Levha Tektoniği

Levha Tektoniği Ay yüzeyine yerleştirilen lazer ölçüm cihazlarıyla yapılan ölçümde 6 yıl içinde Amerika kıtasının Afrikadan 6 cm uzaklaştığı tesbit edildiBu meteorolog ve jeofizikçi Alfred Wegener'in ortaya attığı 'kıta kayması' teorisinin ıspatıydıHarry Hess'deniz tabanı yayılması'görüşünü ileri sürdü1960 larda jeofizikçi jTuzo Wilson öncülüğünde 'levha tektoniği kuramı'ortaya atıldı1969 da ""Levha Tektoniği Kuramı"" McKenzie ve Morgan tarafından tamamlandıBuna göre tüm levhaların hareket hızlarının toplamı sıfırdırYani levha üretim hızı ile levha yok oluş hızı biribirine eşittir,böylece yeryüzünün alanı sabit kalmaktadır

Yerin içindeki çekirdekten yükselen ısı nedeniylemantoda ısınma ve genleşme olurHacmi artan manto da üzerindeki yerkabuğunu hareket ettirirManto içinde ortaya çıkan radyoaktif bozunma süreçleri de mantoda ısı artışı ve genleşmeye neden olurBu iki etki levha tektoniğinin enerjisini oluştururDünyanın iç ısısı olduğu müddetçe dünya ""aktif"" olacaktır

Yerkabuğu yani litosfer levha-plaka olarak adlandırılan parçalardan oluşurParçaların sayısı farklı kaynaklarda değişik sayıda ifade edilmekle birlikte 20 kadar olduğu konusunda fikir birliği varÇünkü 100 km² den milyonlarca km² büyüklüğe kadar olmaları, biribirinin parçası veya farklı levha konusunda görüş birliğini zorlaştırıyorPasifik ve Antartika levhaları en geniş olanlarıdırAna levhalar Afrika,Antartika,Avustralya,Avrasya,Kuzey Amerika,Güney Amerika ve Pasifik levhalarıdırOkyanusların altında okyanusal levhalar yer alır,bunların kalınlığı 15 km den azdırOkyanusal levhalar sürekli yenilendiği için en yaşlısı 180 milyon yıl yaşındadır,Karasal levhalar daha kalındırKarasal levhaların yaşı 4 milyar yıldır Amerika karasal levhalarının kalınlığı orta kesimlerinde 200 km yi bulmaktadır

İkinci Dünya Savaşı ve sonrasında denizlerdebilimsel araştırmalar arttıDeniz tabanlarında rift-yarıklar olduğu görüldüGerek deniz tabanı gerekse karasal riftlerde uzaklaşma,yakınlaşma ve yanalşekilde hareketler olmaktadır

Biribirinden uzaklaşan denizel levhalarda riftden çıkan mağma deniz tabanlarında sırtlar oluştururMağma, aradaki boşluğunkapanıp kaynamasına neden olurUzaklaşma devam ettiği sürece tekrar çatlamakta,bu olay milyonlarca yıldır yinelenmektedirSu ile temas eden mağma tipik 'yastık lav' şeklinde donarAtlas okyanusu deniz tabanı sırtı İzlanda ve Asor adalarında yeryüzüne çıkarİzlanda'da 27 km uzunluğundaki riftden mağma yeryüzüne çıkmıştırAtlas Okyanusu sırtı kuzeyden güneye uzanırGüney ucunda doğuya dönüp Hint ve Pasifik Okyanuslarına ulaşırDenizaltı açılma yarıklarının uzunluğu 80 000 km yi bulurAsor adaları,sırtın su üstüne çikmış başka bir parçasıolup volkanik etkinliklerden kaynaklanan termal sularından sağlık amaçlı yararlanılırAtlantik Sırtının kuzey ucundaki İzlanda da termal sular yönünden zengindir,karların ortasında sıcak su keyfi yaşanırBaşkent Reykjavik'in anlamı 'tüten körfez'dir1963 yılında balıkçılar İzlanda açıklarında yanan bir gemi gördüklerini sandılarBunun su altında etkinleşen bir volkan olduğu anlaşıldı10 Günde 200 metre yükselen bir ada ortaya çıktıAteş devi surt'dan dolayı Surtsey diye adlandırıldı bu ada

Karasal uzaklaşan levhalar üzerindeki yarılmalar geleceğin okyanuslarının ilk adımlarıdırAtlas Okyanusu 200 milyon yıl önce yoktuEski ve yeni dünyanın arasında ortaya çıkmıştırGünümüzde devam eden okyanus oluşum süreci Hatay-Doğu Afrika arasında yaşanmaktadırHataydan başlayan yarıkta Asi nehri,Şeria nehri,Taberiye gölü,Lut gölü,Vadi Araba,Akabe körfezi,Kızıldeniz,Afar,Doğu Afrika gölleri çanağıyer alır20-30 milyon yıl önce Afrika ve Arabistan tek parça idi,Kızıldeniz yoktuArabistan levhasının kuzey-kuzeybatı yönüne hareketiyle oluşum başladıUzaklaşan karasal levhalar arasında çökme de görülürLut gölünün bulunduğu çanakta su yüzeyi -394metre ve göl tabanı -720 metredirBuzul çağlarında Ölüdeniz vadisi canlı,verimli,tatlı su gölleriyle kaplı yeşil vadi idiÖlüdeniz fayı bitki örtüsünden yoksun ve üzerinde yerleşim alanları az olduğu için rahatça gözlenebilmektedir

Afar çukuru da Kızıldenizin güneyindeki Cibuti'dedirDeniz seviyesinden 120 metre aşağıda bulunan Afar,Kızıldenizden koparak ayrılmıştır,kalın tuz tortularıyla kaplıdır1978 de volkanik etkinlikte Afrika-Arabistan levhalarının arası bir günde 120 cm açılmıştırKızıldeniz tabanındaki riftden çıkan mağma da deniz tabanında donup kalmaktadır

Biribirine yakınlaşan levhalarda ağır olan denizel levha karasal levhanın altına dalarak mantoya batarMantonun dalma-batma bölgesinde hacim ve basınç artarYanardağlar bu bölgelerde etkindirPasifik Okyunusu çevresinde sıralanan yüzlerce volkan ""ateş çemberi"" olarak adlandırılırDalma-batma alanlarında denizaltı çukurları oluşurDünyanın derin çukurları,Pasifik levhasının Avrasya levhasının altına daldığı batı Pasifik kıyılarında sıralanmıştırDünyanın en derin çukuru olan Mariana-Guam (11034 metre derinlikte), Pasifik levhasının Filipinler levhası altına daldığı alanda oluşmuşturBiribirine yakınlaşan karasal levhalarda kırlma,yükselme,dağ oluşumları görülürHindistan levhası güney Asyaya çarparak Himalayalar ve Tibet platosunu oluşturmuşturKuzeye hereket devam ettikçe yörede depremler var olmaktadırEverest'in 8848 m olarak ifade edilen yüksekliği son ölçümlerde 8850 metre olmuş yani Everest de yükselmeye devam etmektedirAvrasya ve Afrika levhalarının arasındaki sınır Akdeniz içinden İstanbul boğazına kadar uzanırBu sınır boyunca Akdeniz çanağı daralmaktadırDalma-batma ve çarpışma alanlarında derin odaklı depremler oluşurVolkanik etkinlikler de dalma-batma ve rift -yarık alanlarda ortaya çıkar

Yanal hareketli-transform faylar daha çok depremlere neden olurVolkanik etkinlik görülmezBizim KAF da yanal hareketli faylardandırFay boyunca Anadolu Bloku batıya kayarken fayın kuzeyindeki Avrasya levhası doğuyu kaymaktadırFayın kuzey ve güneyindeki şehirler biribirinden uzaklaşmaktadırYanal hareketli faylardan biri da Kaliforniyadaki San Andreas fayıdır

Güney Afrikanın altındaki sıcak bir alanGüney Afrikayı yukarı doğru itmektedirYerkürenin erimiş dış çekirdeğinden gelen ısı ağır ağır yükselerek yerkabuğuna baskı yapıyorKabuk parçalanıyor,mağma yeryüzüne çıkıyorAynı türden bir sıcak bölge de güneybatı Pasifik altında bulunuyorDeprem dalgaları soğuk ortamda hızlanır,sıcak ortamda yavaşlarBundan yola çıkılarak yapılan manto sismik görüntülemesinde iki sıcak sütun hemen fark ediliyorİki 'süper sütun' Ekvatorun iki yanında yer alıyorAfar bölgesinde sıcak alan yeryüzüne kadar ulaşarak yükselmesine ve volkanik etkinliklere neden oluyorLevha Tektoniği kavramının içine ""süper sütun"" un da katılması gerektiği belirtiliyor çünkü levha hareketlerinde süper sütunların da önemli rolleri olduğu belirtiliyor

Levha hareketleri Süper Kıta oluşumuna naden olur300 Milyon yıl önce süper kıta Pangea vardıPangea'nın parçalanmasıyla bugünün kıtaları ortaya çıkmıştırSüper kıta oluşum ve parçalanmasının 500 milyon yıllık periyotlarla tekrarlandığı ileri sürülüyorGünümüzden geçmişe doğru varlığı kabul edilen süper kıtalar şunlardır: 1-Pangea 2-Pannotia 3-Rodinia 4-Columbia 5-Konorland 6-Ur
Bugünkü Ural,Appalaş ve Kaledonyen kuşakları Pangeada vardı ve daha önceki parçalı dönemde deniz tabanlarıydı,birleşme sırasında sıkışıp arada kaynak oluşturan denizel alanlardır

Dünya iç ısısını, milyarlarca yıl sonra kaybettiğinde :
1-Yeryüzünün suları yüzeyden derine doğru donacak
2-Atmosfer gazları önce sıvılaşıp sonra donacak
3-Litosfer kalınlaşıp levhalar biribirine kaynayacak
4-Tektonik hareket,deprem,volkan,kaplıca olmayacak
5-Dış çekirdek katılaşacak elektrik üretmeyecek
6-Dünyanın manyetik alanı ve kalkanı olmayacak
7-Pusula yön göstermeyecek
8-Aktif Dünya artık olmayacak
Not:Bilim ve Teknik Dergilerinden yararlanılmıştır

güzel paylaşım