Kilisin El Sanatları

Her toplumun elleri ile oluşturup geliştirdiği, birlikte olgunlaştırdığı el ürünlerine, ve bu konudaki "Yaşam biçimi" ne "El Sanatları Kültürü" denilmektedir Kilis'in bu konuda oldukça eski bir geçmişi olduğunu Evliya Çelebi'nin 17 yy'daki Kilis izlenimlerinden, "Kilis Halkı Ehli Hireftir" sözlerinden anlıyoruz

Şimdilerde Kilis, estetik el sanatları değerlerini şu iki biçimde ortaya koymaktadır "El işi", "Makine işi", El işleri eskiden "Gergef' veya" Kasnak" denilen, küçük el tezgahlarında yapılırdı Kasnak, tek kişi; gergef ise birden fazla kişilerce ve birlikte kullanılabilirdi Bunların çarpıcı örnekleri olarak; "Ciğerdeldi", "Mercimek", "Kartopu", "Filitre", "Cemaliyan", "Örümcek" denilen adlar altında örülmüş ve zaman zaman da sırmalarla zenginleştirilmiştir Bu işlemelerin "Tel Çekicisi", "Yazıcısı", kenar dikişleri yapan "Antikacı" lığını uzmanlık haline getirmiş olanlar vardı Kasnak işlerinde çoğunlukla, bitki motifleri, insan figürleri yer alırdı Kumaş olarak, adına "Jorjet" denilen krepdemur kullanılıyordu Bunlara örnek olarak şunlar gösterilebilir: "Karanfilli", "Marullu", "Çengel", "Yıldız", "Bebekli"

Şimdilerde, el işi, yerini "Makine işi "ne bırakmıştır Bir zamanlar, Gaziantepli Ermeniler, Kilis'te yaptırdıkları el işlerini, Amerika'ya "Antep İşi" adı altında pazarlamaktaydı Şimdi Kilisli ev hanımları, boş zamanlarını makine işiyle değerlendirerek; aile bütçesine bir yan gelir sağlamaktadır

YORGANCILIK

Kilis'te yorgancılık sanatı, başlı başına bir geçim kaynağını oluşturmaktadır Ancak teknolojinin gelişiminden o da payını alarak elle yapılan, göz nuru dökülerek üretilen yorganların yerini fabrikasyon yorganlar almıştır

Çeşitli renk ve desenlerden oluşan yorganlar , saten kumaş üzerine iğne yardımıyla işlenir Yorganın alt kısmını oluşturan ve genellikle beyaz olan kumaş patiskadır ve buna astar denir Astarla yorganın üstünü oluşturan saten kumaş arasına pamuk, yün veya elyaf yerleştirilir Satenle aynı renkte olan naylon ipliklerin iğne yardımıyla satenin üzerinde başlayan gezintisi ile yorgan motifi oluşturulur

Ev arasında bayanlar tarafından yapılan geleneksel ev yorgancılığı; yerini, günümüzde genellikle çalışanlarının erkek olduğu işyerlerine bırakmıştır Hünerli erkek ellerinden çıkan yorgan motiflerini de tıpkı nakışlarda olduğu gibi tabii motifler (karanfil, gül, sarmaşık, salkım, zeytindalı, kuş, şahmaran ve kelebek vb) oluşturur

Sağlıklı, kullanışlı ve ekonomik olması nedeniyle ısrarla, fabrikasyon yorganların yerine tercih edilen el yapımı yorganların, Kilis ekonomisine yaptığı katkı tartışılmaz bir gerçektir Bu yorganlar, üreticiler tarafından yurdumuzun dört tarafına pazarlandığı gibi yurt dışına da ihraç edilmektedir Günümüzde yorgancılık sektörü kooperatifleşerek üretimlerini sürdürmektedir

KİLİS'TE KAYBOLAN SANATLAR

CULHACILIK (Dokumacılık)

Kilim dokumacılığının yanında ham iplikten bez , aba, maşlah , şal , çarşaf, yastık kılıfı vb dokunması günümüzde varlığını koruyamamıştır

SARAÇLIK

Meşinden at arabası koşumları, cüzdan , semer , kürtün, kuburluk , hurç kenarı vb şeylerin yapıldığı meslek dalıdır

SEMERCİLİK - KÜRTÜNCÜLÜK

Yöreye has bir stilde geliştirilmiş olan semercilik bugün tamamen yok olmuştur Bir iki kürtüncü kalmıştır ama onlar da yavaş yavaş yok olmaktadır

HALLAÇLIK

Ellerinde yaylan ve tokmaklarıyla pamuk atarak, pamukların kabartıldığı zanaat dalıdır

POSTAL VE HAYDACILIK

Kilis yöresine özgü bir stilde dikilen postal, düğmesiz ve koncu haydaya göre kısa olan bir ekinci ayakkabısıydı Alt kısmı kalın camız derisinden olurdu Haydanın koncu ise dize kadar uzun, önden çapraz olarak bağlanan, düğmeli, yerel ekinci ve ziraatla uğraşanların giydiği dayanıklı ayakkabısıydı

KÖŞKERLİK

Eskiden Kilis'te çok sayıda köşker vardı ve yemeni dikerlerdi Kırmızı, siyah, gül rengi, şeftali renginde boy boy yemeniler yaparlardı "ulu, orta, ges" diye adlandırdıkları kalıplarda yemeni dikilirdi Küçük çocuklar için dikilenlere de "kelik" denirdi Kilis yemenileri yurdun bütün yörelerine gönderilirdi Bugün daha çok folklorik amaçla üretilmektedir

NACARLIK VE SABANCILIK

Hayvancılık ve tarımda gerekli olan araç ve gereçler ile saban, meses, değnek, sırık, yayık, yemlik, kazma, kürek ve bel sapları vb gibi araç ve gereçleri yapanlar "Sabancılar Çarşısı" denilen yerde çalışırlardı

TENEKECİLİK

İdare lambası, fennüs (fanus), resim çerçevesi, kadüs (kova), şapşak, kutu, mangal vb gereçler ile soba yaparlardı

KALAYCILIK VE BAKIRClLIK

İşlemeli havanlar, baharat değirmenleri, kazanlar, tepsiler, siniler, çeşitli mutfak gereçleri bakırdan yapılırdı Bu sanat, turizme yönelik olarak çalışan birkaç kişinin dışında plastik, alüminyum ve çelikten yapılan gereçlerin piyasaya hakim olması nedeniyle varlığını koruyamamıştır

ARABACILIK

Eskiden Kilis'te Bursa arabaları kadar güzel ve zarif araba ve yaylılar yapılırmış Günümüzde bu işle uğraşan kalmamıştır

TABAKLIK (DEBBAĞLIK)

Köşker, postalcı, çizmeci, semerci saraçlara ve koşumculara deri işlerlerdi Bu iş eskiden ilkel araçlarla yapılırmış Deriyi işlemek için zırnık ve köpek dışkısından yararlanılırmış

HELVACILIK

Bir zamanlar Kilis'te helvacılık da yaygınmış Taa Antep'ten bu mesleği öğrenmek için çıraklar gelirmiş

HASIRCILIK VE ZEMBİLCİLİK

Katran Cami civarında "Zembilciler Çarşısı" denilen yerde hasırdan gereçler yapılırmış Bunu yapan zanaatkarların en büyük özelliği gözlerinin görmemesiydi "Körler Çarşısı" da denilen bu yerde sazdan zembil, ip, şilif vb şeyler örerlerdi Bugün bu çarşı yıkılmış olup; hasırcılık ve zembilcilik de tarihe karışmıştır