Petro-İ (Deli)

Rus çarlarından Osmanlıların Deli, Rusların da Büyük Petro lakâbı verdikleri Rus çarıdır Rusların Romanov hânedan âilesindendir 1672 yılında Moskova?da doğdu Babası Çar Aleksi, annesi Nataliya Narıyşkına?dır Asıl adı Pyotr Velikiy Alekseyeviç?tir 1676 yılında Çar Aleksi ölünce, Çariçe Mariya?nın oğulları tarafından Kremlin?den uzaklaştırıldı Petro?nun gençliği Moskova dışında, Preobrajenkoye ve Senyonovskoye?de geçti Çar III Feodor 1682?de ölünce, Rus çarı oldu Çariçe ve Strelestler?in darbesiyle tahttan indirilerek, V İvan çar oldu Petro Moskova?dan tekrar uzaklaştırıldı Moskova dışında sefil bir hayat sürüp; eğitim, öğretim ve terbiyeden mahrum bir şekilde yetişti Beşinci İvan?ın 1689?da ferâgati, annesinin de 1694 yılında ölmesiyle, Rusya?nın tek hâkimi oldu

Birinci Petro, Rusya?da iktidara bütünüyle hâkim olunca; kuzeyde Baltık Denizine çıkma, güneyde Karadeniz?e inme siyâsetini tâkip etti Çar Petro?nun ?Sıcak denizlere açılma? siyâseti, Rus yayılmasının temeli olup, bütün Rus, hükümet ve devlet adamları bunu benimseyerek, bu istikâmette faaliyette bulundular Osmanlı Devleti ve Türkiye aleyhinde, Hıristiyanlık ve Şiîlik âleminin, kutsal ittifakına girdi Rus ordusunu ve donanmasını kuvvetlendirdi

1699?da, Amiral François Lefort kumandasında kuvvetli bir orduyu Azak Kalesi üzerine gönderdi Rus ordusu, Azak Kalesini üç aydan fazla kuşattı Osmanlı müdafaasını aşamayan Rus ordusu, kuşatmanın 95 günü 50000 asker, 200 top kayıp vererek, 13 Ekim 1695?te geri çekildi 1696?da Azak Kalesini tekrar kuşattırdı Osmanlı Devletinin Avrupa cephesinde meşgûl olması ve Azak Kalesinde fazla kuvvet bırakmamasından istifâde ederek, kuşatmayı şiddetlendirdi Çar Petro, yüz binlik ordusu ve Don Nehrini tâkip ederek gelen donanmasıyla; beş yüz kişilik müdâfilerden, altmış dört günlük kuşatmadan sonra, Azak Kalesini vire ile teslim aldı 1697-1698 yıllarında Avrupa?yı dolaştı Avusturya, Lehistan, Venedik devletleriyle imzâlanan 26 Ocak 1699 Karlofça Antlaşmasından sonra, 14 Temmuz 1700 İstanbul Antlaşmasıyla, Osmanlı Devletinden Azak Kalesini aldı

Baltık Denizine çıkmak için, İsveç?e karşı, Lehistan, Danimarka ve Lehistan krallarıyla anlaşıp, İsveç?e saldırdı 1700 yılında Narva?da İsveç Kralı Demirbaş Şarl?a yenildi

İsveç Yenilgisi üzerine Rusya?da hızlı bir yenileştirme faaliyetine girdi 200000 kişilik bir ordu meydana getirdi Onega ve Ladoga gölleri çevresindeki mâdenleri işleterek, top ve gemi sanâyiini geliştirdi Avrupa?dan teknik eleman, uzman getirtti İsveç?le mücâdeleye devam ederek, Estonya, İngriya, Karolya, Litvanya bölgelerinin bir kısmını zaptetti Baltık Denizine çıkmak için 1793?te Petersburg (Leningrad) şehrinin kurulmasını, 1706?da Ladoga Gölünü Moskova?ya bağlayacak su yolunun açılmasını başlattı Rusya?yı kalkındırma faaliyeti yıllarında; 1705 Astragan, 1707 Donetz, 1708 Don Kazakları isyanlarını da bastırdı

İsveçle mücâdelede, XII Şarl?ın 20000 mevcutlu kuvvetlerini, 45000?lik ordusu ve yetmiş topla; 8 Temmuz 1709 târihinde Poltava Muhârebesinde yenerek, üstünlük sağladı İsveç Kralı Şarl?ın ricat yolunu keserek, ülkesine dönmesini engelledi İsveç Kralı Osmanlı ülkesine sığınınca, Rus ordusu, Osmanlı hudûdunu ihlâl etti Osmanlı Sultanı Üçüncü Ahmed Han, Çar Petro?nun Karadeniz?e inip, Boğazlara hâkim olma idealini ve hudut tecâvüzünü harp sebebi saydı

Prut?ta 21 Temmuz 1711?de Baltacı Mehmed Paşa kumandasındaki Osmanlı ordusuna yenilince kaçmak isteyen Deli Petro?nun ricat yolu kesildiğinden kaçamadı Hayâtından ümidini kesip, sinir krizleri geçirdi Asabileşerek, delirme alâmetleri gösterdi Mareşal Baron Şafirov vasıtasıyla Osmanlılarla antlaşma yapılınca, Prut bataklığında boğulmaktan kurtuldu 22 Temmuz 1711 târihli Prut Antlaşmasıyla, 1696?da aldığı Azak?ı Osmanlılara iâde etti Osmanlı Devletine tâbi Kırım Hanlığına vergi vermeyi kabul ederek, ülkesine döndü (Bkz Prut Harbi)

1717?de Avrupa seyâhatine çıkarak, Boğazları ele geçirip, Ayasofya Câmiini kiliseye çevirtmek şartıyla, Fransa ve İngiltere?den Osmanlı Devleti aleyhine yardım istediyse de, alamadı

1721 Niştat Antlaşmasıyla, Estonya, İngriya, Karolye, Litvanya ve kısmen Finlandiya?yı elde etti Baltık Denizi sâhiline sâhip olunca, devlet merkezini Moskova?dan yeni kurulan Petersburg?a taşıdı Çar Petro, Rusya?nın hudûdunu doğuda da genişletti İran Safevî Hânedanının iç karışıklığından faydalanarak, 1722?de Derbend?i, 1723?te Bakü?yü işgâl etti İran?la yapılan 1723 Petersburg Antlaşmasıyla Rusya?nın hudûdunu Hazar Denizine kadar genişletti

Çar Petro, Rusya?yı batıda ve doğuda genişleterek, Avrupa?nın en güçlü devleti olma yolunda faaliyette bulundu Askerî, idârî, dînî, mâlî, sosyal, ıslahat ve tedbirler aldı Rus ordu ve donanmasını modernleştirerek, kuvvetlendirdi Devamlı ordu sistemini kurup, sayısını arttırdı Topçuluk ve ateşli silâhlara ağırlık verdi Yeni tersâneler kurarak, donanmadaki gemi sayısını arttırdı Rusya?yı her biri kırk üç vilâyetten meydana gelen sekiz bölgeye ayırdı Devlet merkezinde dokuz kişilik bir senato meydana getirdi Kiliseyi Moskova Patrikliği kontrolünden alıp, kendine bağladı Vergileri arttırdı Köylüyü topraktan koparacak ağır vergiler koydu Köylü sefil duruma düştü Verâset kânununu değiştirdi Tek mîras usûlüyle azilzâdelerin arâzilerini böldürmedi Eğitime önem verip; devlet memuru yetiştiren ilk, orta, yüksek ve ihtisas okulları açtırdı Rus halkını Fransız ve Macar kıyâfetleri giymeye zorladı Ağır vergiler, hürriyet kısıtlamaları ve halkı Batı usûlünde kıyâfet giymeye zorlaması tepkilere sebep oldu Çar Petro, orduyu kuvvetlendirip, sayısını arttırdığından, Rus halkının reformlara tepkisini önledi Rus halkına çok zulüm yaptı Veliaht olan oğlu Aleksi?yi bile kırbaçlatarak öldürttü Çar Petro tahta vâris bırakmadan 1725 yılında Petersburg?ta ölünce, Rusya?da büyük entrikalar döndü Petro?nun eski metresi KraliçeKaterina, bol para dağıtarak ordunun desteğiyle I Katerina ünvânıyla Çariçe îlân edildi