Sinopun Geleneksel El Sanatları Hakkında Bilgi Ve Resimler

Sinop el işlemeleri - Sinop el dokumaları - Sinop el sanatları

Kültürel ve tarihsel zenginlikle beraber, bozulmamış doğal bir yapıya sahip olan Sinop ilinde el sanatları oldukça gelişmiştir El dokumacılığı ve el işlemeleri yanında, bıçakçılık, kotracılık gibi değişik el sanatları da mevcuttur

Eski dönemlerde hazır giyim olmadığı için, giyim ve ev içi ihtiyaçları karşılamak amacıyla keten life, lif ipliğe, iplik dokumaya, dokumalar giyime ve eşyaya dönüştürülmüş, keten dokumalar serin tutması ve teri emmesi nedeniyle daha çok iç giyimde kullanılmıştır İç giyim olarak yapılan kadın göynekleri, yakasına işleme yapılarak süslenmiştir

Yapıldığı yerin adıyla anılan Ayancık Göynek Yakaları günümüzde giyilmediği için halk tarafından yapılmamakta, ancak gelen turistler tarafından talep edilmektedir Sinop ilinde yapılan gözlemler sonucu, el işlemelerine yönelik turistik eşya üretimi ve pazarlamasına rastlanmamıştır Her yıl ortalama 50 bin turistin (Sinop İl Turizm Müdürlüğü Verileri) ziyaret ettiği Sinop ilinde ev kadınlarına yönelik bir öğretim programı hazırlanması gereksinimi doğmuştur

Bu gereksinimden yola çıkarak Sinop Anadolu Meslek Lisesinde; Ayancık Göynek Yakaları üzerine uygulanan el işlemelerinin turistik eşya üzerine uygulanmasına ilişkin öğretim programı hazırlanarak Sinop ilinde yaşayan ev kadınlarına uygulanmıştır

Hazırlanıp uygulanan öğretim programı ile;
- Ayancık Göynek Yakalarında kullanılan araç gereç, renk ve işleme tekniklerinin tespit edilerek analizlerinin yapılması,
- Yörede unutulmak üzere olan Ayancık Göynek Yakaları el işlemelerinin yeniden canlandırılması,
- Yeni bir öğretim programının hazırlanması,
- Ayancık Göynek Yakaları üzerine uygulanan el işlemelerinin turistik eşya üzerine uygulanabilirliğinin eğitim yoluyla sağlanması,
- Uygulanan öğretim programından elde edilen sonuçların değerlendirilmesi,
- Oluşturulan turistik eşyalarla Sinop ilinin tanıtımının yapılması,
- Yapılan çalışma ile nakış öğretmenlerine kaynak oluşturulması,
- Üretime yönelik çalışmaların yaygınlaştırılarak ekonomiye katkıda bulunulması,
- Ev kadınlarının üretime yönlendirilerek aktif hale getirilmesi amaçlanmıştır

Yapılan alan araştırmalarında yöresel el sanatlarının saptanması yapılmışsa da bu işlemelerin turistik eşyaya uygulanmasına ilişkin öğretim programı hazırlanmamıştır Yöresel el işlemelerinin araştırılarak ortaya çıkarılması ve günümüzde yaşamasının sağlanması el sanatlarının yok olmaması açısından önemlidir Hazırlanan öğretim programı hem el işlemelerinin yok olmamasını sağlayacak hem de yöre insanının yaratıcılığını da geliştirerek ekonomik katkı sağlayacaktır Ayrıca hazırlanan öğretim programı etkili olduğu takdirde yörenin tanıtılmasını sağlayacaktır

Ayancık Göynek Yakaları üzerine uygulanan el işlemeleri yörede unutulmak üzeredir Hazırlanan öğretim programı el işlemelerinin turistik eşya üzerine uygulanarak yeniden canlandırılması ve üretilmesi için önemlidir

Yörede bu alanda hiçbir çalışmanın yapılmamış olması ve yapılacak ürünlerin turizm yöresi olduğundan kolay pazarlanabilmesi nedeniyle yöre halkına getireceği ekonomik katkıdan dolayı önemlidir

Nakış öğretmenlerine bulundukları yörede geleneksel işlemeleri araştırarak üretime yönelik çalışmalar yapmaları açısından hazır materyal sağlayacağı umulmaktadır

El Sanatları alanında üretime yönelik çalışmalar konusundaki eksikliği giderme ve yeni araştırmacıları teşvik etme açısından da bir ölçüde katkıda bulunacağına inanılmaktadır

Sinop Anadolu Meslek Lisesinde üretime yönelik çalışmalar; Ayancık Göynek Yakaları üzerindeki el işlemeleri ile sınırlı kalmayıp diğer el işlemeleri ile ilgili olarak devam etmektedir



Heybe

Ayancık Göynek Yakaları üzerindeki el işlemeleri günümüz ürünlerine uygulanarak üretilmektedir Heybe (Fotoğraf 1-2), cep telefonluğu (Fotoğraf 3), çeşitli modellerde göynekler (Fotoğraf 4-5-6), iğnelik (Fotoğraf 7), keseler (Fotoğraf 8-9), çocuk giysileri (Fotoğraf 10), elbise (Fotoğraf 11), keçe terlik, çeşitli süs eşyaları, vb ürünlerden toplu sipariş alınmaktadır (Sinop Anadolu Meslek Lisesi)

Keseler


Sinop İlinde Yapılan El Dokumaları ve El İşlemeleri
Sinop ili el dokuma ve işlemeleri yönünden oldukça zengindir Her ilçesinin kendine has el dokuma ve el işlemeleri vardır

Sinop ili ve çevresinde, peşkir veya çarşaf olarak yapılan el dokumalarının iki kısa kenarına dokuma sırasında renkli ipliklerle oluşturulmuş geometrik süslemeye "Dökme" adı verilmiştir "Peşkir" veya "Dökme" adı verilen dikdörtgen biçimindeki el dokumaları Havlu yerine kullanıldığından bu dokumalara "Yüz Bezi" denildiği tespit edilmiştir Kendi ipinden iki kısa kenarında saçak bulunan dokumalar keten, ipek veya pamuktan yapılmıştır (Fotoğraf 12-13)
Perdeler "Tire" adı verilen ipliklerle örülmüştür (Fotoğraf 14-15-16-17) Günümüzde halen kullanılan dantel perdeler değişen mimari yapı ile büyüyen pencerelere örülemediğinden eski evlerin pencerelerini süslemeye devam etmektedir Danteller yastık, masa örtüsü, vb gibi ürünler olarak da kullanılmaktadır

"Tire" ile Örülü Dantel Perdeler

Yine halk arasında "Peşkir" adı verilen el dokuması üzerine sadece sim iplikle veya renkli ipliklerle yapılmış el işlemelerine rastlanmıştır Peşkirler yüz silmek için havlu amacıyla dokunmuş ve çeyiz olarak işlenmiştir İşleme tekniği olarak Düz Sarma, Verev Sarma, Balık Sırtı, Düz Pesent, Verev Pesent, Gözeme ve Civankaşı kullanılmıştır Kenar temizleme tekniği olarak, el dokumasının kendi ipliği saçak bükülerek bırakılmıştır



Sim veya Renkli İplikle El İşlemeli Peşkirler


Ayrıca "Çevre" adı verilen kare şeklinde, dört köşesinde işleme bulunan, erkeklerin boyunlarına fular olarak bağladığı işlemelere rastlanmıştır Çevreler düğün sırasında, katılan erkeklere hediye amacıyla işlenmiştir İşleme tekniği bakımından Peşkirlere benzemektedir Sinop ili ve köylerinde oldukça yaygındır



Sinop ili Boyabat ilçesi, el dokuması Boyabat Çemberi (Fotoğraf 20) ile Durağan ilçesi Mahrama (Fotoğraf 21) ile çok ünlüdür
Çember

Mahrama
Ayancık ilçesi el dokuması "Ayancık Keteni" ve "Ayancık Göynek Yakaları" ile ün yapmıştır

Ayancık ilçesi merkezinde ve köylerinde, keten el dokuması üzerine çeşitli işlemeler yapılmaktadır Göynek Yakaları, don paçası ve başlık üzerine yapılan işlemeler iç giyimi süslemek amacıyla yapılmıştır

Nezgep adı verilen başlık , üzerindeki işlemeye de adını vermiştir Don paçasındaki işlemeye de Paça İşi denilmektedir Başlık ve don paçasındaki işlemelerin değişik örnekleri yoktur, tek modeldir Tek renk bordo kullanılarak, Oyulgama Dikişi tekniği ile ters yüzünden işlenmektedir Burada Türk kadını kıvrak zekasını kullanarak, zor olan işlemeyi rahat görmek için ters yüzünden işleyerek, kolay hale getirmiştir



Nezgep Paça İşi



Göynek yakaları, el dokuması olan Ayancık Keteni üzerine işlenmektedir Ketenin ekimi, hasadı, lifin ipliğe (Fotoğraf 24), ipliğin el tezgahlarında kumaşa (Fotoğraf 25-Ayancık Halk Eğitim Merkezi), kumaşın giysiye dönüşmesi çok emek isteyen bir iştir
Foto 24Foto 25
Ayancık Göynek Yakaları, Göynek adı verilen ve içe giyilen bir tür iç çamaşırının yaka kısmına işlenerek yapılmıştır Keten el dokumasından elde dikilen göynekler o dönemlerde hazır giyim olmadığı için ihtiyacı karşılamak amacıyla yapılmıştır Serin tutması ve teri emmesi nedeniyle oldukça sağlıklı olan göynekler günümüzde artık sadece yaşlı kadınlar tarafından giyildiği için üretilmemektedir



Foto26Foto27 Göynek yakaları üç farklı şekilde işlenmektedir Halk arasında Oya Yaka, Yüzlü Yaka ve Sökme Yaka olarak adlandırılan yakaların ortak yönleri de bulunmaktadır Oya Yaka İğne Oyası tekniği ile (Fotoğraf 26), Yüzlü Yaka Kanava tekniği ile (Fotoğraf 27) ve Sökme Yaka Ajur tekniği ile (Fotoğraf 28) yapılmıştır Nadiren Yüzlü yaka da Goblen (Fotoğraf 29) ve Sarma (Fotoğraf 30) tekniklerine rastlanmıştır Yakaları birbirinden ayıran özellikleri yanında ortak yönleri de vardır Bordo ve siyah renkleri genellikle bütün yakalarda Urgan, Harem Suyu, Dırnak ve Gaytan işleme tekniklerinde temel renk olarak kullanılmış; Yeşil, Sarı, Turuncu, Mavi, Beyaz, Kırmızı, Mor ve Pembe renkleri ise yakanın diğer işlemelerinde yer almıştır





Dikmen ilçesi ve civar köylerde el dokuması üzerine el işlemeli göyneklere rastlanmıştır Göyneklerin arka etek ucuna Kanava tekniği ile el işlemeleri yapılmıştır Yaka kenarları çeşitli dikiş teknikleri ile süslenerek aynı zamanda dikişi de yapılmıştır Göyneğin altına giyilen 'Don' paçaları Kanava tekniği ile işlenmiş veya dokuma sırasında geometrik desen ile süsleme yapılmıştır (Dökme) Kadınların baş örtüsü olarak kullandığı 'Bohça' iki ucu geometrik süslemeli el dokumasıdır




Gerze ilçesinde el örgüsü dantel perde, dökme ve peşkirlere rastlanmıştır

Sinop ili el sanatları ile ilgili alan araştırması halen Sinop Valiliği, İl Milli Eğitim Müdürlüğü, Sinop Anadolu Meslek Lisesi tarafından ortak bir çalışma ile yürütülmektedir Yöreye ait el işlemeli ürünler ve diğer el sanatları; tarihi Pervane Medresesinde satışa sunulmaktadır (Fotoğraf 37)



El Örgüsü Dantel, Perde, Dökme,Peşkir Pervane Medr

Fotoğraflar : H Ayla Şentürk Kaynak : H Ayla Şentürk - (Sinop Anadolu Meslek Lisesi - Nakış Öğretmeni) "Sinop Ayancık Göynek Yakaları Üzerindeki El İşlemelerinin Turistik Eşyaya Uygulanmasına İlişkin Öğretim Programının Hazırlanması ve Etkililiğinin Saptanması"
(Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi 2003)


alıntı