Kazakistan - Kazakistanın Tarihi

Kazakistan - Kazakistanın Tarihi


Kazakistan, (Kazakça: Қазақстан, Qazaqstan, Rusça: Казахстан, Kazakhstán), resmi adıyla Kazakistan Cumhuriyeti Orta Asya ve Doğu Avrupa arasında ülke 2727300 km2 yüz ölçümü ile (Batı Avrupa'nın yüz ölçümü kadar) dünyanın en büyük yüz ölçümüne sahip dokuzuncu ülkesidir


Ülkenin ayrıca Hazar Denizi ve Aral Gölü'ne kıyısı vardır
Bağımsızlığın kazanılmasına doğru 1989 yılında 16464464 kişi olan ülke nüfusu, 1999 yılına gelindiğinde Slav ve Almanların ülkeden göç etmeleriyle 14500000'e kadar düşmüştür 2009'da bu sayı 16200000'e yükselmiştir Ülke bugün nüfus bakımından dünyanın 60 büyük ülkesi olmakla birlikte, kilometrekare başına 5,5 insan ile 210'dir


Etnik Köken

Kazaklar Türklerin Kıpçak dalının en büyük halkıdır Soy itibariyle Türk'tür ve Kazakistan dışında 30'dan fazla ülkede Kazak Türkleri bulunmaktadır (Kazakistan'da 11000000, diğer ülkelerde 5000000) Kazak sözcüğü Öztürkçe'de "sert, özgür, yiğit" anlamına gelir

Tarihi


Çağdaş Kazakistan Öncesi Tarih

Çağdaş Kazak Türklerinin kökenleri 1400'lü yıllara kadar gitmektedir 1400'lü yıllarda çeşitli Türk kavimlerinin bir araya gelmesiyle Orta Asya'da yeni bir boy doğmuştur 1400'lü yıllar öncesinde Kazak toprakları pekçok Türk devletinin kurulduğu geniş bozkır alanlarıdır
Kazak stepleri dahil Orta Asya'da Milattan Önce 5000-1200 yılları arası; Afayesnova, Andrenova ve Karasuk kültürleri gibi kültürleri yaşamıştır Bu döneminden sonra Kazak steplerinde kurulan medeniyetler şöyle sıralanabilir: Sakalar, Xiongu, Çi-çi yönetimindeki Xiongu'lar, Aparlar, Göktürk Kağanlığı, Batı Göktürk İmparatorluğu, Hazarlar ve Bulgar Dönemi, II Göktürk Kağanlığı, Türgiş Devleti, Arap Akınları, Karluklar ve Kimekler, Karahanlı Devleti, Oğuz Yabgu, Kıpçaklar, Büyük Selçuklu İmparatorluğu, Harzemşahlar Devleti, Moğol Hakimiyeti, Altın Orda Devleti dönemleri

Çağdaş Kazakistan'ın Doğuşu




Çağdaş Kazak Türklerinin doğuşu: Altın Orda Devleti'nin yıkılmasından sonra Deşt-i Kıpçak yöresinde bulunan Türk kavimleri Nogay Han etrafında toplanarak Nogay Hanlığı'nı kurdular Daha sonra Kazak Hanlığı'na dönüşen bu hanlık 1465'ten 1847'ye kadar Kırgız Bozkırlarındaki Türk kavimlerinin ortak adı oldu Kazak Hanlığı, bugünkü Kazakistan toprakları üzerinde üç parçadan oluşuyordu: Büyük Cüz, Küçük Cüz, Orta Cüz Cüzler Hanın oğulları tarafından yönetiliyordu Söz konusu cüzler 1771'den sonra birbirinden bağımsız hareket etmeye başladılar 1770 sonlarında Kazak cüzleri güçlü Rus İmparatorluğu ve Çin arasındaki mücadele arasında kaldı 1847'de Kazak Hanı olan "Kenesarı Han" döneminde Ruslar, Kazak cüzleri üzerideki egemenliğini tam olarak sağladılar 1863'te tüm Orta Asya'da bir "Rus Generalliği" kuruldu ve bu generallik bölgeyi bölümlere ayırdı Bu dönemde Ruslar Kazak bölgesini, "Kazak Kırgızları Hanlığı" olarak adlandırdı 1900'lerle birlikte pekçok Rus, Kırgız Bozkırlarına yerleşmeye başladı 1906'da Orta Asya'yı Rusya'ya bağlayan demiryolu bitirildi



Açlık ve politik sebeplerle 1912-1917 yılları arasında Rus hükümetine karşı Orta Asya'da ayaklanma başladı 1917'de Çarlık Rusya'da ihtilal olması sebebiyle Orta Asya'da bağımsız dönem yaşandı 1917-1920 yılları arasında eski Kazak cüzleri biraraya gelerek bağımsız "Alaş Orda Devleti"ni kurdular Hükümet Başkanı, Alikhan Bokeikhanov, başkenti Semey olan bu devlet üç yıl yaşayabildi 1920'den sonra Ruslar egemenliği ele geçirdiler ve bu tarihten sonra Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği dönemi başladı

SSCB Dönemi




1920'de Orta Asya'da Ruslar iki Sovyet Cumhuriyeti kurdular Bugünkü Kazakistan'da kurulan Cumhuriyete Ruslar "Kırgızistan Özerk SSC" adını verdiler 1925'de ise yanlış adlandırıldığı gerekçesiyle Rus yönetimi; Kırgızistan Özerk SSC adını, "Kazakistan Özerk SSC" olarak değiştirdi İlk dönemler Orenburg şehri de Kazakistan'a dahildi ancak daha sonra Rusya'ya bağlandı 1936'da Özerk ibaresi kaldırılarak "Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti" kuruldu 1924'den 1934'e kadar tarım politikaları nedeniyle sorunlar yaşandı Pekçok Kazak boyu, Uygur bölgesine göç etti II Dünya Savaşı'nda zor dönemler geçiren ve nüfusunda büyük azalma olan Kazakistan SSC, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği dönemi boyunca Sovyet tarım politikalarının uygulandığı bir merkez oldu 1990 yılında meydana gelen ekonomik krizler ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin yıkılmasından sonra 1991 yılında bağımsız olarak dünya arenasında yerini aldı

Coğrafya


Ülkenin komşuları 6,846 kilometre ile Rusya Federasyonu, 2,203 kilometre ile Özbekistan, 1,533 kilometre ile Çin Halk Cumhuriyeti, 1,051 kilometre ile Kırgızistan, ve 379 kilometre ile Türkmenistan'dır Önemli şehirleri başkent Astana, eski başkent Almatı, Karagandı, Çimkent, Semey,sözde başkent Akmola, Aktav, sözde başkent Baykonur ve Türkistan'dır Halkın %28'u Hristiyan'dır, %66 Müslüman'dır %5 Ateist'dir %1 diğerleri ülkesidir Kazakistan bu yüz ölçümü ile



Ülke Hazar Denizi'nden Altay Dağları'na kadar uzanır ve 804,500 km²'lik bir alanını Kırgız Bozkırları kaplar Ülke bu özelliği ile dünyada bozkırların en fazla bulunduğu 1 ile 3 ülkedir Ülkenin önemli gölleri: Aral Gölü, Balkaş Gölü, önemli nehirleri ise İli Nehri, İrtiş Nehri, İşim Nehri, Ural Nehri'dir

Demografi


Nüfus

1926'da 3,713,000 olan nüfus 1959 yılında 1 milyon azalmıştır 2006 verilerine göre 15,300,000 nüfusa sahiptir 1989'da 16,464,000 olan nüfus 1999 nüfus sayımına kadar yıllık ortalama % 1’lik bir azalma ile 14,953,000'a düştü 2000-2001 döneminde de düşme devam etmesine karşın, 2003-2004 döneminde azalış trendi durarak % 07 oranında artışla 14,951,000'a ulaştı 2006 itibariyle nüfusun 15,300,000 milyon olduğu tahmin edilmektedir Etnik grupların dağılımı şöyledir: Kazaklar%59,2, Ruslar:%25,6, Ukrainler:%2,9, Alman:%1,4, Özbek:%2,9, Tatar:%1,5, Uygur:%1,5 Ülkedeki tüm Türk halkları biraraya koyulursa ülkenin %65,1'ine tekabül etmektedir


Ekonomi

Bağımsızlığın ardından siyasi ve ekonomik istikrara kavuşan Kazakistan'da büyük petrol, uranyum, demir, altın ve kurşun rezervleri bulunmaktadır Kazakistan doğal kaynakları ve coğrafyası itibarıyla önemli bir ülkedir Hacim ve çeşit bakımından mineral ve hammadde yatakları ile dünyanın sayılı ülkelerinden biridir


Kazakistan'da 1225 çeşit mineral ihtiva eden 493 yatak bulunmaktadır Uranyum, krom, kurşunçinko yataklarının zenginliği itibarıyla dünya ikincisi, mangan itibarıyla dünya üçüncüsü, bakır itibarıyla de beşincisidir Kömür, demir ve altın rezervleri itibarıyla Kazakistan dünya sıralamasında ilk on ülke arasında, doğalgaz, petrol ve alüminyum rezervleri itibarıyla da, sırası ile ilk on iki, ilk on üç ve ilk on yedi ülke arasında yer almaktadır Kazakistan'da 1996 yılında dünyanın en büyük üçüncü altın madeni bulunmuşturDünyada ki kromun %26'sı, altının %20'si, uranyumun %17'si Kazakistandadır ve
Ülkenin mineral ve hammadde üretimi ise, kendi ihtiyacının çok üstündedir Bu nedenle ****lik bizmut, süngersi titanyum, kil ve rafine bakır, mangan ve konsantreleri üretiminin yüzde 90'ı, petrol, ****lik kurşun ve çinko üretiminin yüzde 80'i ile doğalgaz, kömür, demir cevheri ve krom üretiminin de yüzde 50'den fazlası ihraç edilmektedir Kazakistan toprakları altında keşfedilmiş maddi zenginlik 2 trilyon ABD Doları'ndan fazladır

Uluslararası ilişkiler


Türkiye ile ilişkileri

Türkiye Cumhuriyeti, 1991'de Kazakistan'ın bağımsızlığını ilan etmesinden 15 dakika sonra bu ülkeyi tanımıştır Kazakistan Cumhuriyeti'nde 1994 yılından bugüne yaklaşık 3000 yabancı ortak girişim (JV) faaliyet göstermekte olup, Kazakistan'a yapılan yabancı sermaye yatırımları 8 milyar ABD Doları'na ulaşmıştır Bu miktar yaklaşık 16 yıllık bir bağımsızlık geçmişi olan bir ülke için büyük önem arz etmektedir Bu büyüklükte sermaye girişi, ülkenin eski üretim alt yapısını rehabilite etmekte olduğu ve ekonomiye süratle yeni tesislerin kazandırıldığı anlamına gelmektedir Eldeki tüm veriler incelendiğinde, yaklaşık 15 milyar ABD Doları'na yaklaşan yatırım hacmi ile Türkiye Cumhuriyeti'nin, Kazakistan Cumhuriyeti'nde Amerika Birleşik Devletleri'nden sonra ikinci sırada yer aldığı anlaşılmaktadır Türk iş adamlarınca Kazakistan'da gerçekleştirilen yatırımlar daha çok ticaret, telekomünikasyon, otel işletmeciliği, tarım ürünleri üretimi, süpermarket işletmeciliği, matbaacılık, petrol ürünleri, gıda, tuğla, demir-çelik, bakır, tekstil ve hizmet sektörlerinde yoğunlaşmaktadır Kazakistan Cumhuriyeti'nin ilk yıllarında daha çok müteahhitlik ve ticari faaliyetlerde bulunan Türk şirketleri, son yıllarda Kazakistan içerisinde süratle mal ve hizmet üretimine yönelmeye başlamışlardır Amerika Birleşik DevletleriBirleşik Krallık gibi ülkelerin Kazakistan'daki yatırımlarına bakıldığında bu ülkelerin daha çok petrol ve gaz endüstrisi, elektrik ve madencilik gibi sektörlerde yoğunlaştığı görülmektedir Müteahhitlik sektöründe faaliyet gösteren Türk firmalarının bugüne kadar Kazakistan'da gerçekleştirmiş olduğu müteahhitlik hizmetlerinin 2 milyar ABD Doları üzerinde olduğu tahmin edilmektedir


Kazakistan - Wikipedia