımı yasaklandı Halil Hamit Paşa maliyeyi düzeltmek için çalışmalar yaptı Ancak başarılı olamadı III Selim III Selim döneminde yapılan ıslahatlara Nizam-ı Cedit adı verilmiştir Bu dönem ıslahatlarının ağırlık merkezini askeri ıslahatlar oluşturmuştur •Nizam-ı Cedit Ordusu kuruldu Bu ordu yeniçerilerden seçilen ve Anadolu’dan getirilen askerlerden kurulmuştur Avrupa tarzında eğitilen bu ordu ilk askeri başarısını Akka’da Fransızlara karşı kazanmıştır Ordunun giderleri yeni kurulan İrad-ı Cedit hazinesi tarafından karşılanmıştır •III Selim donanmaya önem vermiş ve tersaneyi ıslah etmiştir •Mühendishane-i Berr-i Hümayun (Kara Mühendishanesi) ve Mühendishane-i Bahr-i Hümayun (Deniz Mühendishanesi) adıyla okullar genişletilmiştir •Avrupa’daki gelişmeleri takip etmek ve Osmanlı Devleti hakkındaki düşüncelerini öğrenmek amacıyla Avrupa’nın önemli merkezlerinde sürekli elçilikler kurulmuş, Paris, Londra, Viyana ve Berlin’e elçiler gönderilmiştir •Ülke parasının değerini korumak için yerli malı özendirilmiştir •Resmi devlet matbaası kurulmuştur •İlmiye sınıfının ıslahı için çalışıldı Yeni kitaplar tercüme edilmiş ve Fransızca devletin ilk resmi yabancı dili haline getirilmiştir III Selim tarafından yapılmak istenen ıslahatlar; yeniçerilerin tepkisi, devlet adamlarının lüks ve israfa dalmaları, İrad-ı Cedit hazinesi için konulan vergilerin toplumda meydana getirdiği huzursuzluk ve yabancı elçilerin aleyhte propaganda yapmaları gibi nedenlerden dolayı başarılı olamamıştır Kabakçı Mustafa İsyanı’yla III Selim öldürülmüş (1807) ve Nizam-ı Cedit ıslahatları ortada kalmıştır XVIII Yüzyıl Islahatlarının Genel Özellikleri •Osmanlı Devleti, Avrupa’nın gerisinde kaldığını anlamış ve Avrupa’yı örnek alarak yenilikler yapmıştır •Islahatlar padişah ve devlet adamları tarafından yapılmış, halkın ıslahatlar konusunda bir isteği ve desteği olmamıştır •Savaşların yenilgiyle sonuçlanması ve toprak kayıplarının devam etmesi, ıslahatların askeri alanda yapılmasına neden olmuştur •Islahatlar, gösterilen tepkiler yüzünden (özellikle yeniçerilerin) devamlı olmamıştır •XVII yüzyıl ıslahatlarına göre daha esaslı ıslahatlar yapılmıştır Ancak, ıslahatlarla amaçlanan hedefler gerçekleştirilememiş ve devlet çöküntüden kurtarılamamıştır