İran Zengin Ve Güzel Ülke

İran’a adım attığımız gün Edward Said’in öldüğünü duyduk Edward Said hem Filistin’in vicdanıydı, hem aydınların Hocamızdı Hristiyan bir aileden gelen Edward Said, Şarkiyatçılık (oryantalizm) kitabı ve birçok eseriyle gözlerimizi açtı Doğu topraklarının bu güzel evladını saygıyla yadedelim


Hayatımda kazandığım ilk fazladan paraları Suriye ve İran gezilerine harcadım, sizler beni okumasaydınız, para biriktiremeyecek, İran’a gidemeyecektim, yıllardır beni bağrına basan okuyucularıma teşekkür ediyorum Çocukluğumdan beri rüyamdı, ilk gideceğim dünya ülkesi ya Şiraz olacaktı ya İsfahan!


Tüm divan edebiyatımızı derinden etkilemiş Hafız, Şiraz’da yatıyor, Yahya Kemal’in ”Hafız’ın kabrinde her sabah bir gül açar” dediği, Hafız’ın kabrini ziyaret yine mümkün olmadı, ama tekrar gideceğiz Bir şiirinde, “bu gece hikayeyi sabah dek uzatın” diyen Hafız’ın sözüne uyup, bu hikayeyi sabaha dek uzatacağız




Ailem otuzbeş yıl Paris’te kaldı, yeğenlerim Paris üniversitelerinde okudu Pasaport üstüne pasaport çıkarttılar, gitmedim Henüz 15 yaşlarında ne biliyordum ki, gidersem doğuya giderim, diye tutturmuştum Galiba, beş yaşlarında annemin memleketi Erzurum Horasan’ın çağrışımı olmalı Erzurum’un kasabası Horasan’dan, o asıl, büyük Horasan ülkesine gitmek sevdaydı benim için


Bugün 47 yaşındayım, o büyük ülkeye gittim Şiraz’ı ve Persopolis’i yine göremedim, olsun, bir-iki yıl içinde arkadaşlarla anlaştık, mutlaka gideceğiz Şimdi, elimin altında Şiraz ve Persopolis’i anlatan kitaplar, İngilizcesinden çözebildiğim kadar çözmeye çalışıyorum Ama İsfahan’ı gördüm Aceleydi, Nizamülmülk’ün mezarını, şehrin dışındaki Zerdüş tapınağını ve birçok yeri göremedim Ağlaya ağlaya gezdim İsfahan sokaklarını Siz de gidip gezin memleket memleket bu doğu diyarını


İstediği kadar yağmalasın Batı, Amerika, neden tükenmez hiç bu hazineler anlayın Usta sanatkarların huzurla pişirdiği köprüler, bahçeler, saraylar! Tadın bu yemeğin lezzetinden O eski saltanat kamaştırsın gözlerinizi


Gördüm işte İsfahan’ı Bahtiyarım Fikirlerim, aklım, kimliğim herşeyim yerine oturdu Artık bir daha karışmaz kafam Bir yazar olarak neyi savunacağımı iyi biliyorum, birkaç hafta durmaksızın yazarım Kültürün, mimarinin, dinin, şiirin, soylu ve zengin insanların ülkesini görmüşüm, artık, kim tutar beni


Ermişim, hacı olmuşum Şiraz’ı görseydim, tam hacı olacaktım Şimdilik, yarım hacı! Doğuyu, İslamı, Türklüğü bir türlü genlerimden çıkartıp atamıyorsam, bunun tek sebebi: İsfahan!


İsfahan, İsfahan, İsfahan! Ne desem abartıyor diyeceksiniz, tuğlaların herbirini altın külçelerden yapın, yinde de İsfahan gibi bir şehir, olamaz diyeceksiniz İsfahan, tarihin en güzel şehri Zaten asırlar boyu İsfahan için “dünyanın yarısı” demişler LeMan Dergisi’nden Vedat Özdemiroğlu’nun güzel bir sözü var: “Sanki bütün güzel eğlenceler ben uyurken oluyormuş gibi bir his var içimde!” Aynen böyle oldu, İsfahan orada, biz burada uyumuşuz Şu masalcı Fantaino’nin de güzel bir sözü var, Vedat’a cevap veriyorum: “Uyurken, başkalarının gözüne güvenme!” Bu yüzden, başkasının anlatması yetmez Göreceksin Mimarinin şiiri, şiirin bahçeleri, felsefesi, taşın matematiği, şahları, isyanları, baştan sona sanat felsefesi, sanat tarihi:


İsfahan!


Şair ve yazarların hacı oldukları yer vardır, biri İsfahan, diğeri Şiraz! Şimdi yarım hacı oldum Artık elimi öpebilir, pilavımı yiyebilirsiniz Bu hacı kardeşinizin kapısına ya da özgeçmişine şöyle bir not düşülecek: “İsfahan’ı gördü!”


Nereye gitsem, duygulu bir şarkı çalıyorlar Heryerde o şarkı Tahran dışında sinema platosunu geziyoruz Eski mahalleler yapmışlar İmam Ali filmini çektikleri eski Medine, tıpatıp, sokak sokak orda duruyor Yanında, bir Roma şehri Roma şehrinin ortasında Güzel Sanatlar öğrencileri Başlarında şefleri, kucaklarında sazlar, aynı şarkıyı çalıyorlar Duygu ve hayranlıkla İranlı kızların oluşturduğu saz heyetini dinliyoruz Yine o şarkı İran’ın en havalı eğlence merkezlerine gidiyoruz, adı: “Alighapoo”, duvarlar süslü, sütunlar, esrarlı bir güzellik Şarkılar, türküler gırla gidiyor Kürt bir grup ellerinde defler çılgınca çalıyor büyülüyor Vecde girerek deflerle sololar yapıyor, kendinden geçiyorlar


Ne böyle delirmişçesine çalınan defler gördüm, ne tüm salonu transa sokan bir grup


Sonra Azeriler çıkıyor, bildiğimiz tanıdık şarkılar geçiyor: “Bir şarkısın sen, ömür boyu sürecek” Sonra “sarı gelin”i çalıyorlar Birden, yine o şarkı, salon topluca söylüyor Şarkı çalınınca, salon, derin bir huşuyla sessizliğe gömülüyor Ne kadar seviyorlar bu şarkıyı Bizim, “Burası Muştur” türküsü gibi herkesin dudaklarında ortaklaşa mırıltılar Kitapçı dükkanlarından, ki, çok lüks dükkanlar, İran klasik şarkılarını topluyorum, bizim Kani Karaca, MNurettin Selçuklar gibi adamları topluyorum İşte günlerdir dinliyor, doymuyorum Her biri bu şarkıyı kasetlerine almış Nedir bu şarkı İçinde ne var İranlılar bu şarkıyı neden çok seviyor?


Öğreniyorum, bu şarkı değil, İran milli marşı Sözleri şöyle başlıyor: “Ey İran Zengin ve Güzel Ülke! (Ey İran marze por goher)” Ancak, bu milli marş, resmi marş değil, devlet resmileştirmemiş ama resmi olarak da söyleniyor, devrimden önce de söyleniyordu, şimdi de İranlı kızlara, günde yüz kez söylüyor yine doymuyorsunuz, diyorum Gözleri dolu, her defasında tüylerimiz diken diken oluyor, diyorlar Marş, o kadar duygulu, o kadar güzel ki, gerçekten doymuyor, bal, şeker yer gibi söylüyorlar Dönene kadar dilimde işte bu sözler: “Ey İran Zengin ve Güzel Ülke!”


Tahran, Ankara’ya çok benziyor, ama, Ankara’nın üç-dört katı büyüklükte Tam bir metropol Nüfusu için 18 milyon dediler, inanamadım Herkes araba kullanıyor Gündüzleri trafik kilitli Gıdım gıdım gidiliyor Vaktiniz yollarda heba oluyor Tahran’da onlarca büyük müze, tarihi yer, herbirini görmek aylar alır, halkın, caddelerin içine karışıyoruz Sonra, Tahran’ı baştan sona görmek için gece trafiğine çıkıyoruz Gecenin ikisi, yollar bomboş Bir araba kiralama servisi buluyoruz Tahran’da herşey devletin, oto kiralama da Ancak, şoförü onlardan Üç saat sabaha kadar Tahran’ın boş sokaklarında geziyoruz Tahran’ın dörtte üçlük merkezi yerlerinde ne camii var, ne ezan sesi


Ezan sesi yine varoşlarda Bitmiyor Tahran! Tahran’da her üç kişiden biri Azeri


İranlılar bizim lazların fıkraları gibi, gün boyu Azeri şivesini taklit ediyor, Azeri fıkraları anlatıyor Azeriler iki tür, birincisi iyi Türkçe konuşan, ki, sayıları çok az gittikçe yokoluyorlar İkincisi, birkaç kelime Türkçe konuşan, bunlardan milyonlarca var İran’da tüm işlerimizi bu az Türkçe bilen Azeriler sayesinde yaptık Bir üniversiteli çocuğa Azerilerin neden dillerini unuttuğunu söyledim,


“herkes ekmek derdinde, can derdinde” dedi Ne Amerika Ne Humeyni, ne rejim, bu soruları kime sorsak, lafı değiştirip, açlıktan, yoksulluktan dert yandı


Burada yazmaya utanıyorum, arabalarında bizim pop, arabesk müziğin kasetlerine çokça rastladım Hatta, üç tane üniversiteli genç kız bize, “Müjde Ar, İbrahim Tatlıses’in kızıymış!” dahi dedi


Bir azeri şoföre, “Mollalarla aranız nasıl?” dedim, “götümüze ağaç sokurlar” dedi


Türk olduğumuzu öğrenince çok mutlu oluyorlar, durmaksızın “hoşolduk, hoşbulduk, hoşgeldiniz” gibi, içinde “hoş” kelimesi olan cümleleri bolca kuruyorlar Türk olduğumuzu öğrenince, mutlaka kıyak geçmeye çalışıyorlar, ya parayı tam almıyorlar, ya fazlasıyla misafirperver davranıyorlar Bir Azeri şoföre bahşiş verdik, kendine hakaret saydı, almadı


İranlılar, iyilikleri, sözleri, davranışları, yakınlıklarıyla gönlümüzü fethetti, bizi nasıl seviyorlar, nasıl derinden, candan ilgi gösteriyorlar Hayatımda Türk olup bu kadar adam yerine hiç koyulmamıştım Birkaç dakika sonra zaten İran’ı unutuyor, kendinizi Sivas’ın, Ankara’nın bir sokağındaymış gibi hissediyorsunuz Çünkü, İranlılar’ın, kaşları, gözleri, duruşları, yüzleri, samimiyetleri, herşeyleriyle bize çok benziyor, benzemek dahi fazla, tıpatıp bizim halkımız Türkiye’ye dünya milletleri içinde bu kadar benzeyen başka ırk, kavim, kültür, memleket, yok Bütün bunları görünce, molla, Humeyni, İslam, rejim, baskı gibi düşünceler seyahatinizde ikinci sıraya düşüyor, hatta önemsizleşiyor Bunun çok köklü sebepleri var Bizler Anadolu’ya İran toprakları üzerinden geldik, asırlar boyu İran’da Türk boyları hükümdarlık yaptı İşte Safaviler, işte Afşar, Kaçar hanedanlıkları Birbirimize öyle karışmışız ki, kaş, göz, yüz, söz, siyaset, fıkra, şiir, mimari, ev hali, sokağımız, muhafazakarlarımız, herşeyimiz ortak ve aynı!


İran, bir kadınlar ülkesi Kadınlar, geceyarılarına kadar heryere tek başlarına gidebiliyor Sokaklar, nargile kahveleri, parklar, dükkanlar, daireler, bankalar, her yer kadınların işgalinde, müdürleri, yöneticileri, önde gelenleri, hep kadın Şaşıracaksınız, bizim TV’lerden gördüğümüz tümü çarşafla örtülü kadınların oranı yüzde bir kadar Yüzde doksandokuzu bizim Anadolu’da yarımbaş tarif ettiğimiz, başı önden açık, eşarp giyiyor İslam’ın, Şia’nın bu büyük İslam İdeolojisi savaşı da kadın kıyafeti üzerinden yaşanıyor Şia’nın cinsel serbestliğe izin veren hükümleri biz Sünniler’in aklı almaz, ama hepsi devrim öncesinde kaldı Mesela, Şia’da, kısa nikah (muta) vardır, günlük ilişkiler için dahi geçici nikah kıyabilirsiniz, şimdi, devrimin düzenlemeleri daha sıkı Kadınlar tümüyle tunik giyiyor Tuniğin altından da pantolon Tunikler iki yandan yırtmaçlı Kabul gören yaygın renk siyah Ancak, kurşini, beyaz, bej, açık kahve gibi renkler az da olsa var Genç kızlar renkleşmenin gittikçe artacağını, artmakta olduğunu söylüyor Hatta kılık kıyafet serbestisi gelse dahi, siyahı, İranlı kadınlar soylu ve karizmatik bulduğu için, siyahdan vazgeçilemeyeceğini söylüyorlar Tahran sokaklarından Devrim muhafızları çekilmiş, sağda solda polis görmek zor İktidar halkın arasından çekiliyor, kadınlar gittikçe daha rahat yürüyor, giyiniyor


Önce başörtüsünden başlayalım Önden perçemleri düşen kadınlar, gittikçe eşarplarını arkaya doğru açıyor Başlarındaki eşarbın milim milim arkaya doğru açılması, devrim yasaklarını yırtma girişimi gibi de algılanabilir Çünkü böyle İslam Devrimi dediğimiz şey sadece kadınların kıyafetlerinde görülüyor Ve kadınlar devrimi bir kağıt gibi yırtıyor Sokaklarda kadınlar iki adımda bir kayan eşarplarını düzeltiyorlar Yani, elleri sürekli eşarplarını düzeltmekle meşgul, sürekli toparlamakla


İşte siyasal kavga bu iki adımda bir, evet, iki adımda bir arkaya düşen eşarplarını tekrar toplamakla veriliyor Eşarplarının iki adımda bir arkaya düşmelerinden memnun görünüyorlar, bu tavırları onları hem kadın, hem devrimci-reformist, yani, direnişçi yapıyor İran’daki büyük mücadelenin en büyük parçası, işte bu omuzlarına düşen eşarpları


Eşarplar daha ne kadar açılabili? Başlarındaki örtüyü daha ne kadar sıyırabilirler? Şimdilik çok büyük mesafe almış durumdalar, başın yarısı tamamen açık Bütünüyle kapalı baştan buraya kadar ilerlemeleri, yarıya kadar yol aldıklarını gösteriyor ve İran’da karşı bir devrim oluşuyorsa, işte o da, bu yarımbaşın yavaş yavaş açılması


Muhafazakarlara karşı savaşın ikinci bölümü tunikler üzerinden veriliyor ve bu kavgayı da şüphesiz yine kadınlar veriyor Dinleyin Tunikler dizlerinin üstüne düşüyor Ancak, dizin çok üstünde kısa olanları da var Geçtiğimiz yaz çok kısa tunikler moda oldu Ve ahlaka mugayir bulunarak dükkanlardan tunikler toplandı Bir dedikodu da bu kısa tuniklerin Türkiye’den geldiği Tunik savaşı başörtüsü savaşından da önemli Şimdi kadınlar, tunikleri streç, yani, darlaştırmaya başladı Ki, Tahran’ın ünlü caddelerinde göğüslerini çok belli edip, dışarı atacak kadar dar tunik giyenler var Hatta, genç kızların çoğunda arkadan popolarını tamamen belli edecek darlıkta tunik giyenlerin bolluğuna hayret ettik Başka yöntemler de izliyorlar Diyelim, kot pantolonlarının altından çorap giymeyip, pantolon paçasını kıvırıp topuklarını çıplak gösteriyorlar Zaten ayaklar tamamen serbest ve ayak tırnakları iranlı kadınların istisnasız ojeli İranlı kadınlar, serbest olan yüz bölgesine, yani, dudak ve gözlerine, dünyanın hiçbir ülkesinde gösterilmeyecek kadar itina gösteriyor Dudağı ve gözleri boyasız, hatta, aşırı boyasız tek kadın yok Gözler ve dudaklara çok özel hassasiyet yalnız baskılarla ilişkili değil, bu kara, sürmeli gözler İran kültürünün merkezini oluşturuyor Her kadının gözlerinde sürmeler, farlar


Sinema afişleri, bayilerde dergiler, her yer kadın resimleriyle dolu Erkekler tüm bu resimlerde ikinci planda Kadınlarla oturduk, kadınlarla konuştuk, İran gözlemlerimizi belirleyen kadınlar oldu, modern, kültürlü insanlar Çok sinirliler, giyimleri konusunda ikaz edilmeleri hiç hoşlarına gitmiyor, bizim 12 Eylül öncesi gibi, gerilimli, elektrikli büyük bir siyasi tartışmanın içindeler Siyasetin motoru ve elektriği kadın kitlelerinin üstünde, ancak, ne ülkedeki reformistler ne dışardan bakanlar, reformun gerçek direnişçilerinin kadınlar olduğu vurgusunu hiç yapmıyor! Kadınlar, elektrikli bir ızgara gibi İran halkını altan alta büyük bir siyasi kavgaya ortak ediyor! Yani, İran’da birşeyler değişecekse bunu kadınlar başlattı, kadınlar bitirecek En ateşli konuşan onlar, habire tartışıyorlar Yollarda rahat yürüyemediklerini söylüyorlar, sevgilileriyle elele yürüyemediklerini dillendiriyorlar, oysa değil, İran’da birbirine sokulmuş, elele, çok sevgili gördük, ama yetmiyor! Kadınlar gece yarılarına kadar rahatça sokakta, birkaç bin kişi değil, otuzbin kişi, elli bin kişi gibi büyük kalabalıklar topluca büyük parkları, bahçeleri dolduruyor İslamcılarla bir dertleri yok, müslümanlığı çok seviyorlar, ama süslenmek ve rahat etmek istiyorlar Yani kendi kadın özgürlüklerini dine karşı bir yere koymak istemiyorlar Gecenin birinde, ikisinde, aileler, genç kızlar sereserpe parklarda, çay bahçelerinde


İran’da birşeyler değişecekse bunu kadınlar yapacak Humeyni’nin devrimci kitlesi yoksul müslümanlardı, şimdi, reform hareketinin devrimcileşen kitlesi İran’ın modern, okumuş, kültürlü genç kızları Rahat konuşuyor, rahat hareket ediyor, tartışıyor, süslenip püslenip sokakları, kahveleri, parkları, sinemaları, üniversiteleri dolduruyor Bizim aydınlarımızı memnun eden şey, kadınların sosyal hayattaki öncüğünden çok, kadınların “kültürü” ve seçkin beğenilere sahip olması Siyasi mücadelenin büyük kitlesini kadınların oluşturması anlamlı Çünkü yasaklar, kadın giyimi üzerine Keyfi, düzeni bozulan, kadınlar Aslında, iktidarla, muhafazakarlarla, reformistler arasındaki kavganın kıyafet dışındaki talepleri hemen düzenlenebilir, çözümsüz olan, kadın kıyafeti yasakları Yani, İran’da her kadın, siyasi, her kadın siyaset konuşuyor Ve İran’da kadınların yüzde doksandokuzluk bölümü reformistlere destek veriyor!


Kafanız karışmasın, İran’da reformistler de “İslamcı”, “İslam Devrimi’nden yana” Henüz birbirine “vatan haini” diyecek sert bir üslup hiçbirinin aklının ucundan geçmiyor Kafanız karışmasın, devlet dairelerinde çalışanların büyük bölümü de “reformist” Kafanız karışmasın, tepedeki okumuş mollalar da gizli gizli reformistlere büyük bir aşk besliyor, onlar da kendi devrimci gençliklerini görüyor! Kafanız karışmasın, devrimin yasaklarından, eksiklerinden reformistler kadar devleti yönetenler de şikayetçi Kafanız karışmasın iktidar (muhafazakarlar) özelleştirmeden yana, reformistler özelleştirmeye karşı! Yani İran’da, “Humeyni” yalnız kalıyor!


Al-Zahra Üniversitesi’nin rektörü Zehra Rahnavard Hanım’ın kitapları Türkçeye de çevrildi, bu kadın, eski başbakanın kadını ve Tahran’da bugün kızların okuduğu güzel sanatların başında Yani, İslam devrim ideolojisinin simge isimlerinden Zehra Hanım Kullandığı üslup beni şaşırttı Sizler, Hititler’in ülkesi Anadolu’dan geldiniz, dedi, bizler Persler’in çocuklarıyız Bu arkaik tarihe vurgu, İran İslam Devrimi’nin geniş bir kültüre sahip çıkmasını gösteriyor, çünkü, tartışmanın merkeziasıl burada geziniyor! Yavaş yavaş anlatalım


Benim gördüğüm şu, İran’da çatışma laik-şeriat yani reformistlerle muhafazakarlar arasında değil, daha köklü sebepleri var 1960’lı yıllarda Humeyni, Kum kentinde hocalık yapar Başına topladığı öğrencilerle hareketli bir İslam’ı tartışmaya başlar Şah’ın dikkatini çeker, çatışmalar başlar Kum kentinde ünlü Fevziye Medresesi, ki, altı yüz yıllık geçmişi var Humeyni’nin evi de Kum kentinde 11 imamdan 8 İmam Rıza’nın kızkardeşi Masumiye’nin türbesi de Kum’da Bu “türbeyi” görmeden Kum anlaşılmaz, İran Devrimi hiç anlaşılmaz Bizim Mardin’i düz ovada düşünün Hem Fevziye Medresesi hem Şiiler’in İmam Rıza’nın türbesinden sonra İran topraklarındaki en büyük manevi mekanı Masumiye’nin türbesinin Kum’da oluşu, buradaki müslüman hareketliliği yoğunlaştırıyor Üstelik Kum çok sade, basit, hatta çok yoksul Tarım zayıf Burada müslümanlığı “yoksulluğun” büyüttüğü çok açık Masumiye türbesinin ibadet olarak kullanılış şekli de derin şiiliği bize iyi anlatıyor Bizim Eyüp Camii’ni dörtle çarpın, iç içe geçmiş büyük salonlar, geniş avlular, içinde Şiiler, aileleri, çocuklarıyla yatıyor, uyuyor, yemek yiyor, türbe içinde uyuyan kadınların üstünden atlayıp yol alıyorsunuz Ayrıca, minarelerin, sütunların güzelliği, türbe içinin süslemeleri, fazlasıyla ışıklı, geometrik, mozaik işlemler şaşırtıcı derece abartılı Her taşı ustalıkla işlenmiş, ayılan, bayılan, kendinden geçen, ağlayan kalabalıklar Fevziye Medresesi daha yüksek ve saygın bir yapıya benziyor, üniversite


Şehrin geri kalanında bir şey yok Ayetullah adayları, bizim molla dediklerimiz burada yetişiyor Tüm İran’ın molla ihtiyacı neredeyse burdan karşılanıyor! Yeni bir yapı yok Ve İran’ın diğer kentlerinde görülmeyecek kadar kapalı burası! Sanki İran Devrimi buradan yönetiliyor! İdeolojik merkez burası gibi


Bu şehrin 1960’lı yıllardaki halinin çok daha yoksul olduğu ortada Humeyni talebeleri burda başına topluyor! Gittik evini de ziyaret ettik Kerpiç sıvama, basit birkaç odası ve bir küçük avlusu olan tek katlı bir bina Şah’ın askerleri 1963’te Kum’u kan gölüne çeviriyor Fevziye Medresesi’nde üç-dört bin kişi, ölüyor 1979 yılındaki büyük devrime giden yol, işte bu çatışma ve ayaklanmaların tarihi olarak ilerliyor


Şimdi, burayı iyi anlayalım Kum’da büyüyen İslam, İslam kültürü, şüphesiz Avrupa görmüş insanları da içine alıyor Ancak, birşeyi görmezden geliyor Kum’da şekillenen İslam İdeolojisi, İran’ın arkaik tarihi, yani hakiki tarihi Persler’i, Pers İmparatorluğu’nu bir kültür olarak gündemine almıyor Persler’in ardından miladın ilk yıllarında kurulan büyük Sasani imparatorluğu da bu islam devriminin aktüel tartışmalarında hiç yok Bunu şuna benzetebilirsiniz, doğudan İstanbul’a gelen birkaç şeyh, İstanbul’u fethedip iktidara oturuyor, bu şeyh, bu toprakların geniş ve büyük kültürüyle ne kadar ilgilenebilir? Ki, hem Pers imparatorluğu, hem de Sasaniler, şaşaalı kralları, şaşaalı saraylarıyla tüm Ortadoğu imparatorluklarını derinden etkiledi, diyelim Abbasiler’i, Selçuklular’ı, Osmanlılar’ı İslam devriminin tarihsel başlangıcı, İran topraklarına Arap atlılarının girdiği, yedinci, sekizinci yüzyılda başlıyor Bu tarihten sonra bu topraklarda kurulan büyük imparatorluk ise Safaviler Safaviler Türk! Üstelik, yine Türk olan Osmanlı’yla savaşıyor Bu büyük Türk imparatorluğunun estetik, mimari, sanatsal çabaları bugünkü İran’ın büyük kültürel hazinesini oluşturuyor Safaviler’den sonra, Afşarlar, Kaçar hanedanlıkları


Ve 1 Dünya savaşından sonra Rıza Şah’ın babası Kendini aryenlerin şahı ilan ediyor Aryen kim? Aryen, yani İran, yani, Ari ırk, şu Hitler’in sulandığı, Alman ırkının teorisini kurduğu Ari, Aryen İran sokaklarında tamamen sarışın, renkli gözlü, aryen, bugün dahi görmeniz mümkün Belki de bu ırk teorileri çok zorlama, çünkü tarihi bilinemeyecek kadar eski Ve İran dilinin Hint-Avrupa oluşu, arkalarında Pers imparatorluğu, Sasaniler oluşu, dünyanın en büyük en mükemmel şairlerini ve şehirleri İsfahan’ı, Şiraz’ı arkalarına almış olmaları, İran’da bugün yaşayan her insanın “kültürünü”, “kimliğini” oluşturuyor!


Bu büyük ve uçsuz bucaksız zengin geçmiş, İran İslam Devrim İdeolojisinin ufuklarının çok ötesinde! Bugün her İranlı yurttaşın kalbi, ruhu, işte bu şaşaalı, artistik, tarihi, şairane geçmişle şekilleniyor Yolda şaka olsun diye önümüze gelen her genç kızdan Hafız’dan, Hayyam’dan şiir okumasını istedik, ezberlerinden okudular Hatta, avukat, yazar İranlı kadınlara, bu topraklarda sizi en çok etkileyen şey nedir, dedik Anlaşmış gibi bu “örtülü” bayanlar, Persopolis, dedi


Persopolis, Persler’in iki bin beş yüz yıl önce kurduğu şehir!


Buradan çıkan sonuç şudur, İranlılar müslüman da olsalar, dinlerini, devrimlerini çokta sevseler, onları büyüleyen İran kültürü ve tarihi Hepsinde bu büyük kültürün gururu, vakuru canlı canlı yaşıyor! Kendilerini yerkürenin en soylu, en şaşaalı kültürünün çocukları olarak görüyorlar Böyle olunca, beyinleri, yürekleri, projeleri fazlasıyla uzakları gösteriyor


Kum şehrinden kalkıp gelip Tahran’da iktidarı ele geçiren Humeyni ve mollalar, geçtiğimiz yirmi dört sene içinde, bu büyük geçmişe yakışır tek bir mimari, estetik eser üretemedi İran’ı, dünya devletleri içinde o soylu yerine koyamadı Bir edebi, şiir, sanatsal, mimari çabanın içine giremedi İranlılar, devrimlerini çok sevdi, ancak, devrimin önderlerinden bu tarihi, zengin, güzel ülkenin şanına yakışır birşeyler bekledi Olmadı! Şimdi, İranlılar, ayetullahları, İslamcı, rejimin bekçisi oldukları için değil, yaşadığımız bugüne dair siyasi, estetik, sosyal, felsefi tavırlarını küçümsüyor, beğenmiyorlar Burnu büyük, kültürleriyle gururlu İranlılar’ın mollaları sevmesi mümkün değil Tuhaf bir şey sezdim, mollalar da, bu büyük İran halkının beğenisini kazanmak için hani nerdeyse, ezikçe, boynunu bükerek onun kalbini hoş tutmaya çalışıyor, sübvansiyonlarla ya da sokaklardan devrim muhafızlarını çekerek, bu halkı fazla zora sokmak istemiyor Yani, İran halkı, İslam Devrimiyle bu büyük medeniyetin yavaşlayıp durduğunu, tek adım atmadığını düşünüp, mollalara karşı duruyorlar Bunun üstüne, dünya petrolünün yüzde altısına sahip İran’ın, açlıkla, yoksulluk kelimesiyle yanyana gelmesini tam bir rezalet olarak görüyorlar Çünkü, petrol zenginiyiz, açlık, İran’a yakışmaz, diyorlar Dev bir petrol ülkesinin yoksullukla başbaşa kalması bu büyük iranlı’nın ağrına gidiyor


Laik-şeriat tartışmasından çok, benim gördüğüm kasabalı-şehir çatışması, üstüne, iktidarın bol kesimli koyu yeşil, koyu kurşini, koyu kahve pantolonlu memurlarını görünce, dünyaya açılmış bilim kadınlarının ev içlerine sığdıramadıkları dünyalarının trajedisini iyice kavradım Reformist kanadın gazeteci ve yazarlarının da giyim kuşamları beni şüpheye düşürdü, yoksa dedim, gerçek İran, evlerde, ya da İran’ın dışında mı?


Türkiye’den bizler, dışardan batılılar, ajanslar, ilk elden burada laik-şeriat (muhafazakar-reformist) tartışmasının kol gezdiğini söylüyor Tam böyle değil Büyük siyasi elektriklenmenin arkasında yatan derin tartışma, devrimci müslümanların İran’ın büyük geçmişine yakışır, mimari, estetik, ticari, sanayi ürünlerini üretmemesi


Bunun sebepleri var, yani bahanesi, İran molla rejimi, Irak’la 8-9 yıl süren savaşın bellerini büktüğünü söylüyor Bugün İran sokaklarında Humeyni resimleri çok az Humeyni’siz Tahran, diyebiliriz Ama Irak savaşındaki şehitlerin resmi bolca apartmanların yan duvarlarına asılmış Özal, Tahran’a gittiği gün dahi, Irak bombaları Tahran’a düşmüştü Cuma hutbesinde hoca Amerika’ya karşı bağırıp çağırdıktan sonra, gündemine Irak’ı aldı, iki cümlesi çok şeyi anlattı: “Ey Saddam, bize neler eden Saddam, nerdesin Nerdesin?” Aynı hutbede hoca, reformist gençlerin taleplerine de değindi “Ah gençler bir bilseler Şah zamanını O günleri hatırlayıp şimdiki İran’a şükretseler!” gibisinden bir cümle


Aynı hutbede hoca bize de dokundurdu: “Komşumuz Türkiye, Mustafa Kemal’le dinle devlet işlerini ayırdı Bugün İran’da devlet dinin emrinde İslam devriminin kıymetini bilin” gibisinden Ayrıca, sigara içmemenizi rica ediyorum, gibisinden bir cümle de sarfetti


Cuma namazları her şehirde tek bir camiide yapılıyor Tahran’da ihtilalin başladığı Tahran Üniversitesi’nde Cuma günü yollar kesiliyor, trafik duruyor Herkes cumaya gidiyor Ancak, muhalif reformistler karşı bir eylem tarzı olarak devletin bu cumasına gitmiyor Zaten Şia’da cumaya katılmak farz (zorunlu) değil Tahran Üniversitesi’ndeki cumaya katıldım Cuma kılanları heyecansız, coşkusuz buldum Yine de İsrail ve Amerikan karşıtı sloganlar topluca atıldı Cumaya gelen gençler arasında, Tahran’da onbinlercesini gördüğümüz uzun saçlı, örgülü saçları, biryantinli saçlı ve fazlasıyla modern gençlerden tek birini göremedim


Tahran’ın nüfus ve şehir büyüklüğü olarak Ankara’nın üç katı olmasına rağmen cumayı kılanların sayısı kabaca tahminim bizden yirmide bir / otuzda bir daha az Ankara’da sadece Kocatepe camiinin kalabalığına eşit, bu cuma Ankara’da, Mustafa Kemal’in başkentinde cumaya koşanların sayısı, Humeyni’nin başkentindekinden fersahlarca çok Bizim toplumumuzda televole kültürüne rağmen, toplumumuzun geleneklerine ve dinine derinden saygılı yüzde 15-20’lik çok sağlam bir muhafazakar kültür var İran’da yaşanacak hızlı bir değişim sonrası bizdeki kadar inançlı kitleler bulbilecekler mi sorusu, önem taşıyor! Şu soru gittikçe belirginleşiyor Orta-doğu topraklarında müslümanlığı, kültürüyle yaşayan ve müslüman kültürü, dini ayakta tutan ülke: Türkiye! Türkler, belki de Osmanlı uygarlığının etkisiyle müslümanlığı çok zevkli, çok ince ve ruhlarına, günlük hayatlarına yedirmiş durumdalar İran İslam Devriminin müslümanlığı, hala ideolojiden kurtulup hayata, geniş kitlelerin alışkanlıklarına giremedi İran İslam Devrimi hala propagandasını bez afişlerde yapıyor, yani, nerdeyse üniversiteli sol bir grubun propagandısı gibi Bu İslam Devrimi, çoktan mimarisiyle, estetiğiyle, giyim kuşamıyla, sınai ürünleriyle halkın kalbine, şehirlerin merkezlerine çakılmalı, süslemeliydi, olmadı İran’da değişimle birlikte esecek televole rüzgarlarını, kadınların tümüyle ipini kopartmalarını dizginleyecek-dengeleyecek bir şey arayıp, durduk


Sanırım korkumuz yersiz, çünkü, İran’da dingin, oturmuş bir aşk kültürü var Şarkılarına, caddelerine, İranlı olmalarına, geçmişlerine, dinlerine, çocuklarına sinmiş bir aşk kültürü Mesela, siyasi tartışmayı bizim gibi içinden çıkılmaz mutsuzlukla açmıyorlar, aksine, aşkla konuşuyorlar Eski kültür ve mimarinin taşlara giydirdiği bu aşkı, kadınları, esnafı, üniversite öğrencisi taptaze, canlı canlı yaşıyor Yani, siyaset ne kadar içinden çıkılmaz sorunlarla dolu olursa olsun, dünyayı, ülkelerini ve kendilerini hatta gizli gizli muhaliflerini çok seviyorlar!


Sorun başka çünkü Tahran’ın eski belediye başkanı Hüseyin Kerbaşçi Bizim Melih Gökçek’e benziyor, zevksiz, vasat


Melih Gökçek’in Ankara’daki üst geçitlerini düşünün, çirkin yapılar, kimse kullanmıyor Kerbaşçi, Gökçekten de beter Güya trafiği rahatlatmak uğruna, Tahran’ın şehrin göbeğinden otobanlar geçirdi Bugün tahran deyince, içinden birbirine girmiş otobanvari caddeler geliyor akla, nerdeyse, sokaksız bir şehir


Benzin çok ucuz, herkes araba sahibi Paycan marka otomobili kendileri üretmiş, herkesin Paycanı var Bizim Anadol gibi, kendi mamülleri, modeli tuhaf, Peugoet-Scoda karışımı bir tuhaf araba, kötü görünüyor Bu kötülük tüm şehri kaplamış, Tahran’ın simgesi Paycan gibi Benzin bedavaya gelecek kadar ucuz olunca, yürümek isteyen yok, herkesin altında Paycan Fransızlarla dış politikalarının neden bu kadar iyi olduğunu yollardaki bolca Peugoet’lerden anlıyorsunuz İran devleti seksen yıldır dış siyasetini böyle düzenliyor Ülkenin ekonomik pazarını, Almanya, Fransa, İngiltere arasında bölüştürüp, dengeleyerek dış politikalarını çözmeye çalışmışlar İran Pazarı’nın büyüklüğü düşünüldüğünde, bu pazara mal satan bu ülkelerin keyifli İran dostluğu da ortaya çıkıyor


Ülkeye en çok gelen turist başta Japonlar, sonra Fransız, sonra İspanyollar Hemen herkes, turistlerin de başını kapatma zorunluluğu yüzünden yılda 15-20 milyar dolar turizm gelirini devletin heba ettiğini şikayetle dillendiriyor Tahran’ın lüks semtleriyle bizim lüks semtleri karşılaştırdığımızda, Tahran’da lüks semt daha çok, lüks dükkan daha çok, bizdeki lüks tüketimden daha çok mağaza var Ancak, geniş kitlelerin alışverişe çıktığı dükkanlardaki kalite vasatın altında İşte, o büyük sorun da burada Ortalama dükkanlarına baktığımızda, tekstil, araba, çikolata, bisküvi, meşrubat, sigara bizim ortalamamızdan çok geri Yani, kaliteleri, ambalajları, tadları, lezzet ayarları fazlasıyla düşük İran, kaliteli mal üretemiyor İran İslam Devrimi’nin başarısızlığı da burada Bu başarısızlık, reformistler tarafından aşılabilir de görünmüyor, çünkü, İran’ın entellektüel gücü son yirmi yılda yurtdışına kaçıp yerleşti Okumuş, kültürlü, şehirli, bilimadamları, sanatçılar yurtdışında Bu insanlar İran topraklarına dönmeden, sınai, estetik, sanat, mimari eserleri İran’ın bu haliyle üretmesi mümkün görünmüyor!


Bunlar benim düşüncem, hem iktidarın, hem reformistlerin evlerine, gazetelerine, dükkanlarına gittiğimizde, ortak bir şekil, hem devleti, hem reformistleri kuşattığını görüyoruz Nasıl desem, masadan, perdeden, küllükten, kapılardan, koltuklardan, sigaradan, giyimlerinden, konuşmalarından, zevklerinden oluşmuş bir şekil Bu şekilsizlik, modernizmle fazlasıyla yüz göz olmuş bizleri rahatsız ediyor Zayıf buluyor, çirkin buluyor, geri ve zevksiz olarak değerlendiriyoruz Baskı ve yasaklardan ve herşeyi devletin kontrol etme hastalığından doğmuş bir zevksizlik hastalığı olabilir bu Çünkü, İranlılar’ın beyinleri, aşkları, kültürleri, kendilerini ve dünyayı algılama ufukları bizleri kıskandıracak kadar ileri Ancak, bir sonuç olarak şu ortaya çıkıyor, Orta-doğu topraklarını kaplamış bir vasatlık Bu vasatlık bizim de Suriye’nin de, Mısır’ın da, İran’ın da geçmiş kültürünü utandıracak kadar çirkince büyüyüp, binalarımızı, evlerimizi, beynimizi, TV’lerimizi, yazılarımızı, sokaklarımızı işgal ediyor!


Bu vasatlığı, Melih Gökçek Ankara’da aşamıyor, Tv programlarımızda, okullarımızda, marketlerimizde, bizler aşamıyoruz Çünkü bu “vasatlığı” üreten, İran’da da Türkiye’de de, yağlı yiyen, iri cüsseli, mankafa bir bürokrasi Neden bürokrasi doğu topraklarında ince yapılı, kemikli suratlı, çelebi insanlardan oluşmuyor Neden doğu topraklarında iktidar durmaksızın tıkınan, taş yürekli, kaba insanlardan oluşuyor


İnsan, çocukluğunun rüyası İran’da, İran’ın tarihsel, kültürel inceliklerini ararken, bizim, tarikatçı siyasetciler gibi duvar gibi susan, zevksiz, heyecansız insanlar görüp, üzülüyor!


Sorun, laik ve şeriat tartışmasının hem Türkiye’de hem İran’da aşılması, demokrasinin ve özgürlüklerin daha köklüce yerleşmesi değil sadece Sorun, vasatlığın ve zevksizliğin aşılması Aydınlarımız, öğrencilerimiz, esnafımız, sanatçılarımız, orada, burada, geçmiş kültürümüzün ruhuna-mükemmelliğine-ahlakına uygun yüksek zekada ve estetikte ürünler üretmesi Şarkıdan, lastikten, giyimden, mobilyadan, her türlü eşyaya kadar Kendi halklarımıza kaliteli kendi mallarımızı sevdiremezsek, bu her iki ülke de batı pazarının kurbanı, yani kölesi olmaya devam edecek!


Bir rüya görün, sırt sırta vermiş iki büyük ülke düşünün, İran-Türkiye İran Türkiye’nin iki katı Halkları, kültürleri, eserleri, şairleri, mimarileri, konuşmaları, tavırları, ruhları bir Tek bir halk gibi, çünkü tek bir uygarlığın çocukları


Yüzlerce yıldır sırtımızı döndüğümüz bu rüyalar ülkesi komşumuz, canımız, kardeşimiz İran’a Türk aydınlarının, kapalı kapıları tekmeleriyle kırıp açarak gidip görmeleri Türk düşünce Tarihi’ne yazılacak güzel bir nottur Usul usul bir devrim Şunu, çok net gördük Birileri İran’la kavga etmemizi istiyor Hatta Doğu Konferansı heyetinin arasına sızıp İran Devleti aleyhine konuşmamız için bize baskı yapan, ajanvari derin görevliler çıktı Biz bunu zaten biliyorduk, ülkemizde gizli bir güç bizim İran’la dost olmamızı istemiyor Ve bu gizli güç kendi çizdikleri İran imajına bizi ortak etmek istiyor!


Bin yıl süren bu savaşlar elbet birgün bitecek, herkes durup o zaman, yalnız Şiraz gibi İsfahan gibi güzellere bakacak Aptal gibi köle gibi beyinleri batıyla yıkanmış aydınlarımıza bu saatten sonra, Şiraz’ı, İsfahan’ı anlatamam Ben size anlatıyorum Türkiye’nin tümüyle batıya dönük yüzünün çok da doğru olmadığını söylemek istiyorum


Ömrümüz, gücümüz yettikçe uzayacak bu hikaye, bu toprağın çocukları, bu toprakların aydınları, İsfahan’ın, İstanbul’un, Kahire’nin, Halep’in, Şiraz’ın hikayesini artık ezberinden okuyacak


Neden bu topraklar, batının kendi halkına ziyafet çektiği, topraklarımızı Avrupa’nın ziyafet sofrası yaptığı yer! Neden nükleer bombalarla sesini gittikçe korkunçlaştırıyor batı! İşte sıra sıra, memleket memleket, kubbe kubbe, bahçe behçe düşüyor batının bombaları başımızdan aşağı Ben diyorum ki, bizleri öldürmek istiyorsanız, öldürün Ama ne istiyorsunuz kervansaraylardan, camiilerden, bahçelerden, türbelerden Taşlardan!


Bu “taşları” yerle bir etmeleri hayra alamet değil Çünkü doğunun taşları; doğunun picassoları, aristoları, sokratesleri!


Çünkü doğuyu köle olmaktan kurtaracak bu taşların güzelliği ve ruhu!


Sizi bilmem, ben doğu topraklarını şehir şehir, ülke ülke gezeceğim Bu hikayeyi, sabahlara dek, ölene dek uzatacağım



LeMan’dan