Türkiyenin Ekonomik Coğrafyası

TÜRKİYENİN EKONOMİK COĞRAFYASI

İnsanlar, hayatlarını devam ettirebilmek için çeşitli faaliyetlerde bulunurlar Bu faaliyetlerin başında tarım, sanayi ve maden ürünleri üretimi gelir Bu işlerin tamamına ekonomik faaliyetler denir

TARIM
İnsanların toprağı işleyerek, çeşitli kültür bitkileri yetiştirmesi ve onlardan ürün elde etmesine tarım denir

TARIMDA VERİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
1 Toprak ve Bakımı
Tarım topraklarında devamlı üretim yapılabilmesi, toprağın mineralce zengin olmasına bağlıdır Sürekli olarak üzerinde tarım faaliyeti yapılan toprağın, çeşitli şekillerde bakımının yapılması gereklidir

2 Sulama
Türkiye’de tarımsal verimi etkileyen en önemli faktör sulamadır Ülkemizin büyük bir bölümü kurak ve yarı kurak iklimin etkisindedir Çoğu yerde tarımsal faaliyetin yoğunlaştığı yaz döneminde, kuraklık hüküm sürmektedir Bu da tarımdaki su ihtiyacını artırmaktadır Ayrıca, yağışların düzensiz düşmesi, özellikle tahıl tarımının yaygın olduğu sahalarda, her yıl üretimde dalgalanmalara neden olmaktadır

3 Gübreleme
Sulamadan sonra, verimi artıran en önemli faktör gübrelemedir Toprağın devamlı kullanılması minerallerin azalmasına neden olmakta ve verimi azaltmaktadır Gübreleme ile mineral takviyesi yapılarak toprağın verimi artırılmaya çalışılır

4 Tohum Islahı
Tarım ürünlerinden yüksek verim elde edilmesi, sulama ve gübrelemenin yanında kaliteli tohumun kullanılmasıyla da yakından ilişkilidir

5 Zirai Mücadele
Hastalık ve haşerelerin üretimde zaman zaman % 20 - 30 civarında verim düşüklüğüne neden olduğu görülmüştür Türkiye’de zirai mücadele ile tarlalardaki yabancı otların gelişmesi önlenmekte ve haşerelerin çoğalmasına imkân verilmemektedir Böylece verim düşüklüğünün önüne geçilmektedir

6 Toprak Analizi
Toprak analizi ile topraktaki mineral maddeler belirlenir Böylece toprağın hangi tür bitkilere elverişli, hangi tür gübreye ihtiyacı olduğu saptanarak daha bilinçli tarım yapılır

7 Makineleşme
Toprakların kısa sürede ve zamanında sürülmesi, hasadın zamanında yapılabilmesi günümüzde makineleşme ile mümkündür Türkiye’de bazı alanlarda makineli tarıma tam geçilememiştir

8 Çiftçinin Eğitimi
Günümüzde tarım, modern aletler, kaliteli tohum ve hassas ilaçlar kullanımıyla yapılmaktadır Bütün bunlar çiftçinin eğitimini gerektirmektedir Ülkemiz genelinde çiftçilerin eğitim düzeyi düşüktür

9 Tarımı Destekleyen Kuruluşlar
Tarım ürünlerinin toplanması, pazarlanması ve işlenmesi yönüyle çiftçilerin desteklenmesi gerekmektedir Türkiye’de tarıma destek sağlayan çeşitli kuruluşlar bulunmaktadır

TARIM İŞLETME METODLARI

a İntansif (Yoğun) Tarım: Modern tarım metodu olarak da bilinir Nüfus yoğunluğunun fazla, tarım alanlarının sınırlı olduğu ülkelerde ve bölgelerde gelişmişlik derecelerine göre uygulanır (Hollanda, Belçika, Almanya, İsrail, Japonya, vb)
Bu metodla, birim alandan en yüksek verim elde etme amaçlanır Bunun için sulama, gübreleme, tohum ıslahı ve makine kullanımı gibi verimi artıran tüm yöntemler uygulanır Üretimde yıllar arasında çok farklılıklar olmaz Elde edilen verim ve gelir fazla olur
b Ekstansif (Yaygın) Tarım: Tarım alanlarının geniş, nüfus yoğunluğunun fazla olmadığı ülkelerde ve bölgelerde yaygın olarak kullanılan metoddur (Arjantin, Kanada, Brezilya, Hindistan vb)
Bu metod uygulanırken toprak yoğun bir şekilde işlenmez İklim şartlarına göre, verimde değişiklik olabilir Daha çok tahıl ürünleri yetiştirilir
c Nadaslı (Kuru) tarım: Buna ilkel tarım metodu da denir Yağışların yetersiz olduğu ve sulama yapılamayan sahalarda uygulanır Topraklardan iki yılda bir ürün alınır Ürün ekilemeyen yıllarda toprak sürülür, havalandırılır Böylece su depolaması ve mineral zenginleşmesi sağlanır Türkiye’de en fazla, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde uygulanır Karadeniz kıyılarında ise, yağışlı iklimden dolayı nadas tarımına ihtiyaç yoktur

TARIM ÜRÜNLERİ ve YETİŞME KOŞULLARI
A TAHILLAR
Buğday: Orta kuşakta yarı kurak iklim bölgelerinde yetişen ve ülkemizde en yaygın üretilen tarım ürünüdür

• İlkbahar döneminde filizlenmek ve büyümek için yağış, yaz döneminde ise olgunlaşmak için kurak ve sıcak bir ortam ister
• Kışların aşırı soğuk geçmediği yerlerde sonbaharda, Doğu Anadolu’nun soğuk yerlerinde ilkbaharda ekilir
• Akdeniz ve Ege kıyılarında Haziran ayında, İç Anadolu’da Temmuz’da, Doğu Anadolu’da Ağustos’ta hasat edilir
• Türkiye’de en fazla üretim İç Anadolu Bölgesi’nde yapılır Konya, Ankara ve Adana ise il olarak ilk üç sırayı paylaşır
• Karadeniz kıyılarında yazların yağışlı geçmesinden, Doğu Anadolu’nun yüksek yerlerinde ise yazların serin geçmesinden dolayı üretilemez

Arpa: Türkiye’de buğdaydan sonra en çok üretilen tahıl ürünüdür Buğdaya göre, biraz daha soğuk ve kurak şartlarda ve nispeten mineral oranı az olan topraklarda yetişir Buğdaya göre, daha kısa sürede olgunlaşır (80 - 90 gün) Bu nedenle buğdayın yetişmediği Erzurum - Kars plâtolarında 2000 - 2200 m ye kadar yetişebilir Üretim alanları genelde buğday ile paralellik gösterir Türkiye üretiminin yarıya yakın kısmını İç Anadolu karşılar
Çavdar: Tahıllar içerisinde soğuğa en dayanıklı olanıdır Bu nedenle, buğday ve arpanın yetiştirilemediği serin ve yüksek yerlerde yetiştirilebilir Ülkemizde en çok, İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerinde üretilir
Yulaf: Yulaf, sıcak ve kurak şartlarda üretildiği gibi, serin bölgelerde de yetişebilir Daha çok bisküvi ve yem sanayiinde kullanılır Ülkemizde daha çok İç Anadolu, Marmara ve Çukurova’da yetiştirilmektedir
Mısır: Yaz döneminde yağış alan veya sulama yapılan sahalarda yetiştirilir En uygun iklim, yaz yağışlarının olduğu Karadeniz iklimidir Bu özelliğinden dolayı arpa ve buğday tarımından farklılık arzeder
Mısır, ülkemizde Karadeniz kıyı şeridinde, Marmara’nın kuzey kesimlerinde tabii olarak yaz yağışlarıyla yetişebilirken, bunun dışındaki Akdeniz, Ege ve diğer iç bölgelerde yazın sulamayla yetiştirilir
Son yıllarda, mısırın yem ve yağ sanayiinde kullanımının artmasıyla, özellikle Çukurova’da üretimi yaygınlaşmıştır Bunun sonucunda da Akdeniz Bölgesi mısır üretiminde, Karadeniz Bölgesi’ni geçmiştir
Çeltik (Pirinç): Yetişme süresi boyunca yüksek nem ve sıcaklık isteği vardır Türkiye’de üretim, genelde akarsu boylarında ve alüvyal ovalarda yaygındır Yetişme döneminde çoğu zaman suyun içinde kalması gerektiğinden üretim zordur
En fazla, Edirne’de Meriç ve Ergene nehirlerinin kenarlarında, daha sonra Samsun, Çorum, Kastamonu, Adana, Diyarbakır gibi illerimizden geçen akarsu kenarlarında yetiştirilir

B BAKLAGİLLER
Mercimek: Yetişme döneminde yağış, olgunlaşma döneminde sıcak ve kurak iklim ister Her türlü toprak koşullarına dayanıklıdır Ülkemizde kırmızı mercimek en fazla Güneydoğu Anadolu’da, yeşil mercimek ise
İç Anadolu Bölgesi’nde üretilir
Nohut: Yarı kurak iklim şartlarında yetişebilen nohut, en fazla İç Anadolu, Akdeniz, İç Ege ve Güneydoğu Anadolu’da üretilir Baklagiller içerisinde en fazla üretim miktarına sahiptir
Fasulye: Yüksekliği 2000 m yi aşmayan ve yaz döneminde sulanabilen tüm sahalarda yetiştirilir En önemli yetişme alanları, kıyı bölgelerimizdeki ovalardır Özellikle Çukurova ve Antalya ovaları ile Güney Marmara Bölümü’ndeki ovalarda fasulye tarımı yaygın olarak yapılır İç bölgelerimizde ise, akarsu boylarındaki bahçelerde yetiştirilir Yıllık fasulye üretimimiz 200 bin ton civarındadır

C SANAYİ BİTKİLERİ
Tütün: Kıraç toprakları seven, yetişme döneminde nem ve yüksek sıcaklığa ihtiyacı olan bir bitkidir Türkiye’nin genelinde iklim ve toprak yapısı tütün üretimine elverişlidir Fakat, kalitesinin azalmaması için devlet ekim alanlarını belirlemekte ve kaliteye göre fiyatlandırma yapmaktadır
Türkiye'deki tütün üretiminin yaklaşık yarısı Ege Bölgesi’ndeki Manisa, İzmir, Denizli, Muğla ve Uşak gibi illerde yapılır Karadeniz Bölgesi’nde Samsun, Amasya, Tokat ve Sinop çevresinde, Güneydoğu Anadolu’da Diyarbakır, Siirt, Batman çevresinde, Marmara’da Balıkesir, Bursa çevresinde, Doğu Anadolu’da Malatya, Muş, Bitlis çevresinde de tütün üretimi yapılmaktadır
Pamuk: Yetişme döneminde yağış, olgunlaşma döneminde sıcak ve kurak iklim ister Ürün verdiği dönemlerde tabandan sulanması gerekir Bu dönemdeki yaz yağışları ürünün kalitesini düşürdüğü için Karadeniz kıyılarında yetiştirilemez
Pamuk üretiminde Güneydoğu Anadolu Bölgesi başta gelir Türkiye üretiminin % 48'ini bu bölgemiz gerçekleştirir İkinci sırayı Ege, üçüncü sırayı Akdeniz bölgeleri alır
Şeker pancarı: Ülkemizde şekerpancarı üretimi, 1926 yılında Uşak ve Alpullu şeker fabrikalarının yapılmasıyla başlamıştır Şekerpancarının fazla sıcaklık isteği yoktur Ancak, yetişme ve ürün verme döneminde tabandan sulanması gerekir Bu sebeple, üretim alanlarında mutlaka sulama imkânı gelişmiştir Üretimi en fazla, İç Anadolu Bölgesi’nde yapılır Daha sonra Orta Karadeniz, Marmara, Doğu Anadolu ve İç Ege çevresinde üretilir Fazla yağıştan hoşlanmadığı için Karadeniz kıyılarında, aşırı sıcak ve kurak olan G Doğu Anadolu’da ve yüksek gelir getiren ürünler bulunduğundan Ege ve Akdeniz kıyı ovalarında yetiştirilmemektedir
Çay: Tropikal iklim bölgelerinin tarım ürünüdür Nemli sıcak veya nemli ılıman iklim koşullarında tarımı yapılabilir
Türkiye’deki çay üretiminin tamamını Karadeniz Bölgesi karşılar Doğu Karadeniz’de Rize çevresi en önemli çay üretim merkezidir Artvin, Trabzon, Giresun ve Ordu illerinin yer yer 10 - 20 km içerilerekadar kışı şeridinde, 300 - 400m yüksekliklere kadar çay tarım alanları oluşturulmuştur Böylece çay tarım alanları genişlemiştir
Haşhaş: Uyuşturucu yapımında kullanılmasından dolayı, devletin denetimi altında, sınırlı alanlarda ve az miktarda yetiştirilen bir bitkidir Ekim döneminde 7 - 8°C, olgunlaşma döneminde 12 - 13°C sıcaklık isteği vardır Kapsüllerinin toplandığı dönemler olan yaz mevsiminde yağış istemez Ülkemizde üretim, İç Ege’deki Afyon, Kütahya, Uşak, Denizli illerinden elde edilir
Keten - Kenevir: Tropikal bölgelerin bitkisi olan keten - kenevirin liflerinden keten kumaşı ve kot bezi yapılır Ayrıca kenevir tohumundan, yağ çıkarımında faydalanılır Keten - kenevirden uyuşturucu da yapıldığından devletin kontrolü vardır Keten - kenevir üretimi daha çok, Batı Karadaniz’deki Kastamonu, Sinop ve Zonguldak çevresinde ve Marmara’da Kocaeli çevresinde yapılır

D YAĞ BİTKİLERİ
Zeytin: Akdeniz ikliminin tabii bitkilerindendir Yabani zeytinin (Delice) aşılanmasıyla kültür zeytini elde edilir Soğuğa karşı duyarlı olduğundan, kışların ılık geçtiği ve don olaylarının görülmediği Akdeniz, Ege, Güney Marmara ile Karadeniz’in bazı kıyı kesimlerinde yetiştirilir
Ülkemizde zeytin en fazla Ege Bölgesi’nde (% 60) üretilmektedir Güney Marmara kıyıları (Gemlik- Mudanya) ile Akdeniz kıyıları ve Kilis çevresinde de yoğun olarak yetiştirilir
Ayçiçeği: Yetişme döneminde yağış, olgunlaşma döneminde güneşli bir iklim ister Olgunlaşma döneminde yağış istememesinden dolayı, Karadeniz Bölgesi’nin kıyı kesimlerinde yetiştirilemez Diğer bütün bölgelerimizde tarımı yapılabilir
Ayçiçeği üretiminin % 78'ini Marmara Bölgesi’nde başta Tekirdağ ve Edirne olmak üzere Kırklareli, Balıkesir, Bursa illeri karşılar Daha sonra, İç Anadolu Bölgesi ve Orta Karadeniz Bölümü gelir
Soya Fasulyesi: Yağı insan beslenmesinde, unu ise yem olarak kullanılan soya, en çok Akdeniz Bölgesi’nde (%88) üretilir Yetişme devresi kısa olduğundan ikinci ürün olarak ekilir
Susam: Ilıman iklim bölgelerinde tarımı yapılmaktadır Türkiye’de Marmara, Ege, Akdeniz, Güneydoğu Anadolu gibi sıcak bölgelerde üretilir
Yerfıstığı: Meyveleri toprak içinde olgunlaşır Sıcak ve nemli iklim şartlarında ve gevşek topraklarda tarımı yapılır Türkiye’de yerfıstığı üretiminin % 82'sini Akdeniz Bölgesi’ndeki Adana, Hatay, ve Mersin illeri karşılar Ege ve Marmara ovalarında da üretilir

E YEM BİTKİLERİ
Yonca, yulaf, fiğ, burçak ve korunga gibi bitkilere yem bitkileri adı verilmektedir Türkiye’de ahır hayvancılığının gelişmesi ve et üretiminin artmasında yem bitkilerinin ayrı bir önemi vardır Çünkü ülkemizdeki çayır ve meralar yetersizdir Yem bitkilerinden kuru ve yaş olarak istifade edilir Daha çok Ege, Akdeniz ve Marmara bölgelerinde üretilen yem bitkileri, fabrikalarda işlenerek kullanıma hazır hale getirilir

F SEBZECİLİK
Sebze üretiminde ilk sırayı Akdeniz Bölgesi alır Bu bölgemizde kışlar ılık geçtiğinden seralarda kışın bile sebze üretilebilir Ayrıca tarla sebzeleri de ilk önce bu bölgemizde üretilir
Turfanda sebzecilik ise, bir mevsim başı üretim faaliyetidir Bazı sebze ve meyvelerin, açık hava koşullarında erkenden yetiştirilip pazarlanması esasına dayanır İlkbaharın erken başladığı yörelerimizde, sebze ve meyveler erken olgunlaşırlar ve 30 - 40 gün önceden pazarlara sunulurlar Bu üretim faaliyetine turfanda sebzecilik, bu sebzelere de turfanda sebze denir

G MEYVELER
Fındık: Ilıman iklim bölgelerinin bitkisidir Kış sıcaklığının 5 - 6 °C, yaz sıcaklığının da 20 - 25 °C olduğu ve yıllık 1000 - 1500 mm yağış alan, ılıman ve serin iklim bölgelerinde yetişir Don olayı ve yaz kuraklığı verimi düşürür
Ülkemizde fındık tarımı, Karadeniz kıyılarında yaygındır Özellikle Ordu, Giresun ve Trabzon illeri üretimin yarısından çoğunu sağlamaktadır Daha sonra, Bolu ve Zonguldak illeri gelir Karadeniz Bölgesi toplam üretimin % 76'sını karşılar karşılar Marmara Bölgesi’nde de Sakarya ve İzmit çevresinde fındık üretimi yapılır
Turunçgiller: Narenciye adı da verilen bu ürünler portakal, mandalina, limon, greyfurt ve turunçtan oluşur Anavatanı Güneydoğu Asya’dır Soğuğa karşı çok hassastırlar Kışın sıcaklığın 0 °C nin altına düşmediği bölgelerde yetişebilir Akdeniz Bölgesi’nin kıyı kesimi üretimin % 91'ini verir Geri kalanı ise Ege kıyılarındaki Muğla, İzmir, Aydın illeri sağlar Kışları ılık geçtiğinden bir miktar da Rize kıyılarında yetiştirilir
İncir: Anavatanı Doğu Akdeniz kıyılarıdır Kışların ılık, yazların sıcak geçtiği, yıllık yağışın 600 - 700 mm olduğu denizel iklimlerde rahatça yetişebilir Soğuğa karşı hassas olduğundan iç bölgelerimizde fazla yetiştirilemez
İncir, en fazla Ege Bölgesi’ndeki Aydın ve İzmir çevresinde üretilir
(%78) Bundan başka, az miktarda Akdeniz ve Karadeniz kıyıları ile, Güney Marmara ve Güney Doğu Anadolu’da üretilir
Üzüm: Kışın -40 °C sıcaklığa kadar dayanır Yazın sıcaklığa ve kuraklığa dayanıklı bir bitki olduğundan ülkemizde hemen her bölgede yetiştirilir Yazların yağışlı geçmesinden dolayı Karadeniz kıyılarında ve Doğu Anadolu’nun sıcaklığı yetersiz yüksek yerlerinde yetiştirilemez
Üretim en fazla Ege Bölgesi’nde yapılmaktadır G Doğu Anadolu, İç Anadolu, Marmara ve Akdeniz bölgelerinde de üretilir Özellikle Ege Bölgesi’nde Manisa, İzmir, Denizli yörelerinde üretilen çekirdeksiz üzüm kurutularak önemli bir kısmı ihraç edilir Üzüm, soğuğa ve kuraklığa dayanıklı olduğundan, ülkemizde elma ile birlikte en yaygın olan meyvedir
Elma: Türkiye’de üzümle birlikte en çok yetiştirilen bir meyvedir Çiçek açma döneminde düşük sıcaklıklardan etkilenir Diğer dönemlerde
-35 °C ye kadar dayanabilir Az kireçli ve derin topraklarda yüksek verim sağlar
Elma üretimi, İç Anadolu’daki Niğde, Nevşehir, Konya çevresinde, Orta Karadeniz’de Amasya çevresinde, Akdeniz’de Isparta, Antalya ve Burdur çevresinde yaygındır
Muz: Tropikal bölge bitkisidir Yetişmesi için yüksek sıcaklık ve bol nem gereklidir Düşük sıcaklıklarda yetişemez ve don olayına karşı en hassas bitkidir Türkiye’de, sadece Akdeniz Bölgesi’nde Antalya - Mersin arasındaki çok dar bir kıyı şeridinde tarımı yapılabilir
Antep fıstığı: Dünya’nın oldukça sınırlı bölgelerinde yetişen ve meyvesi kuru yemiş olarak kullanılan bir bitkidir Yaz kuraklığına ve sıcaklığına dayanıklı bir bitkidir Ülkemizde en fazla Gazi Antep, Şanlı Urfa ve Siirt çevresinde üretilmektedir
Kayısı: Ülkemizde karasal iklim bölgelerinin alçak yörelerinde yetiştirilmektedir Kayısı üretimi en fazla Malatya, Elazığ, Konya, Ankara ve İzmir illerinde yapılır

HAYVANCILIK

Ekonomik değer taşıyan hayvanların üretilmesi, beslenmesi ve pazarlanması gibi işlere hayvancılık denir

Mera Hayvancılığı
Doğal otlaklarda yapılan hayvancılıktır Et ve süt verimi ahır hayvancılğına göre düşüktür Yağışın fazla olduğu yıllarda otlakların gürleşmesine bağlı olarak et ve süt üretimi artar Ülkemizde Doğu Anadolu, İç Anadolu, Karadeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yaygındır

Besi ve Ahır Hayvancılığı
Islah edilmiş veya iyi cins ithal hayvanlarla ahırlarda yapılan hayvancılıktır Modern usullerle yapıldığı için et ve süt verimi daha fazladır
Otlakların azalmasından sonra ahır hayvancılığının gerekliliği artmıştır Ülkemizde besi ve ahır hayvancılığı büyükbaş hayvanlarla yapılır Ege, Marmara, İç Anadolu bölgelerinde yaygındır Ayrıca şeker fabrikalarının etrafında da ahır hayvancılığı gelişmiştir

TÜRKİYE’DE HAYVAN VARLIĞI VE COĞRAFİ DAĞILIŞI
1 Küçükbaş Hayvancılık
Koyun: Ülkemizde en çok beslenen küçükbaş hayvandır İç Anadolu ile Doğu Anadolu bölgelerindeki koyun sayısı ülke genelinin yarısına yakındır
Güneydoğu Anadolu, İç Ege ve Güney Marmara çevresinde de beslenmektedir Karadeniz ve Akdeniz kıyılarında çok azdır Türkiye’de, kıvırcık, dağlıç, karaman, merinos ve sakız gibi çeşitli ırklara ait koyunlar bulunur
Keçi: Koyuna göre daha dayanıklı olan, engebeli arazilerde yayılabilen ve süt üretimi iyi olan küçükbaş hayvan türüdür Kıl keçisi ve tiftik keçisi gibi türleri vardır

2 Büyükbaş Hayvancılık
Sığır: Ülkemizin genelinde doğal şartlar büyükbaş hayvancılığa çok elverişli değildir Bu yüzden, büyükbaş hayvancılık, küçükbaş hayvancılık kadar yaygın değildir
Fakat, et ve süt veriminin daha fazla olmasından dolayı, son yıllarda daha çok tercih edilmeye başlamıştır Özellikle Marmara, Ege ve İç Anadolu gibi bölgelerimizde modern ahır hayvancılığı giderek artmaktadır
Türkiye’de sığır yetiştiriciliği en fazla, Erzurum - Kars Bölümü ile Doğu Karadeniz Bölümü’nde yaygındır Buralarda yazlar serin ve yağışlı geçtiğinden gür otlaklar gelişir Bunun sonucunda da sığır yetiştiriciliği kolaylaşır
Manda: Akarsu ya da bataklık kenarlarında beslenir Suyu çok seven bir hayvandır Sütü yağlı olduğundan kaymak yapımında kullanılır
Türkiye’de daha çok Karadeniz Bölgesi’nde beslenir Sayıları gittikçe azalmaktadır 1994 de 305 bine düşmüştür

Türlerine göre Türkiye'deki hayvan varlığı (1992)

3 Kümes Hayvancılığı
Küçükbaş ve büyükbaş hayvancılıktan sonra, hayvancılığımızın en önemli uğraş alanlarındandır Özellikle son yıllarda, kent nüfusunun artması ve sağlığa daha yararlı olmasından dolayı beyaz et tüketimi artmış ve kümes hayvancılığında çok büyük gelişmeler olmuştur Kümes hayvancılığı en çok Marmara Bölgesi’nde yapılır Ege ve İç Anadolu bölgelerinde de oldukça yaygındır

4 Arıcılık
Ülkemiz, iklim ve bitki çeşitliliğinin fazla olmasından dolayı arıcılığa son derece elverişlidir Ege Bölgesi’ndeki Muğla, İzmir, Manisa ve Aydın illeri, Akdeniz Bölgesi’ndeki Antalya ve Mersin illeri ile Erzurum, Kars, Hakkâri, Ordu, Rize ve Elazığ çevresinde arıcılık gelişmiştir

5 İpek Böcekçiliği
Dut yaprakları ile beslenir Salgıladığı sıvının katılaşması ile ipek telleri oluşur İpekböcekçiliği en çok Güney Marmara’da Bursa, Gemlik, Balıkesir, Bilecik çevresinde yapılır

6 Balıkçılık
Deniz balıkçılığı: Ülkemizdeki su ürünlerinin büyük bir kısmı (% 90) denizlerden elde edilmektedir Denizlerden sağlanan balık üretiminin
% 67'sini Karadeniz, % 11'ini Marmara, % 13'ünü Ege, % 9'unu Akdeniz karşılar
Tatlı su balıkçılığı: Bu balıkçılık akarsularda tatlı su göllerinde ve barajlarda yapılır Eğirdir, Beyşehir, Ulubat, İznik, Sapanca, Çıldır göllerinde tatlı su balıkçılığı yapılırken, Tuz Gölü, Burdur, Acıgöl ve Van Gölü’nün akarsu ağızları dışında balık üretimi yapılamaz Son yıllarda Keban, Karakaya, Seyhan, Hirfanlı, Atatürk gibi baraj göllerinde balık üretim çalışmaları başlamıştır
Kültür Balıkçılığı: Son yıllarda ülkemizde temiz akarsu boylarında, özel yapılmış havuzlarda kültür balıkçılığı yapılmakta ve çoğunlukla alabalık yetiştirilmektedir

ORMANCILIK
Türkiye, sıcaklık ve yağış koşulları bakımından ormanın yetişmesine genel olarak elverişlidir İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerindeki bazı alanlar hariç, ülkemizin % 70'lik kısmının orman olması gerekir Fakat, bugün bu oran % 26 civarındadır Bu durum ormanlarımızın büyük bir kısmının yok edildiğini göstermektedir

Türkiye’de ormanların coğrafi dağılışı (%)
Karadeniz Bölgesi 25
Akdeniz Bölgesi 24
Ege Bölgesi 17
Marmara Bölgesi 13
Doğu Anadolu Bölgesi 11
İç Anadolu Bölgesi 7
G Doğu Anadolu Bölgesi 3
Ülkemizdeki ormanların % 79'u kıyı bölgelerimizde toplanırken, % 21'i iç bölgelerimizde toplanmıştır İç bölgelerdeki orman azlığının nedeni, sıcaklıkların ve yağışların yetersiz olmasıdır

MADENCİLİK ve ENERJİ KAYNAKLARI

A MADENCİLİK
Yerkabuğunun farklı derinliklerinden çıkarılan, ekonomik değer taşıyan mineral ve elementlere maden denir Türkiye’de madencilik faaliyetleri 1935 yılında kurulan MTA ile özel sektör tarafından yürütülmektedir

Türkiye’de çıkarılan önemli madenler
Demir: En zengin demir yataklarımız, Divriği (Sivas), Hekimhan ve Hasançelebi (Malatya), Edremit (Balıkesir), Dikili ve Torbalı (İzmir) ve Simav (Kütahya) çevresinde bulunmaktadır
Ereğli, Karabük ve İskenderun’da demir - çelik fabrikaları bulunmaktadır
Bakır: Ülkemizin en zengin madenlerinden biri olan bakır yatakları, çoğu kez kurşun ve çinko ile birlikte bulunur En önemli bakır yataklarımız Karadeniz Bölgesi’nde bulunur Murgul (Artvin), Küre (Kastamonu), Çayeli (Rize) ve Köprübaşı (Giresun) bu bölgedeki başlıca yataklardandır Ayrıca Maden (Elazığ) ve Ergani (Diyarbakır)'de de bakır yatakları mevcuttur
Krom: Paslanmayan ve çok sert bir maden olduğundan, madeni eşya yapımında ve kaplamasında kullanılır
Krom yatakları altı ana bölgede toplanmıştır

• Fethiye, Köyceğiz, Denizli
• Alacakaya (Guleman) (Elazığ)
• Bursa, Eskişehir
• Adana, Kayseri, Mersin
• İskenderun, Kahraman Maraş, İslahiye
• Kopdağı (Doğu Anadolu)

Krom madeni Antalya ve Guleman’daki ferro-krom tesislerinde işlenmektedir
Boksit: Alüminyumun hammaddesi olan boksit çok hafif olduğundan uçak sanayiinde, otomobil, ev, elektrik malzemesi yapımında kullanılır
Boksit yatakları Seydişehir (Konya), Akseki (Antalya) İslahiye (Gazi Antep) ve Milas (Muğla) civarında bulunur Buralarda çıkarılan boksit, Seydişehir alüminyum tesislerinde işlenmektedir
Bor Mineralleri: Ülkemiz bor rezervi bakımından Dünya’nın en zengin yataklarına sahiptir Bu nedenle, bor madeninin çoğu ihraç edilmektedir Bor madeninden elde edilen boraks ve asit borik nükleer alanda, jet ve roket yakıtında katkı maddesi olarak, ayrıca sabun, tekstil, cam, kâğıt sanayii, vb alanlarda kullanılır
Bor mineralleri Balıkesir, Susurluk, Bigadiç çevresi ile Kütahya, Emet ve Eskişehir çevresinde çıkarılır Çıkarılan mineraller Bandırma’daki tesislerde işlenir
Kükürt: Kükürt gübre, kimya ve boya sanayiinde kullanılır Ayrıca kauçuğun işlenmesinde ve sülfirik asit üretiminde de kullanılır
Ülkemizde kükürt yatakları Keçiborlu (Isparta) ve Milas (Muğla) çevresinde bulunmaktadır
Zımpara Taşı: Çeşitli kesici, torpüleyici ve silici aletlerin yapımında kullanılan zımpara taşı yönünden ülkemiz çok zengindir Tire (İzmir), Manisa, Söke (Aydın), Milas (Muğla) ve Tavas (Denizli) da çıkarılır
Barit: Suda erimeyen bir maden olduğundan boya, deri, kimya, cam ve kauçuk sanayiinde kullanılır Ülkemiz barit yatakları bakımından zengin sayılır Antalya, Muş, Gazi Antep ve Eskişehir çevresinde barit yatakları bulunmaktadır
Tuz: Türkiye tuz yatakları bakımından son derece zengindir Kaya tuzu yatakları üçüncü jeolojik zamanda, kapalı göl havzalarında suların buharlaşması ile oluşmuştur Son yıllarda tuz üretimimiz üç kat artmıştır
Türkiye’deki tuz üretiminin çoğu, Tuz Gölü ile İzmir Çamaltı tuzlasından sağlanır Kaya tuzu yatakları, Çankırı, Kars, Iğdır ve Nevşehir çevresinde bulunmaktadır
Cıva: Tek sıvı madendir Zirai ilaç yapımında, kâğıt sanayiinde, suni gübre üretiminde ve boya sanayiinde kullanılır Türkiye’de Sarayönü (Konya), Ödemiş (İzmir), Manisa ve Uşak çevresinde çıkarılmaktadır
Kurşun - Çinko: Genelde kurşun ve çinko bir arada bulunur Ülkemizde Keban (Elazığ) ve Kayseri çevresinde kurşun-çinko yatakları vardır
Lületaşı: Eskişehir çevresinde çıkarılır ve işlenir Süs eşyası yapımında kullanılır
Oltutaşı: Erzurumun Oltu ilçesinde çıkarılır ve işlenir Süs eşyası yapımında kullanılır
Fosfat: Gübre hammaddesi olarak kullanılan fosfat ihtiyacımızı karşılamaz Fas, Tunus ve Cezayir’de yaygın olarak görülür ve daha çok bu ülkelerden ithal edilir Türkiye’deki en zengin fosfat yatakları Mazıdağı (Mardin), Adıyaman, Bingöl ve Bitlis’te bulunmaktadır
Manganez: Çeliğe sertlik kazandırmak ve direncini artırmak için kullanılır Uşak, Afyon, Muğla, Adana, Erzincan, Artvin ve Trabzon çevresinde manganez yatakları bulunur İhtiyacı karşılamaz Bu nedenle ithal edilir
Mermer: Ülkemiz mermer bakımından zengindir Afyon, Kütahya, Marmara Adası, Kırşehir, Tokat ve İzmir çevresinde çıkarılır Yurt dışına ihracatı yapılır
Volfram (Tungsten): Çok sert olması nedeniyle özel sanayi çeliği olarak kullanılır Demiryolu, iş makineleri, uçak ve gemi yapımı yanında, ampüllerde enerjiyi ışığa çevirmede kullanılır Bursa Uludağ’da çıkarılıp işletilmektedir Fakat son yıllarda üretimi durmuştur
Asbest (Amyant): 14 bin °C sıcaklığa dayanır Isıya dayanıklı araç ve gereç yapımında kullanılır Konserojen madde bulundurması nedeniyle, kullanımı sınırlandırılmıştır Eskişehir, Bursa, Erzincan, Hatay, Kars, Ağrı, Malatya, Sivas, İskenderun, Uşak ve Konya’da çıkarılır

B ENERJİ KAYNAKLARI
Taşkömürü: Türkiye’de Zonguldak, Amasra, Ereğli arasındaki sahada çıkarılır
Demir - çelik sanayiinde enerji kaynağı olarak tüketildiğinden, Karabük ve Ereğli demir - çelik fabrikaları buraya kurulmuştur
Linyit: Türkiye genelde üçüncü jeolojik devirde oluştuğundan linyit en zengin enerji kaynaklarımızdan biridir Bütün bölgelerde linyit rezervi bulunmaktadır Taşkömürüne göre kalorisi daha azdır Ancak yaygın olduğundan enerji ihtiyacımızın en önemli kısmını karşılamaktadır
Linyit yatakları Afşin, Elbistan (K Maraş), Tavşanlı, Seyitömer (Kütahya), Soma (Manisa), Yatağan (Muğla), Saray (Tekirdağ), Aşkale (Erzurum), Aydın, Amasya ve Yozgat çevresinde bulunmaktadır
Linyitten elektrik enerjisi elde eden termik santrallerimiz, Soma, Tunçbilek, Seyitömer, Afşin - Elbistan, Yatağan ve Orhaneli termik santralleridir
Petrol: Günümüzün en önemli enerji kaynaklarından biri petroldür Petrol ulaşım araçlarında yakıt olarak ve plastik, gübre, boya gibi çok değişik sanayilerde kullanılır Türkiye’deki petrol yatakları fazla zengin sayılmaz İhtiyacımızın % 90'nına yakınını ithal etmekteyiz
Petrol yataklarımızın % 98'i G Doğu Anadolu Bölgesi’nde bulunur Petrol, Raman, Garzan, Kurtalan, Adıyaman ve Mardin çevresinde çıkarılmaktadır
Ülkemizde çıkarılan ve ithal edilen petrol, Orta Anadolu (Kırıkkale), Aliağa (İzmir), Ataş (Mersin), İpraş (İzmit) ve Batman rafinerilerinde işlenmektedir
Doğal gaz: Ülkemiz, doğal gaz yatakları bakımından zengin değildir Şu anda sadece Trakya’da Hamitabat ve Güneydoğu Anadolu’da Mardin - Çamurlu sahasında üretim yapılmaktadır Hamitabat’tan çıkarılan doğal gazdan aynı yerde elektrik enerjisi üretilir Doğalgaz ihtiyacımızın önemli bir kısmı, Rusya Federasyonu ve Cezayir’den ithal edilmektedir
Su Gücü (Hidroelektrik enerjisi): Barajlardaki suyun, elektrik üreten santralleri çalıştırması ile oluşan enerjiye hidroelektrik enerjisi denir
Türkiye’de elektrik ihtiyacının % 40 lık kısmı hidroelektrik santrallerden elde edilmektedir Keban, Karakaya, Atatürk, Hirfanlı, Seyhan, Kemer ve Demirköprü gibi birçok baraj elektrik ihtiyacımızı karşılamaktadır
Dışarıya akıntısı olan bazı göllerimiz, tabii baraj özelliğindedir Bunlardan elektrik üretilir Başlıcaları, Hazar, Çıldır, Tortum ve Kovada gölleridir
Rüzgâr Gücü: Ülkemizde eskiden yel değirmenlerinde ve yelkenli gemilerde kullanılmıştır Fakat elektrik ve petrol enerjisinin devreye girmesiyle kullanım alanı çok azalmıştır
Jeotermal Enerji: Jeotermal enerji, yer altındaki sıcak sulardan ya da su buharından elde edilir Türkiye yakın bir jeolojik devirde oluştuğundan ve genç kıvrım dağları kuşağında bulunduğundan dolayı, fay hatları ve fay kaynakları oldukça yaygındır Özellikle Ege Bölgesi’ndeki Germencik (Aydın), Balçova (İzmir), Sandıklı (Afyon) ve Sarayköy (Denizli) civarında sıcak su kaynakları bulunmaktadır Şu anda sadece Sarayköy (Denizli) de elektrik enerjisi üreten jeotermal santral bulunmaktadır
Radyoaktif Mineraller: Radyoaktif mineraller, nükleer enerji üretiminde kullanılır Uranyum ve toryum gibi radyoaktif maddelerin parçalanmasıyla enerji elde edilir
Ülkemizde Aydın, Uşak, Manisa, Çanakkale ve Yozgat yörelerinde uranyum, Eskişehir çevresinde toryum yatakları tespit edilmiştir Fakat, şu anda, ülkemizde radyoaktif maddelerden nükleer enerji üretimi yapılmamaktadır
Güneş Enerjisi: Türkiye ve özellikle güney bölgelerimiz, Güneş enerjisinden iyi yararlanabilecek bir konuma sahiptir Bu enerjiden, en çok su ısıtmada faydalanılır Ayrıca, sera ısıtmasında, su pompası çalıştırılmasında, bazı elektronik aletlerin çalıştırılmasında, vs Güneş enerjisi kullanılmaktadır

SANAYİ
Hammaddenin mamül ve yarı mamül duruma getirilmesi faaliyetlerine üretim, üretim tekniğine de sanayi ya da endüstri denir

TÜRKİYE’DEKİ SANAYİ KOLLARI
1 Besin Sanayii
Hammaddesi tarımsal ve hayvansal ürünlerden oluşan sanayi dalıdır
Şeker fabrikaları: İlk defa 1926 yılında kurulmuştur Şekerpancarı kıyı kesimler hariç her yerde yetişir Hemen işlenmesi gerektiğinden fabrikaları üretim alanları yakınında kurulmuştur Şu anda ülkemizde 30'a yakın şeker fabrikası bulunmaktadır
Çay fabrikaları: Trabzon - Rize arasındaki bölgede bulunmaktadır
Un fabrikaları: Buğday, Doğu Karadeniz ve Batı Karadeniz kıyıları dışında her yerde yetiştirilir Aynı zamanda halkın temel besin maddesidir Bu nedenle un fabrikaları her bölgeye dağılmıştır
Makarna ve bisküvi fabrikaları daha çok İç Anadolu’da yoğunlaşmıştır
Zeytin yağı fabrikaları: Ege ve Güney Marmara’da yoğun olarak görülür Özellikle Edremit, Ayvalık, Burhaniye, Aydın, İzmir çevresinde yoğunlaşmıştır
Ayçiçek yağı fabrikaları: Trakya’da yoğun olmakla birlikte, İç Anadolu, Ege ve Güneydoğu Anadolu’da da görülür Soya ve mısırdan ise Akdeniz Bölgesi’nde yağ elde edilir
Tütün fabrikaları: İstanbul, İzmir, Samsun, Tokat, Malatya, Adana ve Bitlis’de bulunmaktadır
İspirtolu içki ve şarap fabrikaları: İstanbul, Yozgat, Diyarbakır, Tekirdağ, İzmir, Ankara, Kırşehir, Gazi Antep, Elazığ gibi merkezlerde rakı, bira ve şarap fabrikaları bulunmaktadır
Konserve ve salça fabrikaları: Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinin kıyı kesimlerinde yaygındır
Süt ürünleri fabrikaları: İzmir, Balıkesir, Edirne, Erzurum, Elazığ, Kars, İstanbul, Trabzon ve Bursa çevresinde yer alırlar

2 Dokuma, Tekstil ve Deri Sanayii
Dokuma ve giyim, Türkiye’de en gelişmiş ve üretimin önemli bir kısmının ihraç edildiği bir sanayi koludur
Pamuk ipliği ve pamuklu dokuma: Adana, Antalya, K Maraş, Tarsus, Nazilli, Denizli, Manisa ve İzmir
Yün ipliği ve yünlü kumaş: Hereke
Suni ipek ve kumaş: İstanbul ve Bursa
Tabii ipek ve kumaş: Gemlik ve Bursa
Hazır giyim sanayii: İstanbul, Bursa ve İzmir
Halıcılık: Isparta, Uşak, Gördes ve Kayseri
Deri ve kösele işleme: İstanbul, İzmir, Bolu, Gerede ve Uşak

3 Maden Sanayii (Metalurji Sanayii)
Demir - çelik fabrikaları: Karabük, Ereğli, İskenderun, Kırıkkale, Sivas ve İzmir’de bulunmaktadır
Alüminyum fabrikaları: Seydişehir’de bulunmaktadır
Bakır işleme fabrikaları: Samsun ve Artvin (Murgul) de bulunmaktadır
Kurşun ve çinko fabrikaları: Elazığ ve Kayseri’de bulunmaktadır
Krom işleme fabrikaları: Menteşe Yöresi’ndeki krom madeni Antalya’da, Elazığ ve çevresindeki kromlar da Guleman’daki fabrikalarda işlenmektedir

4 Makine Sanayii
Türkiye otomotiv sanayiinde son yıllarda yabancı marka otomobillerin de fabrikalarının kurulmasıyla üretimde artış meydana getirmiştir Bursa, İstanbul, İzmir, İzmit, Adapazarı, Konya, Adana gibi merkezlerde otomobil, kamyon ve otobüs fabrikaları bulunmaktadır
Eskişehir ve Adapazarı’nda lokomotif ve vagon fabrikaları, Ankara - Mürted’de uçak fabrikası, İstanbul, Tuzla, Pendik, Gölcük ve İzmir’de gemi tersaneleri bulunmaktadır

5 Kimya Sanayii
Petrokimya: Batman, İzmit, Mersin, İzmir ve Kırıkkale’de petrol rafinerileri bulunmaktadır
İlaç fabrikaları: İstanbul, İzmir, Ankara, Adapazarı çevresinde yoğunlaşmıştır 130 civarında ilaç fabrikamız bulunmaktadır
Lâstik fabrikaları: İzmit, Adapazarı ve Kırşehir’de bulunmaktadır
Gübre fabrikaları: Mersin, Bandırma, Elazığ, Kütahya, Tekirdağ ve İskenderun’da bulunmaktadır Ülkemizdeki gübre üretimi yeterli değildir

6 Orman Ürünleri Sanayii
Ağaç malzemeden üretilen tüm malzemeler orman ürünleri endüstrisine girer Karadeniz Bölgesi’nde hammadde fazla bulunduğundan burada gelişmiştir
Başlıca kereste fabrikaları Düzce, Bartın, Ayancık, Rize, Ordu, Ardeşen, Burdur, Antalya ve Isparta’da bulunur
Mobilya Sanayii: Adapazarı, Ankara, İnegöl, İstanbul, İzmir ve Kayseri’de gelişmiştir Türkiye mobilya ürünlerini ihraç edebilmektedir
Kâğıt fabrikaları: İzmit, Balıkesir, Giresun, Zonguldak, Taşucu, Dalaman, Bolvadin, Bartın ve Denizli çevresinde bulunur

7 Çimento, Cam, Seramik Sanayii
Çimento fabrikaları: Hammaddesi kolay temin edilir Her bölgede inşaat sanayiinde kullanılır Ayrıca ulaşım masrafları maliyeti artırır Bu nedenle çimento fabrikaları Türkiye’nin her bölgesine dağılmıştır İstanbul, İzmit, Adana, İzmir, Elazığ, Mersin, Yozgat, Denizli, Adıyaman, Ordu gibi merkezler bunlardan bazılarıdır
Cam fabrikaları: İstanbul, Denizli, Mersin, Kırklareli ve Sinop’ta cam fabrikaları bulunmaktadır Ülkemiz cam ürünleri üretiminde ve ihracatında Dünya’da sayılı ülkeler arasındadır
Seramik fabrikaları: Çanakkale, Bilecik, Kütahya, İstanbul ve İzmir’de bulunmaktadır Üretimin bir kısmı yurt dışına ihraç edilir

ULAŞIM
İnsanların ürettikleri çeşitli ham ve işlenmiş maddelerin, haberlerin bir yerden başka bir yere nakledilmesine ulaşım veya ulaştırma denilmektedir

BAŞLICA ULAŞIM YOLLARI
1 Kara Yolları
Ülkemizde en yaygın olan ulaşım türüdür Yük taşımacılığının % 70'i, yolcu taşımacılığının da % 90'ı karayolu ile yapılmaktadır Özellikle 1950'li yıllardan sonra, karayolu yapımı artmış ve ulaşım araçları çoğalmıştır Ülkemizdeki en işlek karayolları, Edirne, İstanbul, Ankara, Adana arası ile İstanbul, Bursa, İzmir arası ve İzmir, Aydın, Denizli arasıdır Modern karayolu olan otoyollar ülkemizde sadece Edirne, İstanbul, Bolu ve Ankara arasında,Adana, Hatay çevresinde ve İzmir çevresinde bulunur

2 Demir Yolları
Türkiye’de İlk demiryolu hattı 1866 yılında İzmir - Aydın arasında kurulmuştur Cumhuriyetin ilk yıllarında demiryoluna önem verilmiştir
Ancak, 1950'li yıllardan sonra, karayollarına daha çok önem verildiğinden demiryolu yapımı azalmıştır Şu anda, ülkemizde 8200 km uzunluğunda demiryolu ağı vardır
Bu uzunluk yeterli değildir Sözgelimi, Almanya’da 43 bin, Fransa’da
34 bin, İtalya’da 29 bin km lik demiryolu ağı bulunmaktadır

3 Deniz Yolları
Türkiye’nin üç tarafının denizlerle çevrili olması ve iki önemli boğaza sahip olması, denizcilik alanında gelişmesi bakımından çok önemlidir Dünya ticaretinde en fazla kullanılan yol deniz yoludur Bu nedenle, ülkemizde deniz yolunun ve limanların geliştirilmesi gerekmektedir 8333 km kıyı şeridine sahip olan ülkemizde, bölgeler arasında düzenli ve tarifeli yolcu ve yük taşımacılığı henüz gerçekleşmemiştir
Dünya deniz ticaret filosundaki payımız % 1'e dahi ulaşmamıştır Fakat, son yıllarda sanayi ve ticaretin gelişmesiyle, limanlarımızdaki indirilen - bindirilen yükte 8 - 10 katlık artışlar olmuştur

Türkiye'de Başlıca Limanlar

4 Hava Yolları
Ülkemiz ulaşımında en az payı olan ulaşım sektörüdür Çünkü, hava yolu ile ulaşım yüksek sermaye ve teknoloji gerektirmektedir
Son yıllarda, Türk hava yollarının yanında, özel hava yolu şirketlerinin kurulması hava yolu taşımacılığında önemli artışlar meydana getirmiştir
Ülkemizde en işlek olan hava limanlarımız İstanbul (Atatürk), Ankara (Esenboğa), İzmir (A Menderes) dedir Bunun yanında daha çok iç hat seferleri yapılan Adana, Antalya, Dalaman, Bodrum, Diyarbakır, Erzurum, Malatya, Elazığ, Van, Samsun, Trabzon gibi, 25 ayrı il merkezinde hava alanı bulunmaktadır

TİCARET
Üretilen mal ve hizmetlerin alınıp satılmasına ticaret denir İç ve dış ticaret olmak üzere ikiye ayrılır

1 İç Ticaret
Ülke sınırları içinde, bölge ve bölümler arasında yapılan ticarete iç ticaret denir
Ülkemizde bazı il merkezleri ticaret şehirleri özelliği kazanmışlardır Bunlar, İstanbul, Bursa, İzmit, İzmir, Denizli, Adana, GaziAntep, Diyarbakır, Ankara, Konya, Kayseri, Samsun, Trabzon, Erzurum ve Malatya gibi illerdir Bu merkezlerde ticaretin gelişmesinde, ulaşım yolları üzerinde bulunmalarının büyük etkisi olmuştur
İhracat (Dış satım): Bir ülkenin başka ülkelere yaptığı satışlardır
İthalat (Dış alım): Bir ülkenin başka ülkelerden aldığı mallara denir

2 Dış Ticaret
Bir ülkenin başka ülkelerle yaptığı alışverişe dış ticaret denir Dış ticaretin para karşılığına dış ticaret hacmi denir Gelişmiş ülkelerde dış ticaret hacmi fazla, gelişmemiş ülkelerde düşüktür Yine, gelişmiş ülkelerde ihracat, genelde ithalattan daha fazladır Bu ülkeler dışarıdan daha çok hammadde alıp dışarıya işlenmiş sanayi ürünleri satarlar Az gelişmiş ülkeler ise dışardan daha çok işlenmiş sanayi ürünleri alıp, dışarıya tarım ürünleri veya ham maddeler satarlar

TÜRKİYE’DE DIŞ TİCARET
Başlıca İhraç Ürünlerimiz

• Tarım ürünleri (Pamuk, fındık, tütün, baklagiller, kuru ve yaş meyveler)
• Dokuma ve tekstil ürünleri
• Hayvan ve hayvansal ürünler (Deri, yumurta, yün, tiftik)
• Bitkisel yağlar
• Bazı dayanıklı tüketim malları (Televizyon, buzdolabı, vs)
• İpekli dokuma ve giyim eşyaları
• Mobilya, çimento, cam ve seramik ürünleri
• Madenler (krom, bakır, cıva, demir, bor, tuz)

Başlıca İthal Ürünlerimiz
Fabrika kurmaya yarayan aletler, ham petrol, ilaç ve kimyasal maddeler, elektronik araçlar, motorlu araçlar, silah, optik araçlar, tropikal ürünler (muz, kahve, hurma, pirinç)
Dış ticaretimizde önemli ülkeler
Almanya, İtalya, ABD, İngiltere, Fransa, Hollanda, Belçika, Japonya, İran, Suudi Arabistan ve son yıllarda Rusya Federasyonu, Gürcistan ve Orta Asya ülkeleri (Kazakistan, Azerbaycan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan)
Ülkemizde son yıllarda uygulanmak istenen diğer bir ticaret şekli de serbest ticarettir Serbest ticarette ülkeler ürettikleri çeşitli malları, belli yerlerde kurulacak pazarlarda gümrük vergisi ödemeden pazarlamaktadır Ülkemizde serbest ticaret bölgesi olarak şu anda İstanbul, Mersin, İzmir, İskenderun, Antalya ve Trabzon illeri belirlenmiştir

TURİZM
İnsanların gezmek, görmek, eğlenmek ve dinlenmek amacıyla yaptığı gezilere turizm denir Bu geziyi yapan kişilere de turist adı verilmektedir
İç turizm: Vatandaşların kendi ülkeleri içinde yaptıkları gezilere denir
Dış turizm: Bir ülkeden başka ülkelere yapılan gezilere denir
Dünya’nın çeşitli ülkelerindeki doğal güzellikler ve tarihi değerler insanlara çekici gelmektedir
Turizme konu olan çekicilikler şunlardır:

• Bazı hastalıkları tedavi edici kaplıca ve içmecelerin bulunması
• Tabii manzaranın güzel olması
• Spor sahalarının ve denize girmeye uygun plajların bulunması
• Tarihi kalıntıların bulunması
• Kaliteli malların pazarlandığı merkezler olması
• Kutsal ibadet yerlerinin varlığı

Türkiye’de turizmi etkileyen faktörler

• Deniz turizmine ve kış turizmine elverişli iklim koşulları
• Doğal ve tarihi zenginlikler
• Folklor zenginliği
• Turizm alt yapısının (ulaşım, tanıtım, konaklama) yetersizliği