Burnumuzun İçindeki Kasırga..

Neden Hapşırırız? Neden "Çok Yaşa" deriz? Tarih de ve inançlarda hapşırma Hapşıramayanlar Daha çok hapşırmak isteyenler Hapşırma ile başı dertte olanlar Nedeni tam olarak bilinmeyen hapşırma: "photic hapşırık tepkisi" Hasta eden hapşırmalar ve daha bir çok merakedilen yönü ile HAPŞIRMA
Tıp Terimleri Sözlüğü'nde hapşı­rık:

"Burun mukozasının uyarılması sonucu havanın burundan ve ağızdan neredeyse bir kasırga hızıyla dışarıya boşaltıldığı ani hava boşaltma tepkisidir" diye tanımlanıyor Hapşırma sırasında, burun ile yutak bölgesi ara­sında bulunan "hançere" adı verilen kapakçık aniden açılıyor Havanın dı­şarıya atılmasının nedeni bu

Peki, bütün bunlar niye oluyor?

Hapşırmak bir hastalık belirtisi mi yoksa?

Normal koşullarda hayır Bu­runa bazı toz zerreleri kaçmış da olabilir Toz zerrecikleri hassas burun mukozasını uyarınca, burnun temizle­nebilmesi için büyük bir güçle dışarı­ya atılıyorlar Hapşırma tepkisi yal­nızca insanlara özgü değil Diğer me­melilerde de görülüyor; tepki geliş­meden önce kısa ve kasılma tarzında bir nefes alma eylemi gerçekleşiyor



Hapşırmanın nedenleri oldukça çeşitli

Doktorlar en büyük nedenler arasında:

· alerjileri,

· burun poliplerini,

· baharda uçuşan polenleri,

· tozlar

· hayvan tüylerinigösteriyorlar

Ama bir de;
· saç taramak,

· cımbızla kaş al­mak,

· fazla yemek yemek

· göz­leri ovuşturmak gibi hiç tahmin edemeyeceğiniz nedenleri de var

Ayrıca ;
· kadınlar âdet dönemlerinde

· ha­milelikte hormon düzeyindeki deği­şiklikler nedeniyle hapşırmaya daha yatkın oluyorlar

İNANÇLAR DA VE TARİH SAYFALARINDA HAPŞIRIK

Neden "Çok ya­şa!" ya da "İyi yaşa" deriz?
Hapşırdığınız zaman, çoğunlukla hemen yakınımızdaki kişiler "Çok ya­şa!" ya da "İyi yaşa" deyip sizinle ay­nı duyguları paylaşırcasına gülümsüyorlar Neden acaba? Aynı olumlu tavır neden hıçkırık, öksürük, geğir­me, kusma gibi toplum içinde isteye­rek ya da istemeyerek verdiğimiz di­ğer tepkilerde de gösterilmiyor?
Eski Romalılar, Yunanlılar ve Papalık
Yüzyıllardan beri böyle alışılageldiği için Eski Romalılar, hapşırana "Salve" ya da "Sen sağlıklı ol" diyor­lardı; Yunanlılar ise uzun bir yaşam diliyorlardı "Tanrı seni korusun" di­leğini 6 yüzyılda ilk kez Papa Gregorius söylemişti Bunun için iyi bir nedeni vardı: O yıllarda veba çok yaygındı Bu öldürücü hastalığın sey­rine hapşırık da eşlik ediyordu
Homeros'un Odysseia'sında
Eskiden hapşırık, şeytanların vü­cudu ele geçilmesinin ya da terk et­mesinin bir göstergesi sayılıyordu Bu nedenle atalarımız, güçlü bir "hapşu"yu şans ya da ölümü gösteren iki taraflı bir simge olarak görüyor­lardı Nitekim, hapşıran kişiye sağlık dilemeye, Yunanlı şair Homeros'un (MÖ 800'ler) Odysseia'sında bile rastlanıyor
Talmud ve İlyas Peygamber
Museviliğin en önemli ve temel eserlerinden biri olan Talmud'da bu konuya da yer verilmiş Esere göre, biri dua ederken hapşırmak zorunda kalırsa, bu, Tanrı'nın onu duyduğu ve duasını kabul ettiği anlamına geli­yordu İncil'de İlyas Peygamberi (Eski Ahit Krallar 2 Kitap, 4,35) an­latan efsanede, din adamının, henüz ölen bir çocuğa ağız yoluyla suni so­lunum yaptırdığı: çocuğun arka arka­ya yedi kez hapşırarak yaşama dön­düğü ve bu nedenle de hapşırığın ya­şamın simgesi olduğu anlatılıyordu
Burun; ruha giden yol
Birçok ilkel kabile burnu "ruha giden yol" olarak görüyordu ve hapşırırkenruhun bir bölümünün bedeni terk edeceğine inanılıyordu Buna karşı­lık, İngiliz Doktor Oliver Wendell Holmes 19 yüzyılda tuttuğu notlar­da, doğum sırasında bebeğin hapşır­masının, mutlu bir yaşam sürdürece­ğinin belirtisi olduğunu yazıyordu

Yanımızda birisi rasgele hapşırdığı zaman biz de mikrop kapar mıyız?
Kulak-burun- boğaz uzmanları, hapşırırken, ağızdan çıktıktan sonra ha­vada etkinliği 45 dakika devam eden ve 2000–5000 bakteri damlacığı içe­ren bir bulutçuğun püskürtüldüğünü belirtiyorlar Ama bu bakterilerin ço­ğunluğu zararsız Hapşıran kişi, stafilokoklar gibi patojen bakteriler taşı­madığı sürece, soğuk algınlığına ya­kalandığımızda sık sık yaşadığımız gibi, başkalarına hastalık bulaştırma­mız mümkün değil

Hapşırığın öldürücü olabil­diği ağır vakalar da var
Ancak tıpkı, Chicago'da Dr Selig J Kavka'nın 81 yaşındaki annesinin yaşadığı olayda olduğu gibi Uzun zamandır kansız­lık sorunu olan yaşlı kadın, iki defa şiddetli hapşırmış ve bu yüzden kalp krizi geçirerek ölmüştü Aynı şey bir­kaç hastasının daha başına gelince, iç hastalıkları uzmanı olan Dr Kavka, olayın temeline inmeyi denedi

Han­gisi önce gelişiyordu?
Hapşırık mı kalp krizine, yoksa kalp krizi mi hap­şırığa yol açıyordu?
Doktorun elinde, kalp krizinin hapşırığa yol açtığına ilişkin iki kanıt vardı Birincisinde doktorlar, güçlü ve sık sık hapşırmayı ağır hastalarda, genellikle beyin hastalıkları ya da epilepsi (sara) belirtisi olarak kabul ediyorlardı İkinci kanıt ise, hapşırı­ğın beyinde, henüz yeri tam olarak belirlenemeyen özel bir bölge tara­fından kontrol edilmesiydi Nöroşi­rurji uzmanları, beyin ameliyatı sıra­sında, mekanik dokunmayla tesadü­fen uyarılan hastaların, narkoz altın­da bulunmalarına rağmen hapşırdık­larına tanık olmuşlardı

Lütfen yardım edin hapşırmak istiyorum
Hapşıramamaktan ya da az hapşırmaktan şikâyetçi insanlar oldu­ğunu biliyor muydunuz? Bir gün Dr Kavka'nın muayenehanesinde beli­ren bir kadın, hapşırabilmek için sa­bun köpüğü yuttuğunu söylemişti Kadının bu girişimi başarılı olmuştu, ama güçlü şok dalgalarının etkisiyle sol gözünün retinası yırtılmıştı

Lütfen yardım edin daha çok hapşırmak istiyorum
Bir hapşıran öteki hapşırana ne demiş? “Hadi yarışalım mı?”
Bu tepkiyi harekete geçirecek da­ha rahat ve keyifli yollar da var: ör­neğin enfiye Almanya'nın eski baş­bakanı Helmut Schmidt, incir, bal, rezene, yasemin, sandal ağacı ya da limon ile zenginleştirilmiş ve toz haline getirilmiş nikotinden zengin en­fiyeyi Kuzey Yarıkürede de popüler hale getirmişti Öyle ki, birbirleriyle yarışan hapşırık kulüpleri bile ortaya çıktı Ama dikkat! Bunun da yan et­kileri var Sodyum bakımından zen­gin olan enfiyenin tansiyonu yüksel­ten etkisi var Doktorlar, enfiye kul­lananların, kullanmayanlara oranla yüksek tansiyondan üç kat daha çok şikâyetçi olduklarını belirtiyorlar
Öğrencilerin okullarda eğlenmek için kullandıkları hapşırık tozu (tıpta ptarmikum olarak geçiyor) biraz daha masum Yaramaz yumurcaklar yeşil ve siyah boynuzotu, meyhaneciotu, mayıs çiçeği, mercanköşk ve tütünden oluşan bu karışımla arkadaşlarını ve öğretmenlerini kızdırıyorlar

Hapşırığı durdurmak?
Yapay olarak harekete geçirilebildiğ ine göre, hapşırığı yapay olarak durdurabilmek de mümkün müydü? Eskiden bunun yapılabileceğine ina­nıyorlar ve bu amaçla üşenmeden yüzlerine hayvanların içyağını sürü­yorlar; sarımsak, bayır turpu yiyorlar ya da fındık yağı veya zeytinyağı içiyorlardı Ancak, bugün uzmanlar bunların boşuna yapıldığını belirti­yorlar Hiçbir şey hapşırmayı durdu­ramıyor 12 yaşındaki bir İngiliz kı­zın başına gelenlerde olduğu gibi Trisha Reay için ızdırap süreci basit bir nezleyle başlamıştı Ama zavallı kızcağız, izleyen 153 gün boyunca, her 15 saniyede bir sürekli hapşırmıştı; yani yaklaşık 881000 defa
Yine böyle bir hapşırık krizine tutulan 17 yaşındaki Amerikalı June Clark, bu sorunundan elektroşok yardımıyla kurtulabildi 167 gün boyunca hiç durmadan hapşırmıştı Almanya'nın Essen kentindeki Uniklinik'te çalışan bir pro­fesör, bu sorunun bir tür virüs enfeksiyonu sonucu beyin dokusunun iltihaplanması yla ortaya çıktığını belirtiyor ve ola­yı, kafa içinde işlemekte olan elektrik devresinin kısa devre yapması şeklinde yorumluyor

Saatte 300 de­fa
Ama 23 yaşındaki Amerikalı genç kızı, bir hafta boyunca saatte 300 de­fa hapşırtan şey, sarhoş bir adamın bir külah dondurmayı kaba bir şekil­de kızın yüzüne bastırmasıydı Bu iş­kenceden, ancak bir narkoz maddesi olan kokain hidroklorid yardımıyla kurtulabildi

Sürekli hapşırdığı için dört kez işinden atıldı
Ya 38 yaşındaki Bremenli tornacı­nın basma gelenlere ne demeli? Sü­rekli arka arkaya hapşırmak zorunda kalan adamcağız, her defasında de­ğerli bir malzemenin kullanılamaz hale gelmesine yol açıyordu Bu ne­denle arka arkaya dört kez işinden atıldı Bir günde, neredeyse 100 defa hapşırmak ve 800 kez öksürmek zo­runda kalıyordu Yaklaşık 5 doktor gezmiş ve bahar nezlesi, öksürük, bronşit ve soğuk algınlığına iyi gelen 500'e yakın ilaç kullanmıştı Aylarca bu şekilde yaşadıktan sonra, bir gün sorun kendiliğinden çözülmüştü

Rekor
Bu konudaki rekor, 987 gün bo­yunca sürekli hapşırarak "Guinness Rekorlar Kitabı"na girmeye hak ka­zanan İngiliz Donna Griffıth'e ait

Hapşırık kalıtsal olabilir mi?
Was­hington Eczacılık Fakültesi'nde gö­revli Profesör Roberta Pagan, hapşı­rık için bir şey söyleyememekle bir­likte, hapşırık nöbetinin özellikleriyle kalıtsal yapı arasında bir ilişki oldu­ğunu saptadı Yani, nesiller boyu ba­zı ailelerin üyeleri arka arkaya üç ke­re, başka ailelerin üyeleri ise sekiz kere hapşırıyorlar Ancak nedeni he­nüz açıklanamıyor

İnsanların beşde birinde var olan ve nedeni bilinmeyen hapşırık
Bir de, özellikle otomobil sürücü­leri için çok tehlikeli olan "photic hapşırık tepkisi" var Bu tepki, karan­lıkta ilerlerken birden parlak bir ışığa bakıldığında beliriyor Örneğin, bir süre tünelde gittikten sonra dışarıya çıkınca İnsanların yaklaşık beşte biri bu reflekse sahip, ama bu kadar sık rastlanmasına karşın, nedeni bu­güne kadar açıklanamadı İngiliz fi­lozof Francis Bacon bu konu üstünde çok düşünmüştü 1635'te, ışığın be­yindeki suyun çekilmesini sağladığı­nı, bunun sonucunda da gözyaşları­nın yoğun bir şekilde aktığını ve bir şekilde bütün bunlara hapşırık tepki­sini harekete geçirdiğini yazmıştı
İngiliz Gerald Legg, kısa bir süre önce daha sağlam temellere dayanan bir açıklama yaptı Bilim dergisi "New Scientisfe olayın nedenini şöyle açıklıyordu: "Ani ışık yansıma­sından dolayı göz bebekleri küçülü­yor, bunun sonucu olarak gözyaşı bezleri tuzlu sıvılarının salgılanması­nı artırıyor Gözyaşı, gözyaşı kana­lıyla burun boşluğunun üst bölümüne ulaşıyor Burada, burun içindeki mu­koza dokusunu uyarıyor ve hapşırık tepkisi harekete geçiyor Burun mu­kozası, soğuk algınlığı nedeniyle za­ten hassas olduğu takdirde, tepki da­ha da çabuk ortaya çıkıyor"
Araştırmacı N Deshmukh, "photic hapşırık tepkisi"ni elektriksel olayla­ra bağlıyor Görme siniri ve burun ile bağlantılı olan "trigeminus siniri", beyinde birbirlerine o kadar yakın duruyorlar ki, uyarılar bir sinirden di­ğerine kolayca atlayabiliyor
Bilim adamları, otomobille bir tü­nel yolculuğundan çıktıktan sonra göze yansıyan ışığın yol açtığı hapşı­rığın nedeni konusunda hemfikir ola­na kadar yapılacak tek şey var: Yanı­nızdan mendilinizi eksik etmemek

Sakın hapşırığınızı tutmayın
Gürültülü bir "hapşu" sesiyle baş­kalarını rahatsız etmek istemeyen ba­zı kibar insanlar, hapşırmaları gerek­tiğinde, burun deliklerini ve ağızları­nı sıkıca kapatıyorlar Sakın bunu yapmayın! Sağlığınız için çok zararlı bir davranış Dışarıya çıkamayan ha­vanın yarattığı basınç beyindeki damarları etkileyeceği için, gökyüzün­de şarkı söyleyen meleklerin arasına karışabilir ya da şiddetli bir baş ağrısı veya güçlü bir burun kanaması yaşa­yabilirsiniz Daha da ilginç şeyler duymak istiyorsanız hemen ekleye­lim: Deforme olmuş yüz kemikleri, kulak ve ağız boşluğu ya da ense omurlarıyla kendinizi en yakın hasta­nede bulabilirsiniz Beyin felcinin yaşandığı olaylara bile rastlandı Öy­leyse, annelerimizin de hep söylediği gibi, var gücünüzle hapşırın Sinema­dayken yanınızdaki kişileri rahatsız edersiniz belki, ama sağlığınızı da korumuş olursunuz