Arkeoloji (Kazıbilim) Nedir?

Arkeoloji (Kazıbilim) Nedir?

Arkeoloji bir bilim dalı olarak, XIX yüzyıldan beri kendi içinde tarihsel gelişim ve değişim geçirerek, diğer bilim dalları arasında yerini almıştır Eski toplumların bütün yapıp etmeleri (beslenme tarzları, ürettikleri ürünler, savaşları) maddi kalıntıları, maddi kalıntılara bağlı olarak ilişkileri vb arkeolojinin konusunu oluşturur Bu yüzden arkeolojinin uğraştığı, ele aldığı bütün sorular ve sorunlara "arkeolojik metin" diyebiliriz

O halde öncelikle arkeolojik bir metnin yorumlanmasının ne olup olmadığı ve arkeolojik yorumlamanın niteliğini incelememiz gerekiyor

Arkeologun arkeolojik metinle arasındaki tarihsel uçurumun varlığı, yorumu kaçınılmaz bir hale getirir Ama hemen belirtmemiz gerekir ki; yorum sadece tamamlanmamış parçaları tamamlamak için yapılan bir uygulama değildir Yorum; arkeolojik metni anlamlandıran, metnin konuşmasına kulak veren ve ona katılan bir uygulamadır Öte yandan en betimleyici, işlevsel açıklamalar bile belirli bir zihinsel işlemden (çeviri, analoji, düzenleme, sınıflama) geçtiğinden dolayı yorumlamanın kaçınılmaz olduğu söylenebilir Yorumlamada bizim "görme ve algılama" biçimimiz, yargılarımız önemli rol oynar Böylelikle yorumlamanın epistemolojik yönüne değinmiş oluruz Yorumun kendine ait işleyişi ve yasası vardır Bir arkeolojik metne uygulanırken de bunlar işlemeye devam eder Örneğin; bir çanak-çömlek parçası bulduğumuzda bunun öküzlere takılıp toprağı eşmekte kullanıldığını söyleyemeyiz(1)

Arkeolojik yorumlamayı eşsüremli ve artsüremli yorumlama olarak inceleyebiliriz Eşsüremli yorumlama; içine betimlemeyi-açıklamayı da alarak arkeolojik buluntu öğelerin kendi içinde gelişimsel, değişimsel ve ilişkisel düzeylerini yorumlama uygulamasıdır Artsüremli yorumlama ise; arkeolojik bir metnin yöntembilimsel-kuramsal olarak diğer bilim dallarının yardımıyla yorumlamaya girişme çabasıdır Bugün jeomorfolojiden antropolojiye kadar birçok bilim dalları arkeolojiye yardım etmekte Tüm bu bilim dallarının yardımından elde edilmeye çalışılan amaçsa, arkeologun arkeolojik bir metni daha sağlam verilerle yorumlamaya girişmesi olabilir

Yoruma bir katkı sağlayabileceğini düşündüğümüz dilin tanıklığına değinelim: Ferdinand de Saussure, dilin, insanbilime, tarihöncesi bilimine pek de aydınlatıcı bilgiler sağladığına inanmaz: "Dil ortaklığına bakarak kan birliği bulunduğu sonucuna varılabileceği, bir dil ailesinin insanbilimsel bir aileye denk düştüğünü sanmak yanılgı olur"

Farklı toplumların aynı dili konuştukları, farklı dillerin aynı toplum içinde konuşulduğu tarihsel bir olgu olarak gözlemlenebilir Ayrıca dilin türsel özelliği olan morfo-sentaksına bakarak, toplumun nesneleri düzenleyiş biçimini ve sıralayışını öğrenemeyiz Latince, Grekçe gibi belirli bir söz dizim kuralı olmayan dilleri konuşan toplumların, nesneleri gelişigüzel düzenlediğini, nesnelerin gelişimsel ve değişimsel durumlarının bu yönde ilerlediğini söyleyemeyiz Dil söz konusu olduğunda paradoks gibi görünen durumlar ortaya çıkar Mircea Eliede eski toplumlarda Üretim araç ve gereçlerinin kullanımını kısaca nesnelere ilişkin tutumun "mitler" aracılığıyla yani dil sayesinde aktarıldığını söyler aynı biçimde Vladimir Propp folklorun gerçeklikten kaynaklandığını ve bir "gerçek" olduğunu belirtir Dil belirli bir yoruma ulaştığında nesnelere ilişkin tutum ve davranışın aktarıcısı olur Gerçekten de bugünkü tüketim mantığımızın, nesnelere bakış açımızı değiştirmediğini söylemek saçma olurdu Tüm bunlardan çıkan sonuç; arkeolojik bir metnin çok bilinmeyenli denklem gibi olduğu, konuya nasıl bakarsak bakalım bazı öğelerin karanlıkta kaldığını söyleyebiliriz Zaten arkeoloji bu karanlık noktaları aydınlatmak için kazmıyor mu?

Hans George Gadamer'in hayatı boyunca cevap aradığı "Bir metni anlamak ne demektir?" sorusunu, biz "Bir arkeolojik metni anlamak ne demektir?" şeklinde tekrar sorabiliriz Soruya başladığımız yer, arkeolojinin toprağa ilk çapa vurduğu yerle aynı

DİPNOTLAR

1 Bu konuda daha fazla bilgi için bkz ECO, U, 1996, Yorum-Aşırı Yorum, Can Yay, İst
2 de Saussure, F, Genel Dilbilim Dersleri, (çev Berke Vardar), Birey Toplum Yay, İstanbul, s 245

Arkeoloji (Kazıbilim) Nedir?

a Kelime Anlamı:

Arkhaio: eski (yunanca)

logos: bilim (yunanca)

Arkeoloji kelimesi bu iki kelimenin birleşiminden oluşmuştur Yani kelime manası ile eskinin bilimidir Arkeolog terimi MS'nin ilk yüzyıllarına kadar Yunanistan'da sahnede dramatik mimiklerle eski efsaneleri canlandıran aktörler için kullanılıyordu Bugünkü anlamını ise 17 yüzyılda yaşamış bir doktor ve Lyons antikaları uzamanı olan Jacques Spon tarafından kazandırılmıştır

b Kavram Olarak Arkeoloji:

Geçmişte yaşayan insanların elinden çıkan, yarattığı her türlü eseri keşfeden, bilimsel yöntemlerle ortaya çıkaran, inceleyen bilim dalı Tarihteki eksik noktalar, bilinmeyenler yine arkeoloji tarafından ortaya çıkarılır

Arkeoloji birçok bilimle işbirliği içinde çalışmaktadır Bunların başında tarih ve sanat tarihi gelir Bunlar dışında da jeomorfoloji, kronoloji, staitigrafi , antropoloji, botanik ve nümizmatiği sayabiliriz

c Diğer Tanımlar ve Yorumlar:

İnsanın geçmişini geride bıraktığı maddi kültür belgelerine dayanarak inceleyen bilim dalı Maddi kültür belgesi, uygarlık tarihinin başlangıcından, yani insanoğlunun ilk aleti yarattığı andan bu güne değin, gene insanın yaptığı ya da doğada bulduğu biçimi ile kendi gereksinimleri için kullandığı gereçlerin tümüdür (Ana Britannica)

Madde kültür varlıklarını estetik kaygılardan uzak olarak inceler Sadece sanat eserleri değil edebiyat dışındaki tüm kültür varlıklarını inceler (Prof Dr Orhan Bingöl)

Eski medeniyetleri maddi kalıntıları yolu ile inceleyen bir ilimdir Eski çağlardan zamanımıza kalmış her eserin incelenmesi arkeolojinin içine girer Somut kalıntılardan dolayı arkeoloji geçmişteki insan emeği olarak da tarif edilebilir Arkeoloji bir takım yardımcı bilim kollarından da yararlanır (Secda Satuk)

Arkeolojinin geçmişinde olagelmiş her şeyin yüzde 99,99'dan fazlasında, herhangi bir tür kanıt varlığını bir saniyeden fazla sürdürememiştir Yine de geriye kalan sayısız örnek arasında kanıt yüzdenin milyonda birinin sadece küçücük bir kesitinde varlığını devam ettirir Ve yine, arkeoloji tarafından daha küçük bir bölümü yeniden eski haline kavuşturulan bu kesitin de, daha küçük bir kısmı doğru olarak yorumlanabilmiştir (Robert Bednarik)

Arkeoloji sonsuz bir arayıştır, asla bir sonuç olamaz; gerçek bir varış noktası olmayan edebi bir yolculuktur Her şey deneme aşamasındadır ve hiçbir şey nihayetine ulaşmamıştır (Paul Bahn)

Toprağın üstündekilere ne kadar sahip çıkıyorsak, toprağın altındakilere de o kadar sahip çıkmalıyız (Mustafa Kemal Atatürk)