Türk Dilinin Tarihi Gelişim Süreci

Türk Dilinin Tarihi Gelişim Süreci

Türk dilinin oluşumunu yedi aşamada tamamladığı görüşü yaygındır:
Altay Çağı: Türkçe Altay çağında henüz ayrı bir dil niteliğini kazanmamıştır Moğolca ve öteki akraba dillerle birlikte bir Ana-Altayca içinde bulunmaktadır
En Eski Türkçe Çağı: En eski Türkçe çağında Türkçenin Ana-Altaycadan ayrıldığı düşünülmektedir Böylece Türk Moğol Mançu-Tunguz hatta Kore ve Japon dilleri ortaya çıkmıştır
İlk Türkçe Çağı: İlk Türkçe çağındaysa Türkçe artık gelişmiş diğer akraba dillerden ayrılmış bir dildir Hunların konuştuğu Türkçe bu çağda kendini göstermiştir
Eski Türkçe Devresi: Bu devre başlangıçtan 10 yüzyıla kadar olan zamanı kapsamaktadır Bu devrenin bilinen ilk metinleri 8 asırda dikilmiş olan Orhun Anıtları’dar Orhun anıtlarında Göktürk alfabesi kullanılmıştır Anıtlarda mükemmel ve işlenmiş bir dille karşılaşıyoruz Bu ise Türk yazı dilinin daha eski devirlerde meydana gelmiş olduğunu göstermektedir Elimizde belgeler bulunmadığı için bu hususta fazla bir şey söyleyemiyoruz
Eski Türkçeden daha gerisi karanlık devirdir Burada dilimiz Çuvaşça ve Yakutça ile buluşur Çok daha geride de Türkçe mensup olduğu öteki Altay dilleri ile yani Moğolca ve Mançuca ile birleşir
En eski yazılı kaynaklarımız olan Orhun Anıtlarında Bilge Kağan’ın kardeşi Kül Tigin’le beraber Çinlilere karşı yaptıkları savaşlar ve Türk milletinin bütünlüğünü sağlamak için verdikleri mücadeleler anlatılır Anıtlarda kuvvetli bir hitabet üslubu dikkati (bilgi yelpazesi) çekmektedir Orhun Anıtlarının yazarları Vezir Tonyukuk ile Yolluğ Tigin’dir Eldeki belgelere göre bunlar Türklerin en eski yazarlarıdır
Eski Türkçe döneminin Göktürk Anıtlarından sonraki yazılı ürünleri Uygur Türkçesi eserleridir Uygur Türkleri Soğd yazısını ve Mani ile Buda dinlerini kabul etmişlerdir Bu dönemde verilen eserlerin tamamı Mani ve Buda dinleriyle ilgilidir Büyük bir kısmı Turfan kazılarında ele geçen bu eşerlerin başta gelenleri Altun Yaruk ve Sekiz Yükmek’tir Bu eserlerde Buda’nın hayatı Buda dininin esasları anlatılmış bazı dualara yer verilmiştir
Demek ki Eski Türkçe Devresi kendi aralsında Göktürk Türkçesi ve Uygur Türkçesi olmak üzere ikiye ayrılmaktadır
Orta Türkçe Devresi: Bu devre 10 yüzyıldan 13 yüzyıla kadar olan zamanı içine almaktadır Bütün Türkler bu dönemde Karahanlı Türkçesini kullanmışlardır Tabii ki bunu yazı dili için söylüyoruz Bu devrede gerek Türk dilinde gerekse Türk kültüründe önemli değişmeler olmuştur İslamiyet resmen kabul edilmiş ve alfabe olarak Arap harfleri alınmıştır
Orta Türkçenin ilk yıllarına ait olan Kutadgu bilig Divanü Lügat-it Türk ve Atabet-ül Hakayık adlı eserler Ilk İslami Türk eserleri olarak bilinmektedir
Kutabgu Bilig Yusuf Has Hacib tarafından 1069 yılında tamamlanmış ve Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a sunulmuştur Eserin adı “Kutlu Olma Bilgisi” şeklinde günümüz Türkçesine aktarılabilir Kutabgu Bilig devleti idare edenlerin nasıl davranmaları gerektiğini halkın ideal bir devlet tarafından nasıl mutlu edilebileceğini insanların toplum içerisindeki görev ve sorumluluklarının neler olduğunu anlatan dini ahlaki ve sosyal görüşlerin ağır bastığı manzum bir eserdir ve 6645 beyitten oluşmaktadır Dil ve külütür tarihi bakımından çok önemli bir kitaptır
11 yüzyılda yazılmış olan eserlerden birisi de Karşgarlı Mahmut’un Divanü Lügat-it Türk adlı eseridir Kargaşlı Mahmut bu eserini Araplara Türkçe öğretmek amacıyla kaleme almıştır Aslında bir lügat olan Divanü Lügat-it Türk’te örnek olarak verilen halk şiirleri atasözleri deyimler dil ve kültür tarihimiz bakımından son derece önemlidir Kaşgarlı Mahmut aynı zamada ilk Türk dili bilginidir Eserini “Türk dili ile Arap dilinin at başı yürüdükleri bilinsin” diye yazdığını söylemektedir “Türk dilini öğreniniz çünkü onların uzun sürecek bir saltanatı olacaktır” hadisini zikreder Kaşgarlı ilk Türkçü yazarlarımızdandır
12 yüzyılın başında meydana getirildiği sanılan Atabet-ül Hayayık Edip Ahmet tarafındana yazılmıştır Öğretice mahiyette dini-ahlaki bir eserdir Edip Ahmet dinin faziletlerinden ilimden cimrilikten cömertlikten vb bahsetmiştir Eser dörtlükler halinde düzenlenmiştir
Yeni Türkçe Devresi: Bu devre 13 yüzyıldan 20 yüzyıla kadar olan zamanı ihtiva etmektedir 13 yüzyılın sonlarına doğru Doğu ve Batı Türkleri arasında yeni ve birbirinden farklı yazı dilleri meydana gelmeye başlamıştır Doğu Türkçesi Eski Türkçenin ve Karahanlı Türkçesinin bir devamı olarak ortaya çıkmıştır Doğu Türkçesi Orta Asya müşterek (bilgi yelpazesi) Türkçesi demektir Batı Türkçesi iki koldan gelişmiştir Bunlar Osmanlı ve Azeri Türkçeleridir Bunlar arasındaki fark 15 yüzyılın sonlarında görülmüştür
Doğu Türkçesinin bir de Kuzey kolu bulunmaktadır 15 yüzyıla kadar devam etmiş olan bu dile Kıpçak Türkçesi diyoruz Kıpçak Türkçesi eserlerine Kuzey Afrika’da ve Mısır’da rastlanmaktadır Daha sonra Kıpçak Türkçesi Oğuz Türkçesi ile birleşmiştir
Eski Türkçenin devamı durumunda olan Doğu Türkçesi 15 yüzyıldan itibaren Çağatay Türkçesi diye de adlandırılmıştır Bu yazı dili 15 yüzyılda Ali Şir Nevai tarafından kurulmuş v e geliştirilmiştir 16 yüzyılda Babür Şah Çağatay Türkçesinin en önemli temsilcisi olmuştur Çağatay Türkçesinin yerinde bugün Özbek Türkçesi bulunmaktadır
Modern Türkçe Devresi: Bu devre 20 yüzyılı kapsamaktadır 20 yüzyılda önemli yazı dilleri olarak Türkiye Türkçesi Özbek Türkçesi Türkmen Türkçesi Kazak Türkçesi vb görüyoruz