Ağri Daği Tarihi Ve Kültürel Özellikleri

Büyük ve Küçük Ağrı Dağları
BÜYÜK AĞRI DAĞI
Büyük ve Küçük Ağrı dağları; Türkiye, İran ve Nahcivan devlet sınırlarının birleştiği bir noktada yer alır Küçük Ağrı doğuda, Büyük Ağrı Dağı batıdadır Her ikisine birden Ağrılar denir Doğubayazıt ovasının kuzeyinde, ilçe merkezine 15 km uzaklıktadır Ana kütleyi Büyük Ağrı oluşturmaktadır Her ikisinin yamaçlarında oluşmuş pek çok parazit koniler vardır
Türkiye’ nin en büyük dağı olan Büyük Ağrı dağı (5137 m) solmuş volka- nik bir yanardağdır Ağrı Dağı, Aras güneyi dağının ucu ile bağlantılıdır Ağrı dağı ile bu sıra dağı birbirinden Pamuk Gediği ayırmaktadır ki, Doğu bayazıt- Iğdır karayolu buradan geçer
Ağrı dağının kuzey batısındaki Iğdır ovasından yüksekliği 4500 m güneyindeki Doğubayazıt düzlüğünden nisbi yüksekliği 3400 m’ dir Bu fark Iğdır ovasının çukurda oluşundandır
Ağrı dağı, küçük tepeler teşkil etmeden, birbirine tek başına yükselerek dünya volkanlarının en görkemlisi olmuştur Dağın zirvesinde kar ve buzlarla kaplı bir krater vardır Bundan örtülü dağın tepesi yaz - kış devamlı karla kaplı olarak beyaz görünür Büyük Ağrı’nın üzerini bulut örter ve tepe tarafına yazın dahi kar ve yağmur yağar
Ağrı Dağı yaklaşık 17 km yarı çapında bir taban üzerine oturmuştur 1188 km2 yer kaplamaktadır Çevresi 128 km dir Dağın tepe tarafı üç çataldır ve en yüksekliği Iğdır’ a bakandır Kar sınırı 4000 - 4500 metreden başlayan dağ, geniş bir alana egemen olduğu için, Karaköse’ nin bir çok yerinden, Iğdır ilinin ve Nahçıvan’ ın her tarafından, Van, Erzurum, Kars, Ermenistan ve İran’ ın yüksek yerlerinden görülebilir Bu dev kütlenin yakından görünüşü heybetli ve etkileyicidir
Dağ bir sünger gibi kendi suyunu kendi içine çekerek emer Dağın emdiği suların bir kısmı Serdarbulak, Yakup, Örtülü ve Topçatan kaynakları ile dışarı çıkar Ancak yarık bulamayan kar suları dağın eteklerine doğru akar Dağ eteklerine yaylaya çıkan göçebeler, dağda çok sayıda bulunan evcil ve yabani hayvan bu sulardan faydalanır
Ülke turizmi yönünden büyük bir öneme sahip olan Ağrı dağı: Her zaman karlı, her zaman dumanlı Onun başı hep göklerde Büyüleyici beyaz zirvesi sonsuza asılmış bir bulut gibi ve yeryüzünden tamamen kopmuş görünen efsane dağ Ağrı, türkülere sinmiş, aşıklara ilham kaynağı olmuş
Büyük Ağrı’ nın kuzey yamacında ve 4000 m yükseklikte Küp Gölü adında bir karakter göl vardır
Dağın zirvesinde Ağustos ayında bile ısı –6 dereceden aşağı düşmez Yaz mevsiminin sıcak günlerinde normal ısı 0’ ın altında -6*,-10* arasında olur Yaylası bol, otlaklarının her mevsimde otları görünür Ağrı dağının yamaçlarında ağaçsı bitki örtüsünün çok seyrek olduğu dikkati çeker Bazı kesimlerde bodur huş ağaçlarına ve ardıç çalılıklarına rastlanır
Kışın D Bayazıt ovasına karla örtülü olduğu halde, Ağrı dağının güney doğu, güney ve güneybatı yamaçlarında kar tutmayan pek çok yer vardır Kışın buradan “kışlak” olarak kullanılıp koyun otlatılır Bilhassa inek vadisindeki mağaralar, yüzlerce koyunu barındırabilecek genişliktedir
Tarihi belgeler , Dede Korkut Hikayeleri ile İstahri ve Mukaddesi gibi Arap yazarlarının verdikleri bilgilere göre, önceki yüzyıllarda Ağrı yamaçlarının ormanlarla örtülü olduğu anlaşılmaktadır Günümüzde iyice çıplak bir durum kazanan Ağrı Dağının etekleri, çevresine tespih taneleri gibi dizilen köylerde çok sayıda beslenen hayvanlara aşırı otlama yüzünden iyice çoraklaşmakta, hatta erozyon baş göstermektedir Hafif bir rüzgarda Örtülü, Çiftlik, Türkmen ve Gölyüzü köyleri çevresinde kumırtınası başlamaktadır

Küçük Ağrı Dağı
KÜÇÜK AĞRI DAĞI
Ağrı Dağının volkanik kütlesi temelde birdir, sonradan iki büyük koniye ayrılır İşte bu konilerden doğudakine Küçük Ağrı dağı adı verilir
Büyük Ağrı’ nın hemen yanı başında yükselen Küçük Ağrı Dağı, oluş ve yapı bakımından Büyük Ağrı’ ya benzer Bu diğerinin tersine sivridir, tam bir konik çadır şeklindedir Küçük Ağrı daha sivri, büsbütün susuz ve çıplaktır Her iki volkan dağın doruk çevresinde dört yana doğru derin sarp yamaçlı ve dar vadiler uzanır
2500 metreye kadar ortak bir taban üzerinde yükselen iki koniyi, yani Büyük Ağrı ile Küçük Ağrı dağını 14 km uzunluğundaki Serdarbulak geçidi ( 2687 m ) ayırmaktadır Bu iki dağın arası kısa ağaçlarla kaplıdır Küçük Ağrı’ nın karı yaz ortamında tümüyle kalkar
Küçük Ağrı’ nın tam tepesinde kraterin ağzında göl halinde su birikirse de, bu çukurluğun suları yazın kurur Yamaçlar diktir, fakat çoklukla kayalık değildir

Ağrı Dağının Tarihi ve Kültürel Özellikleri
Ağrı Dağı, Doğu Anadolu'nun, özellikle Ağrı vilayetinin simgesidir Ağrı dağı yöresinde tarihin çeşitli devirlerinde yaşayan kavimler, bu görkemli dağa kutsal bir yapı gibi bakmışlardır
Ağrı aynı zamanda dünyanın sayılı dağlarındandır Nuh tufanına ve Nuh gemisi aramalarına konu olduğundan özellikle yabancı dağcıların ve din adamlarının ziyaretgahı olmuştur Ağrı Dağının Türk tarihinde ve Edebiyatında da müstesna bir yeri vardır
Tevrat ta ve bazı kitaplarda Nuh’ un Gemisinin tufandan sonra Ararat dağına oturduğu yazılıdır Kuran- ı Kerim’ in Nuh suresinde Cudi dağında olduğu belirtilmektedir Acaba Orta Doğunun çatısı durumunda olan Ağrı Dağının adı Tufan olduğu zaman “Cudi” miydi? Veya Ağrı dağının güney karşısında gemi siluetinin olduğu Meşar dağının eski adı Cudi’ midir?
Ağrı Dağının bütün dünyaya ün salmasının başka sebepleri şunlardır
Ağrı, Avrupa’ nın bütün zirvelerinden yüksektir, bu dağın bir özelliği de, yek pare bir kütle halinde birden bire yükselmesidir Bu dünyanın belki en muazzam dağ manzarasıdır Himalaya ve Antlar gibi ulu dağlarda yükselme tabaka tabaka olduğu için tek başına birden yükseliveren Ağrı Dağının heybetinden mahrumdurlar
İki kartal yuvası gibi Ağrı dağları efsanelere en çok konu olan dağdır Geçimsiz iki bacı efsanesi Adem ile Havva efsanesi Nuh’ un Gemisi efsanesi bunların en çok bilinenleridir
Anadolu dağlarının başı sayılan bu dağ dünyamızın da belli başlı dağlarındandır Ağrı sadece Türkiye’ nin en yüksek dağı değil aynı zamanda bölgenin tarihi, coğrafyası, iklimi, folkloru ve toplum hayatı üzerinde büyük etkisi olan bir tabiat harikasıdır Bu dağ sır doludur, kültür doludur Bu yüce dağın bağrında nice efsaneler saklıdır Bunlar yukarda belirtilen efsanelerden ayrı olarak; dağ anaları, kar adamları, dağ canavarları, Şahmeran ve aşk hikayeleridir Özellikle mitolojik içerikli olanlar ve Nuh’ un gemisi efsanesi halkın hayal zenginliğinde şekillenerek kalıplara sokulmuştur Halk, ağzı dili olmayan bu koca dağı dillendirmiştir Adem ile Havva’ dan başlayıp günümüze kadar devam eden bir çok dini, efsanevi, bazı toplumsal ve aşk olaylarına konu olmuştur
Ağrı ve Aladağ da Oğuz, Arsaklı ve İlhanlıların yaylakları vardı İlhan’ lılar sevinçli günlerinde , toplantı - Bayramlarda kurultaylarını burada yaparlardı Yazı burada ki yazlık saraylarda geçiren İlhan’ lılar, bütün Anadolu ve İran’ ı buradan idare ederlerdi Ağrı, İran, Kafkasya ve Anadolu üçgeninin tam ortasında bulunduğundan zaman zaman değişik devletlerin kontrolünde olmuş 4 yüzyıldan fazla Osmanlı Devletinin milli sınırları içende kalmıştır 1878 Berlin Antlaşmasından sonra ve 1 dünya savaşı sırasında Türkiye, Rusya ve İran arasında paylaşılmıştır
XX Yüzyılın başında Büyük Ağrı Dağının güney tarafı Türkiye’ ye, kuzeyi Rusya’ ya ve Küçük Ağrı Dağının doğu cepheside İran’ a ait bulunuyordu 1 Dünya savaşından sonra 16 Mart 1921 de Moskova, 13 Ekim 1921 tarihinde Kars antlaşmalarıyla sınırlar belirlenerek Türkiye- Sovyetler Birliği hududunun Aras nehrinden geçirilmesi üzerine büyük Ağrı Dağının kuzeyinde Türkiye toprakları içine alınmış oldu 1923 ve 1932 yılında yapılan hudut düzeltmesiyle Küçük Ağrı dağının tamamı Türkiye sınırları içerisindedir Gezi ve coğrafya kitaplarında Ağrı dağına çok yer verilmiştir Arap coğrafyacısı İstahri yazdığı kitabında Ağrı’ da pek çok orman ve av hayvanı olduğu hatırlatır Mukaddesi, Ağrı Dağı yamaçlarında binden fazla köy bulunduğunu yazar X Yüzyılda yaşamış olan tarihçe Thomas, Ağrı dağı çevresinde geyik, yaban domuzu, aslan ve yaban eşeği gibi hayvanların çok bulunduğuna işaret eder 13 yüzyılda Marko Polo da “ Nuh’ un dağı” nda araştırma yapmış, seyahatnamesinde bahsetmiştir
Ağrı Dağı'nın Ayırıcı Nitelikleri
Türk ve dünya kültüründe Ağrı Dağının özel bir yeri vardır Gerek yurdumuz gerekse yakın doğu kültürlerinde, Ağrı Dağı ile ilgili pek çok efsane geliştirilmiştir Ermeni’ lerin kendi ülkelerinin merkezi olduğunu iddia etmeleri, Yahudi kutsal metinlerinde ve Hıristiyanlıktaki Nuh’ un gemisinin bu dağa indiği inancı Ağrı Dağının hem siyasi hemde dini yönden önemini artırmaktadır
Dağcılık Sporu
Dağa çıkış izinle olmaktadır Yaz ve kış çıkışları olmak üzere yılda iki defa çıkış yapılır Y az çıkışları Temmuz, Ağustos ve Eylül, kış çıkışları ise Ocak ve Şubat aylarında olmaktadır Türkiye Dağcılık Federasyonu özellikle 30 Ağustos Zafer tırmanışını uluslararası boyutta organize ederek dağın tanıtımını da yapar Her zaman Eli Köyüne kadar çıkmak için ilçe merkezinde arazi tipi araçlar ve kamyonlar bulunabilmektedir Eli Köy ile 3200 m kampı arasında katırlarla dağcı yükü taşınmaktadır İhtiyaç duyulması halinde bir gece konakladıktan sonra 4200 kampına çıkılmaktadır İklim ve basınç sorunu yaşanmıyorsa direk olarak da çıkılabilmektedir 4200 kampı yazın buzulun başladığı yer olarak değerlendirilir Bu kamptan sonra buzul tırmanışı başlar Sabah çok erken saatlerde tırmanış başlar ve zirve yapıldıktan hemen sonra dönüş başlar Dönüş hava durumuna göre 3200 kampı olur
Ağrı Dağının doruğu çok uzaklardan ve geniş bir alandan görülür İran, Azerbaycan, Van, Kars, Iğdır ve Bitlis’ den açık havalarda yüksek yerlerden bakıldığında bu görkemli dağ görülebilmektedir Büyük Ağrı’ nın 4 000 metre yukarılarında her zaman kar bulunur, takke biçiminde doruğu örten karın bir kısmı buzuldur Genişliği 12 km ye varan buzun aynı zamanda Türkiye’ de mevcut az sayıda buzullar arasında en büyük olanıdır
Ağrı dağının yamaçlarında su kaynağı bulunmaz, yukarılardan akıp gelen kar ve yağmur suları vardır ki bunlar fazla aşağılara inmez Çok yağış almasına rağmen çatlaklar ve andezit yapı suyu hemen emer Sıcak yaz günlerinde bilhassa dağın güney yamacı bir çöl gibi olur, sadece dağın eteğindeki ( Dip kısmı) köylerde kaynak ve sazlık suları vardır
Ağrı Dağının eteklerinde özellikle güney doğu eteğindeki inek vadisi denilen yerde her biri yüzlerce hayvan alabilecek genişlikte bir çok mağara oluşmuştur, bu mağaralar hayvan yetiştirilenlerce barınak (kom) olarak kullanılmaktadır Daha aşağılarda Hallaç köyü yakınında bir de buz mağarası vardır
Ağrı Dağının güneyinde yer alan Doğubayazıt ovası kuzeyindeki Iğdır ovası ve Sürmeli çukuruna göre yüksektedir Yani dağın kuzeyindeki ova güneydekinden yüzlerce metre aşağıdadır