Kanun Hükmünde Kararname

Kanun Hükmünde Kararname Yasama organının (meclisin) konu, süre ve gayeyi belirleyen bir yetki kanunu ile verdiği veya doğrudan doğruya Anayasadan aldığı yetkiye dayanarak hükümetin çıkardığı kanun gücüne sahip bir kararname Kanun Hükmündeki Kararname (KHK) de kararname çeşitlerinden biridir Kararname) Fakat parlamentonun tasdikine sunuldukları için ve tasdik edildiklerinden kanun güç ve kuvvetindedirler Yani tatbikatta, bir kanunun sahib olduğu güç ve kuvvete maliktir


Hükümetlere böyle bir yetkinin verilmesinin sebebi, Kanun Hükmünde Kararname çıkarma usulünün, kanun çıkarma usulüne nazaran daha pratik ve kolay olmasıdır Kanun çıkarılması, çok kalabalık olan meclislerin toplanmasının zorluğu, muhalefetin engellemeleri vb sebeplerle oldukça zaman almaktadır Halbuki hayat şartları devamlı değiştiğinden hukukun buna cevap vermesi, çözüm yolları bulması gerekmektedir İşte bu yüzden hükümetlere Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisi verilmek zorunda kalınmıştır Zira hükümetler meclislere nazaran daha çabuk toplanırlar, memleket meselelerine daha iyi hakimdirler 15-20 kişiden meydana geldikleri için daha çabuk karar alabilirler Ayrıca muhalefetin Kanun Hükmünde Kararname çıkmasını engellemesi söz konusu değildir Bunun sonucu olarak memleket meseleleri kanunlara nazaran Kanun Hükmündeki Kararnamelerle daha çabuk halledilebilmektedir


Kanun Hükmündeki Kararname, hemen hemen bütün dünya devletlerinin Anayasalarında, özellikle demokratik parlamenter rejimlerde mevcut bulunmaktadır Memleketimizde ilk defa çıkarılan 1876 tarihli Kanun-i Esaside (Anayasada) "Muvakkat Kanun" adı altında (mad 36) Kanun Hükmünde Kararname müessesesi mevcuttu Fakat o günkü Jön Türkler veİttihat ve Terakki hükümetleri bu maddeyi istismar ederek çok sayıda Kanun Hükmünde Kararname çıkardılar Bu tatbikattan korkulduğu için 1921 ve 1924 tarihli Teşkilat-ı Esasiye Kanunlarında (Anayasalarda) Kanun Hükmünde Kararname Müessesesine yer verilmedi 1961 Anayasası yapıcıları zaten güçlü hükümetlerden korktukları için hükümetleri güçlü kılan Kanun Hükmünde Kararname yetkisini onlara vermediler Fakat 1961 Anayasasındaki bu eksiklik 1971de ortaya çıktı Yapılan değişiklik sonucu yaklaşık 100 yıl sonra Kanun Hükmünde Kararnameler yeniden Türk Anayasa Hukukuna girdi


12 Eylül 1980 harekatından sonra, Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisinin hükümet için çok önemli bir selahiyet olduğu kabul edildi Nitekim 1982 Anayasasında, Kanun Hükmünde Kararname müessesesi en geniş bir biçimde yer almaktadır Bu Anayasa bir normal dönemde, bir de olağanüstü dönemde olmak üzere iki tip Kanun Hükmünde Kararname usulü kabul etmiştir


1982 Anayasasının 91 maddesine göre Türkiye Büyük Millet Meclisi, Bakanlar Kuruluna Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisi verebilir Fakat bazı konularda hükümete Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisi verilemez Bunlar temel haklar, kişi hakları ve siyasi hak ve ödevlerdir Ancak olağanüstü dönemlerde çıkarılan Kanun Hükmündeki Kararnameler bu konuları da düzenleyebilirler


Meclis, hükümete yetki verdiği kanunda, çıkarılacak Kanun Hükmünde Kararname amacını, nelerle sınırlı olacağını, kullanma süresini ve bu süre içinde birden fazla Kanun Hükmünde Kararname çıkarılıp çıkarılmayacağını belirler Hükümet değişse de yeni gelen hükümet, eski hükümete verilen Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisinden faydalanır Meclis, hükümete verdiği bu yetkiyi her zaman kaldırabilir


Hükümete Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisi genellikle bir yıllık süre için verilmektedir; fakat bu Anayasada tesbit edilmiş bir süre değildir


Kanun Hükmündeki Kararnameler, Resmi Gazetede yayınlandıkları gün yürürlüğe girerler; fakat Kanun HükmündeKararnamede yürürlük tarihi olarak daha sonraki bir tarih de gösterilebilir Kanun Hükmünde Kararname yayınlanır yayınlanmaz Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulur Meclis bu kararnameleri diğer tasarılardan önce ve ivedilikle görüşür Yayınlandıkları gün Meclisin tasdikine sunulmayan kararnameler o gün yürürlükten kalkar Meclis bir kararnameyi aynen kabul edebilir, değiştirerek kabul edebilir veya toptan reddedebilir


1982 Anayasası hükümete olağanüstü dönemlerde, sıkıyönetim ve savaş hallerinde de kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi vermiştir 121 ve 122 maddelerde bu tip Kanun Hükmünde Kararname düzenlenmiştir Buna göre hükümet, her konuda düzenlemede bulunabilir Yani normal dönemde temel haklar, kişi hakları, siyasi haklar ve ödevler konusunda Kanun Hükmünde Kararname çıkarılamadığı halde bu dönemlerde çıkarılacak Kanun Hükmünde Kararnamelerle bu konular düzenlenebilir Bu kararnameler de Meclisin tasdikine sunulurlar


Normal dönemlerde çıkarılacak kararnameler Başbakanın başkanlık ettiği Bakanlar Kurulu tarafından çıkarıldığı halde, olağanüstü dönemlerde, sıkıyönetim ve savaş durumlarında çıkarılacak Kanun Hükmündeki Kararnameleri, ancak Cumhurbaşkanının başkanlık edeceği Bakanlar Kurulu çıkarabilir


Normal dönemlerde çıkarılan kararnamelerin Anayasaya aykırılığı iddia edilirse, bunu Anayasa Mahkemesi denetler Olağanüstü dönemlerde, sıkıyönetim ve savaş durumlarında çıkarılan kararnameler yargı denetimine tabi değildirler


Bugünkü hükümetler, Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisinden oldukça istifade etmektedirler Nitekim 1971-1985 yılları arasında çıkarılan yaklaşık 200 kanun Hükmünde Kararnameden 34ü 12Eylül 1980den önceki hükumetlere ait olduğu halde, geriye kalan 166 adet Kanun Hükmünde Kararname, 12 Eylül 1980-1 Ocak 1985 tarihleri arasında çıkarılmıştır Yani yaklaşık 10 yıl içinde 34 Kanun Hükmünde Kararname çıkarıldığı halde, sonraki 5 yıllık sürede 166 adet Kanun Hükmünde Kararname yayınlanmıştır 1991e kadar çıkarılan Kanun Hükmünde Kararnamelerin sayısı 400den fazladır


Kaynak: Rehber Ansiklopedisi