Kleopatra

Fransız arkeolog Franck Goddionun verdiği bilgilerle yapılan Kleopatra resmi



Romalı ünlü tarihçi Plutarkhos, Kleopatrayı böyle tanımlıyordu Roma halkının bir numaralı düşmanı ilan edilen bu kadınla ilgili sıfatlar, İlkçağın en büyük imparatorluğunu kuran devletin resmi sanatçılarının ağzında günümüze kadar çarpıtılarak geldi Kimine göre, o erkek delisi bir kadındı Kimine göre ise, beyninde her türlü entrikanın dolaştığı kötü ruhlu bir kadın Romalı şair Horacius, Kleopatranın öldüğü gün zafer flamalarının çıkartılıp, evlere asılmasını önermişti Aradan bin yıl geçmesine karşın, egemen kültür o denli etkin olmuştu ki, Dante bile onu lüks ve şehvet düşkünü olarak tanımlamıştı Kuşkusuz, Kleopatra mitinde Hollywoodun payını da inkâr etmemek gerekir Gerek Cecil B De Millein 1934 yapımı Kleopatra, gerekse de Joseph Mankiewiczin dev prodüksiyonu, 4 Oscar ödüllü , 1963 yapımı Kleopatra filmi (Liz Taylor, Richard Burton ve Rex Harrison) bu miti daha da güçlendirdi Her iki ünlü filmde de Mısır kraliçesi, erkekleri tuzağına düşüren, entrikalar çeviren ve rakiplerini zehirle ortadan kaldırmayı hedefleyen, tutkulu ve hırslı bir kadın olarak seyirciye sunulmuştu

Oysa gerçekte, VII Kleopatra, yani son Mısır kraliçesi ve son firavun, gerek karakter bakımından gerekse fiziksel açıdan, hiç de anlatıldığı gibi bir insan değildi Ancak ne yazık ki, tarihi her zaman kazananlar yazmıştı Sezardan olan çocuğu Sezarionun bile kafasını uçurtacak kadar Kleopatradan nefret eden Octavius, bu mağrur kraliçeyi bir kez dize getirdikten sonra ailesinin kökünü kazımakla yetinmemiş, tüm sanatçılarını ve filozoflarını onu karalama kampanyası için harekete geçirmişti Son yıllarda, ardı ardına Kleopatra üzerine yayımlanan araştırma, anı ve roman türü kitaplarda biraz daha objektiflik egemense de, Kleopatra miti ile ilgili yanlışların bazıları, bu eserlerde de varlığını sürdürüyor
Son 10 yıldır arkeolog Franck Goddio ve İtalyan sanat tarihi profesörü Paolo Moreno, Mısırın son firavununu yakın takibe aldılar ve onun hayatı, alışkanlıkları, giyim tarzı ve eğitimi konusunda çok önemli, ama resmi tarihe ters düşen bilgilere ulaştılar

Gerçek Kleopatra nasıl bir insandı? Her şeyden önce kısa boyluydu Vücudunun çok güzel olduğu söylenemezdi, ancak hatları düzgündü Gözleri ve teni açık renkteydi Bütün bu özellikler aslında çok doğaldı Çünkü Kleopatra, bir Mısır kraliçesi olmasına karşın Yunan soyundan geliyordu Kleopatranın fiziksel özelliklerinin en somut kanıtı ise, Sezarı daha 23 yaşındayken Romada ziyaret ettiği dönemde heykeltıraş Stefanosa verdiği çalışma Eskilinolu Venüs olarak bilinen bu heykelin, Kleopatranın aslına en sadık heykeli olduğu, yaklaşık tüm bilim adamları tarafından kabul görüyor


Kleopatranın Roma günleri sırasında yapılan büstü



Kleopatranın yüz yapısına ilişkin en iyi belge ise, Berlin Müzesinde korunan ve üstünde Kleopatranın resmi bulunan madeni para Üçgen bir yüz hattına, iri ve uzun bir burna, dar bir alna sahip En tipik özelliği ise alt dudağı Kalın ve etli alt dudağı, Ptolemaios Hanedanından geldiğinin en somut kanıtı
Karakterine gelince Kraliçenin saray entrikaları konusunda uzman olduğunu herkes kabul ediyor Ancak unutmayalım ki, 18 yaşındayken kokuşmuş bir krallığın iplerini elinde tutuyordu Üstelik, bütün bölgenin tek hakimi olan Romalıları da göz ardı etmemek gerekiyor Bu bağlamda, kendisini her zaman ünlü Mısır firavunlarının varisi olarak görmesine rağmen, Kleopatra böylesine karmaşık dengelere sahip bir ortamda, Yunan geleneğinden gelen, gerçekçi ve ayakları yere basan bir politika izlemek zorunda kalmıştı Entrikalar çevirmek, siyasal rakiplerini zehirlemek, komplolar kurmak ve ihanet, aslında Mısır kraliçesinin politik öncelikleri değildi

Bunların hepsi, İlkçağın ve özellikle, Roma sarayının vazgeçilmez siyasal numaralarıydı Ancak, Kleopatranın bunları yapmasının yanı sıra, çok büyük sulama kanalları inşa ettirdiğini, özellikle köylülerin yaşam düzeyini yükseltmek için önemli iyileştirmeler yaptığını, ne yazık ki çok az tarihçi yazıyor
Kleopatra, Petra kralı Abdül ve Romalı bir ressamla yaşadığı küçük birkaç kaçamak dışında, sevdiği insanlara (Sezar ve Antonius) hep sadık kaldı O, zayıflamış Mısır Krallığının, özellikle doğudan gelen Pers tehlikesi karşısında, Roma ittifakı olmadan, kendi başına varlığını koruyamayacağını görmüştü Roma ile her zaman bir ittifak aradı Ama bunun, asla tam boyun eğme anlamına gelmemesi için çabaladı Amacı, Roma ile birlikte eski Mısırın, Firavunlar Mısırının gücünü yeniden yaratmaktı Büyük İskenderin hayali olan bu büyük imparatorluğun başına da, Sezardan olma oğlu Sezarionu uygun görüyordu
Kleopatra gerçeği tablosunu, eğitimiyle tamamlayalım Mısır kraliçesi, tarihçi Plutarkhosun belirttiği gibi güzel olmaktan çok, zeki ve kültürlüydü 54 yaşının tüm olgunluğu ve şöhretinin zirvesini yaşayan Sezarı sadece güzelliğiyle baştan çıkardığını ileri sürmek, tarihi biraz zorlamak olur Kleopatra, tam 12 dili mükemmel derecede konuşuyordu Mısıra 300 yıl boyunca hükmeden Ptolemaios Hanedanının hükümdarları arasında Mısır diliyle konuşan tek kişi Kleopatraydı Ötekiler, sarayda Yunanca konuşmayı tercih ederlerdi Kleopatra efsanesine ilişkin mutlaka düzeltilmesi gereken son bir nokta da, engerek yılanıyla intihar etmesi Rakotisli eski köle Eudomonun ona gönderdiği incir sepetinin içinde bir yılan vardı, ama ölüm engerek yılanından değil, gerçek bir kral kobradan geldi





Arsinoe



Kızkardeş Arsione: Gölgede kalan kadın

Roma sokakları tıklım tıklım doluydu Sezarın zafer arabası çiçek yağmuru altında ağır ağır ilerledi Arkasından, Galya ormanlarından, Afrika çöllerinden ve Pontos dağlarından koparılıp alınmış yüzlerce çıplak kadın köle geliyordu Bir centurionun taşıdığı pankartta şu on iki altın harf vardı: Veni, vidi, vici (Geldim, gördüm, yendim) Ünlü tutuklular görüldüğünde, halk, Afrikalı kabile reislerini, Ortadoğu krallarını, İspanya soylularını, doğu rahiplerini görmek için birbirini ezmeye başladı Tutuklular arasında bir kız çocuğu vücudunun inceliğine sahip, omuzlarından aşağı yele gibi sallanan sarı saçlarıyla, Romalı askerlere bile kendini kabul ettiren bir kadın vardı Zincirlere bağlı bir şekilde, yarı çıplak dolaştırılırken, bakışlarına müthiş bir meydan okuma ve tavırlarına da kırılmaz bir gurur egemendi Bu insan, Kleopatranın kızkardeşi Arsinoeydi Erkek kardeşi Ptolemaios ile birlikte Kleopatranın kraliçeliğine karşı çıkmış ve Mısırın Sezara teslim edilmesini onaylamamıştı Topladığı Mısırlı askerlerden ve çöl bedevilerinden oluşan bir orduyla Sezara saldırmış, ama yenilmişti

Tarihi gerçekten de kazananlar yazıyordu Mısır tahtı için mücadeleyi de, Sezarın gücüyle Kleopatra kazandığı için, tarih, onun bu akıllı ve gizemli kardeşinden ne yazık ki fazla söz etmiyor Babaları Ptolemaiosun cenaze töreninde bir lahdin başında toplanan 4 kardeş arasında iktidar savaşı daha o anda başlamıştı Geleneklere göre, erkek kardeşi Ptolemaios ile evlenmek zorundaki Kleopatra, en büyük kardeş olarak Mısır tahtına geçecekti Babasının sürekli asla Romaya karşı gelme biçimindeki uyarılarını hiç unutmayan Kleopatra, iktidarın Roma olmadan koparılamayacağını da kavramıştı Ancak, Romaya kimin hakim olduğu kesin değildi Senatonun güvendiği isim Pompeius ile Sezar ciddi bir iç savaşta karşı karşıya gelmişlerdi ve ilk günlerde ibre Pompeiustan yana dönmüştü Ancak Pharsalos Savaşıyla birlikte, Romanın geleceğine damgasını vuracak isim belli olmuştu: Sezar Şimdi Mısır sarayındaki iktidar kavgasında iki isim, Ptolemaios ve Kleopatra, Sezarı kazanmak zorundaydılar Küçük kız kardeş Arsinoe ise farklı düşünüyordu

Tarihçiler tarafından engin bir coğrafya ve tarih bilgisine sahip olduğu belirtilen Arsinoe, hem bir kadının dişiliğine hem de bir erkeğin cesaretine ve coşkusuna sahipti Onun hedefi, Eski Mısır uygarlığını yeniden yaratmak, Ortadoğuyu kapsayan büyük bir imparatorluk kurmaktı Bunun için de, kendi halkına, yani Mısırlılara ve Ortadoğudaki sayısız krallığa bölünmüş halklara güveniyordu Arsinoeye bu fikirleri aşılayan, lalası Ganimedeydi Eski bir Yukarı Mısırlı köle olan Ganimede, doğup büyüdüğü topraklar üzerinde Roma askerlerinin çizmesini görmeye katlanamıyordu Arsinoe, Kleopatraya karşı, açıkça ağabeyi Ptolemaiosu desteklemekle birlikte, aslında kendi iktidarını planlıyordu Kleopatraya karşı hiçbir zaman gerçek bir sevgi beslemeyen Arsinoe, zeki ve hassas bir kadındı Tarihçiler onun vahşi bir kişiliği olduğunu söylüyorlar Gerçekten de, ablasına karşı giriştiği iç savaşta, ***** kuşanıp askerlerinin önünde çatışmalara katılmaktan çekinmemişti

Arsinoe, Kleopatra ile giriştiği iktidar savaşını, Sezarın ablasına verdiği destek nedeniyle yitirdi Romada bir esir gibi teşhir edildi Daha sonra Kleopatranın araya girmesiyle, Efesteki Artemis Tapınağına sürgüne yollandı Ancak Arsinoe, burada da rahat durmadı Sezarın katilleri Cassius ve Brutus ile bağlantıya geçti Kıbrıs kralı Serapionun da katıldığı geniş bir muhalefet cephesi oluşturmaya çalıştı Öte yandan, Arsinoenin Mısırda hâlâ önemli sayıda taraftarı vardı Bu durum, hem Kleopatrayı hem de artık kaderini onun ellerine bırakan Antoniusu kaygılandırıyordu İşte o nedenle Arsinoe, Antoniusun emriyle Artemis Tapınağının basamaklarında, müttefiki Kıbrıs ve Girit kralı Serapion ise Knidosta, Romalı lejyonerler tarafından öldürüldü Antoniusun adamları Kleopatranın erkek kardeşi olduğunu ilan eden bir başka isyancının izini de Finikede bulmuş ve kurdukları pusuda öldürmüşlerdi Kleopatra artık rahat bir nefes alabilirdi



Edebiyat ve sinemada Kleopatra

İhanet, Roma lejyonları, tutkulu aşklar, cinayet, meydan savaşları, intiharlar Böylesine bir konunun ve kahramanların, sanatın dikkatini çekmemesi mümkün mü? Tarihçilerden tiyatro yazarlarına, şairlerden romancılara, Kleopatra çok geniş bir edebi etkinliğin ana temalarından biri Octaviusun emriyle onu karalamak için kaleme sarılan Cassius, Plutarkhos, Horacius, Flavius, Lucanus gibi Romalı tarihçileri bir yana koyarsak, Kleopatra üzerine yazanlar en genel hatlarıyla ikiye ayrılıyor: Mısır kraliçesinin kadın yönünü ön plana çıkaranlar ve onun siyasi kimliğiyle ilgilenenler
Çelişkiler öylesine açık ki Örneğin, bir numaralı Sezar düşmanı olan Lucanus, Sezar-Kleopatra aşkını bir entrika birliği olarak tanımlarken, Ortaçağın ünlü şairi Boccaccio, bu ilişkiyi eşitler arasında bir birlik ve aşkın yeni yüzü olarak sundu Bernard Shaw ise, Sezar ve Kleopatra (1901) oyununda, Kleopatrayı Sezarın en tehlikeli fethi olarak görüyordu Epik tiyatronun büyük ustası Bertold Brecht de onun isminden etkilenmiş ve Üç Kuruşluk Opera (1928) oyununun sonunda, org çalan kahramanının ağzından Kleopatra, büyük güzelliğin hiçbir şeye yaramadı Kölen yaptığın iki imparatorluktan geriye sadece küller kaldı demişti Kısacası, Brecht bile onun hakkında yanıltıcı bir portre çizmişti Oysa, gerçek bir Kleopatra kimliği için, 1607 yılında William Shakespearein yazdığı Antonius ve Kleopatra oyununa bir göz atabilirdi Shakespeare, bu oyunda Kleopatranın güzelliğini değil, zekâsını ve insancıl büyüklüklerini ön plana çıkarmıştı

Ancak, Kleopatra hakkındaki tarihsel yanılgılarda kuşkusuz en büyük rolü yedinci sanat oynuyor Sinema, bu tarihi isimle daha 19 yüzyılın sonlarında ilgilenmişti Sessiz sinemanın büyük ustası Meliesin en önemli filmlerinden biri Kleopatraydı Sessiz sinemanın 1907-1917 yılları arasında, çok sayıda Kleopatra filmi çekildi Ancak bunların içinde en önemlisi JG Edwardsın imzasını taşıyan, Amerikan yapımı Kleopatra filmiydi Mısır kraliçesini, sinemanın o tarihteki en büyük vamp oyuncusu olan Theda Bara canlandırmıştı Far çekilmiş gözleriyle süzgün süzgün bakan, göğüsleri açık Kleopatra imajı bu filmle doğmuştu Tabii, bu imajı güçlendiren yılanları da unutmayalım 1934 yılında Cecil B De Millein yönettiği Kleopatra filmi, o tarihe kadar gerçekleştirilmiş en pahalı yapımdı Ama o da, Kleopatra portresine, vamplık dışında yeni bir renk getirmiyordu

1945 yılında, İngiliz yönetmen Gabriel Pascalin Sezar ve Kleopatra filminde, ilk kez Bernard Shawun müdahalesiyle, vamplıktan farklı bir Kleopatra izliyoruz Ancak bu uzun sürmüyor Bir yıl sonra, Meksikalı yönetmen Roberto Garvadon, Antonius ve Kleopatranın Son Saatleri filminde vamplık mitine erotizmi de karıştırıyordu 1953 yılında, Joseph L Mankiewicz, Kleopatra filminin oyuncularını saptarken Antonius rolü için önce Marlon Brandoyu düşünmüştü Senaryoyu beğenmeyen Brando hayır yanıtı verince ibre Richard Burtona döndü Kleopatra için ise, zaten başından beri aklında bir tek isim vardı: sayısız kez evlenip boşanan, yani tam bir erkek öğüten değirmen olan Elizabeth Taylor Öyle ya, tarihteki yanlış imajıyla kim Kleopatraya daha uygun olabilirdi ki

Kaynak: focusdergisicomtr