Bağlaç Nedir?-Bağlaç Hakkında

Bağlaç Nedir?-Bağlaç Hakkında

Tek başına anlamı olmayan anlamca birbiriyle ilgili cümleleri veya cümlede görevdeş sözcük ve söz öbeklerini bağlamaya yarayan kelimelere bağlaç denir
açıkçası
ama
ancak
bile
çünkü
dahi
dE
dEdE
demek ki
fakat
gene
gerekgerek(se)
haha
hâlbuki
hatta
hele
hem
hem de
hemhem (de)
ile
ise
isterister(se)
kâhkâh
kısacası
ki
lâkin
madem(ki)
nasıl ki
ne var ki
ne yazık ki
nene (de)
nitekim
oysa
oysaki
öyle ki
öyleyse
üstelik
ve
veya
veyahut
ya da
yaya (da)
yahut
yalnız
yeter ki
yine
yoksa
zira

Özellikleri

]Edatlardan farkı zaten var olan anlam ilgilerine dayanarak bağ kurmasıdır Edatlar ise yeni anlam ilgileri kurarlar
]Bağlaçların yerine noktalama işaretleri kullanılabilir
]Bağlaçlar cümleden çıkarılınca anlam bozulmaz ama daralabilir Bağlaçlar (ile hariç) önceki ve sonraki kelimeden ayrı yazılır Bitişik yazılanlar bağlaç değil ektir

Eve gittim fakat onu bulamadım (bağlaç)
Konuşmak üzere ayağa kalktı (edat)
Sözlüden yine zayıf almış (zarf)
Ben de seninle geleceğim (bağlaç)
Evde rahat çalışamadı (çekim eki)
Sözde Ermeni soy kırımı (yapım eki)
Sen ki hep çalışmamı isterdin (bağlaç)
Seninki de lâf işte (çekim eki)
Evdeki hesap (yapım eki)


BAĞLAÇ ÇEŞİTLERİ

a Sıralama Bağlaçları

“ve”

Cümleleri anlam ve görev bakımından benzer veya aynı olan kelimeleri sözleri ve öğeleri birbirine bağlar
Duygu ve düşünce bir olmalıdır özneleri
Köyünü yaşlı dedesini ve ninesini özlemişti nesneleri
Şiir ve roman okuma alışkanlığı edinin nesneleri
Bana baktı ve güldü cümleleri
Anlatılanları dinliyor ve çocuğa hak veriyordu cümleleri
Aylarca ve yıllarca sustu benzer kelimeleri
Binlerce yerli ve yabancı turist geldi sıfatları

“ve” bağlacı yerine virgül veya “-İp” “-ErEk” zarf-fiil ekleri de kullanılabilir:
Masaya yaklaştı ve kitabı aldı
Masaya yaklaştı kitabı aldı
Masaya yaklaşıp kitabı aldı
Masaya yaklaşarak kitabı aldı
Not: “ve” bağlacından önce noktalama işareti kullanılmaz bu bağlaçla cümle başlamaz Çağdaş şiirde söze etki ve çekicilik katmak için kullanılmaktadır ama doğru değildir
“ve” bağlacı yerine & işaretini kullanmak son derece yozlaştırıcıdır

“ile -lE”

“ve” ile görevleri aynı olmasına rağmen her zaman birbirinin yerine kullanılamazlar “ile”nin kullanım alanı daha dardır
“ile” cümleleri birbirine bağlamaz; sadece aynı görevdeki kelimeleri bağlar
Duygu ile düşünce bir olmalıdır
Yaşlı dedesi ile ninesini özlemişti
Edebiyatımızda en çok eser verilen türler şiir ile romandır
Not: Edat olarak kullanılan ve zarf yapan “ile”den farklıdır
Mehmet ile Ali sinemaya gittiler (bağlaç)
Mehmet Ali’yle sinemaya gitti (edat)
Mehmet heyecanla yerinden kalktı (edat)


b Eşdeğerlik Bağlaçları

“ya da veya yahut veyahut”

Aynı değerde olup da birinin tercih edilmesi gereken iki seçenek arasında kullanılırlar
Biriniz gideceksiniz: Sen ya da kardeşin
Bisiklet veya motosiklet alacağım
Sen ben veya başkası
Sen olmasan yahut (veyahut) seni görmesem dayanamam

c Karşılaştırma Bağlaçları

“yaya”

İki seçenek sunulduğunda kullanılır
Bunlar birbirinin zıttı olabilir
Biri yapılmadığında diğerinin yapılması gerekebilir
Ya beni de götür ya sen de gitme
Ya gel ya gelme
Ya bu deveyi güdeceksin ya bu diyardan gideceksin


“hemhem (de)”

Her ikisi de geçerli olan iki durumu anlatır Bunlar zıt da olabilir eşdeğer da
Hem çalışmıyor hem (de) yakınıyorsun
Hem kitap okuyor hem de müzik dinliyor Aynı anda

“nene (de)”

]Aynı görevdeki kelimeleri kelime gruplarını ve öğeleri birbirine bağlar
Ne şiş yansın ne kebap özneleri
Gönül ne kahve ister ne kahvehane nesneleri
Ne İzmir’e gitmiş ve Bursa’ya dolaylı tümleçleri

]Cümleleri de birbirine bağlar:
Üç yıldır ne bir telefon açtı ne de bir mektup yazdı
Onu ne gördüm ne de tanıdım
Ne aradı ne (de) sordu
Ne kızı verir ne de dünürü küstürür
Ne doğan güne hükmüm geçer
Ne halden anlayan bulunur

]Cümleleri -yapı bakımından olumlu oldukları hâlde- olumsuz yapar Yüklem olumlu durumdadır
Ne kendi rahatsız oldu ne de halkı huzursuz etti (kendisi rahatsız olmadı halkı da huzursuz etmedi)
Yüklem olumsuz çekimlenirse anlatım bozukluğu meydana gelir
Ne çay ne kahve içmedi› “Ne çay içti ne kahve” olmalıydı

] Zıt anlamlı iki sıfatla birlikte kullanılarak onların arasında bir durum ifade eder
Dışarıdaki hava ne soğuk ne sıcak
Yaptığı işe ne kolay ne de zor denebilir
Not: “Ne zor ne acı günler yaşadık” örneğinde “ne zor” ve “ne acı” sözleri ayrı ayrı da (biri olmadan) kullanılabileceği için buradaki “ne”ler bağlaç oluşturmaz

“dEdE gerekgerek olsunolsun kâhkâh haha”

Öğeleri ya da cümleleri birbirine bağlarlar
Öğretmeni de arkadaşları da onu çok merak ettiler özneleri bağlamış
Annesini de babasına da özlemişti nesneleri bağlamış
Tatil boyunca dinlenmiş de gezmiş de yüklemleri bağlamış
İzmir’e de Aydın’a da uğrayacağız dolaylı tümleçleri
Fizikten de anlamam kimyadan da
Gerek sen gerek(se) o güzel çalıştınız
Gerek baba gerek anne tarafından bir akrabalıkları yok
Ali olsun Ahmet olsun ikisi de çalışkan ve zekîdirler
Kâh yıkılıyor kâh kalkıyor ama yılmıyor
Ha Ali ha Veli ne fark eder?

d Karşıtlık Bağlaçları

“ama fakat lâkin yalnız ancak ne var ki ne yazık ki”

“ama fakat lâkin” aynı anlamlı bağlaçlardır “yalnız ancak ne var ki ne yazık ki” de bunlara yakın bağlaçlardır
]“ama fakat lâkin yalnız ancak ne var ki ne yazık ki” bağlaçları aralarında zıtlık bulunan iki ayrı ifadeyi cümleyi birbirine bağlar
Çok tembeldi ama başarılı oldu
Yemek az ama doyurucu
Yerinde ve zamanında konuşmaya dikkat ediyorum ama bazen yanlış anlaşılıyorum
Hızlı yürüdü ancak yetişemedi
Bu işe başlıyorum ancak bugün bitiremem
Hava nemliydi fakat yağmur yağmıyordu
Altmış yaşında kır saçlı; fakat dinç bir adam bağırdı
Bunları götür yalnız diğerlerini getirmeyi unutma
Not: Bir cümle bu bağlaçlardan biriyle başlayabilir Bu durumda bu bağlaçlar iki bağımsız cümleyi birbirine bağlamış olur
Ne var ki sanatçıyı bu yüzden eleştirmek doğru olmaz
] “ne yazık ki” bağlacı çok kötü ve acı sonları bildirir
İnsanlara hep vefa gösterdi; ne yazık ki kendisi onlardan vefa görmedi
] “ne var ki” bağlacı çaresizlik ifade eder
En yüce duyguların tohumları ekildi; ne var ki dünya insanları kendisine benzetmişti
]“ama fakat lâkin yalnız ancak” neden şart uyarma bildirir
Arkadaşının kalbini kırdı ama çok pişman oldu
Bizimle gelmene izin veririz ama yolda fazla soru sormayacaksın
] Sadece “ama” bağlacı pekiştirme anlamı katar
Güzel ama çok güzel eserler bırakmış atalarımız
]Yine sadece “ama” cümle sonunda dikkat çekmek için kullanılır
Bak kızarım ama!
Böyle söylersen darılırım ama!
“hiç olmazsa” ve “hiç değilse”

Çarşıdan elimiz boş döndük Hiç olmazsa iki kaset alsaydık
“oysa oysaki hâlbuki”

Aralarında zıtlık aykırılık bulunan iki cümleyi “tersine olarak -dİğİ hâlde” anlamlarıyla birbirine bağlar
Onu özledim oysa gideli çok olmadı
Gelemeyeceğini söyledi hâlbuki vakti vardı
Not: Bu bağlaçlar anlam bakımından zıt olmayan cümleler arasında kullanılırsa anlatım bozukluğuna yol açar
Her zaman birinciydi oysa çok çalışırdı (anlatım bozuk)

e Gerekçe Bağlaçları

“çünkü”

“Şundan dolayı şu sebeple” anlamlarına gelir
Neden bildirir
Eve gittim çünkü babam çağırmıştı
Otobüse yetişemedik; çünkü evden geç çıkmıştık
“madem(ki)”

Madem gelecektin haber verseydin
“zira”

“çünkü” anlamında kullanılır
Allah'a sığın şahs-ı halîmin gazabından
Zira yumuşak huylu atın çiftesi pektir
“yoksa”

Ver diyorum yoksa yersin dayağı
“nasıl ki”

Acele etmez ağırdan alır; nasıl ki bu akşam ağırdan alıyor
“değil mi ki”

f Özetleme Bağlaçları

“kısacası demek ki açıkçası öyleyse yani özetle o hâlde anlaşılıyor ki”
Kısacası kendimizi toparlamalıyız
Demek ki ülkemiz bunlardan dolayı gelişmiyor
Açıkçası bu işi istemiyorum
Öyleyse gidelim arkadaşlar
g Pekiştirme Bağlaçları

“bile dE hem de dahi üstelik hatta ayrıca bundan başka”

Bu bağlaçlardan bazıları bazı durumlarda birbirlerinin yerine kullanılabilirler
]“bile” kullanılan bir cümle daha önce kullanılmış bir cümlenin ya devamıdır ya da devamı gibi görünür
Bunu sen bile başarabilirsin
Bağırsan bile duymaz
Tembel adam olur demiş Demiş ama yerinden bile kalkmamış
Hatta parasını bile ödemişti / Hatta parasını ödemişti bile
Çölde suyun bir damlası bile değerlidir
] “bile” yerine “de” veya “dahi” de kullanılabilir
Bunu sen de başarabilirsin
Bağırsan da duymaz
Tembel adam olur demiş Demiş ama yerinden dahi kalkmamış
Hatta parasını dahi ödemişti / Hatta parasını ödemişti dahi
Çölde suyun bir damlası dahi değerlidir
] “hatta hem de ayrıca üstelik”
Belle kazmayla hatta elleriyle kazıdılar
Gördüm hatta konuştum da
Konuşmuyor; üstelik gülmüyor da
Çalışıyor hem de sabahtan akşama kadar
h “de ki ise” bağlaçları

“dE”

] Her zaman kendinden önceki kelimeden ayrı ve de da şeklinde yazılır; bitiştirilmez te ta şeklinde yazılmaz “ya” ile birlikte kullanıldığında da ayrı yazılır: “ya da”
Kelimenin son hecesine kalınlık-incelik bakımından uyar
] Genellikle “dahi bile üstelik hatta” bağlaçlarıyla özdeştir
Bu soruyu Ali de bildi dahi bile
Artık gönlümü alsa da önemi yok dahi bile
] Cümleleri aynı görevdeki kelimeleri ve sözleri birbirine bağlar ve değişik anlamlar katar:
Sorsan da söylemem asla
Erzakını hazırla da pikniğe gidelim
Cümleleri bağlamış burada pikniğe gitmek için erzak hazırlama şartı var
Biraz müsaade etsen de işime baksam rica istek yalvarma
Büyüyecek de bana bakacak Küçümseme alay
Çalışıp da kazanacaksın şart
Dün bizi bekletti de gelmedi yakınma
Çalışayım da gör neler yapacağımı övünme
Düzenli çalıştı da başarılı oldu için neden-sonuç
Koşsan da yetişemezsin değişmezlik
Bütün yıl okumamış da şimdi kitap kurdu oluverdi
Zıt anlamlı cümleler arasına girmiş
] Tekrarlanan kelimelerin arasına girerek anlamı güçlendirir:
Ev de ev olsa bari küçümseme
Çalış da çalış abartma
] “ama” bağlacının yerine kullanılabilir; cümleleri ve öğeleri birbirine bağlayabilir:
Hızlı hızlı koştu da yetişemedi cümleleri bağlamış
] Edattan ve zarftan sonra gelerek anlamı pekiştirebilir:
O kadar da soğuk değil
Böyle davranmanız hiç de iyi olmadı
“ki”

Sadece “ki” biçimi vardır
Kendinden önceki ve sonraki kelimelerden ayrı yazılır
Türkçe değil Farsça bir bağlaçtır ve Türkçe cümle yapısına aykırı olarak kullanılır
]Anlam bakımından birbiriyle ilgili cümleleri birbirine bağlar
Bir şey biliyor ki konuşuyor (sebep-sonuç)
Baktım ki gitmiş (şaşkınlık)
Ancak ne yazık ki böyle olmadı
]Birisinden alıntı yapılacağı zaman kullanılır
Atatürk diyor ki: (açıklama)
]Özneyle veya tümleçlerle ilgili açıklama yapılacağı zaman kullanılır Bazen “ki” ile başlayan bu açıklama iki kısa çizgi arasında verilir
Ben ki hep sizin için çalıştım (pekiştirme)
Siz ki beni tanırsınız neden böyle düşünüyorsunuz?
O yerden -ki herkes kaçar- sen de kaç
]”ki” kullanılan bazı cümlelerin “ki”den sonraki kısmı söylenmez
Sınavı kazanabilir miyim ki (kuşku)
Bu adama güvenilmez ki! (yakınma)
Acaba çocuğa kızarlar mı ki? (endişe)
]Tekrar edilen kelimeler arasında kullanılır
Adam belâ ki ne belâ
]Abartma anlamı katar
Bugün öyle yorgunum ki
]Bu bağlaç birkaç örnekte kalıplaşarak bitişik yazılmaktadır
Belki çünkü (burada ünlü uyumuna girmiş) hâlbuki mademki meğerki oysaki sanki
“ise”

Karşılaştırma ilgisi kurar karşıtlığı güçlendirir
Yağmur yağıyor evim ise çok uzakta (bağlaç)
Adam konuşuyor çocuksa hep susuyordu (bağlaç)
Ek-fiilin şart çekimiyle karıştırılabilir
Çocuk başarılıysa sınıfını geçer (ek-fiilin şartı)
YAPI BAKIMINDAN BAĞLAÇLAR

1 Basit Bağlaçlar

Ek almamış (kök hâlindeki) bağlaçlardır ve ile de fakat eğer
2 Türemiş Bağlaçlar

Yapım eki almış bağlaçlardır kısaca yalnız üstelik
3 Birleşik Bağlaçlar

Birden fazla kelimeden oluşurlar ve bitişik yazılırlar yoksa hâlbuki
4 Öbekleşmiş Bağlaçlar

Birden fazla kelimeden oluşur ve ayrı yazılırlar ya da ne var ki hem de