Lades | Lades Tutuşmanın Kökeni | Lades Oyunu

Lades tutuşmanın kökeni, geleceği öğrenmek için tavuklardan yararlanan Etrüsk kâhinlerinin lades kemiğim niyet tutmak için kullanmalarına uzanmaktadır Yere çizilen daire yirmiye bölünerek, buralara yirmi Etrüsk harfi yazılır ve darı serpilir Dairenin içine bırakılan tavuk darıları toplarken, gagasıyla işaretlediği harflerden kâhin anlam çıkararak geleceği okuyacaktır İşte bu tavuklar öldüğünde lades kemikleri çıkanlıp kurutulur ve kırılmadan niyet tutmakta kullanılır İngilizcede lades kemiğinin adı wishbone, niyet kemiğidir












Romalılar bu âdeti Etrüsklerden almışlar, ancak onların açıklamalarına göre, kutsal kemik kıtlığı nedeniyle çekişerek, uzun parçanın kazanılmasını talih saymışlardır Romalıların İngiltere’ye getirdikleri inanç, Amerikan folkloruna göre kıtaya çıkan Hacıların 1621′de ilk kez kutladıkları Şükran Günü’nde de uygulanmış ve ABD’de bayram-resmi tatil günü olarak kabul edilen Şükran Günü’nde hindi pişirerek lades tutuşmak âdeti yaygınlaşmıştır









Ahmet Talât Onay sözcüğü yâdes biçimiyle yazarak “aslı hakkında pek çok dedikodu olmuştur Aslının yâd-ı dest, yaddaş ve hatta lâdest olduğunu söyleyenler vardır Fakat hiçbiri hakikate makrun [yakm] değildir,” der Ahmet Talât’ın örnek verdiği, içinde ‘yâdest’ sözcüğü geçen şiirlerin yazarlarından Edirneli Fütûhî (Abdülaziz Çelebi) 1640′larda, Sabit ise 1712′de ölmüştür Farsça yâdest hem oyunun adı hem de Türkçede söylenen ‘aklımda’ sözcüğünün karşılığıdır {yâd anma, hatırda tutmadan) Ahmet Vefik Paşa lades kemiği karşılığı olarak uçurcak sözcüğünü bildirir











Fransızcada ladesin karşılığı olarak kullanılan Philippine sözcüğü Almanca Vielliebchen’in telaffuzundan bozmadır Çok ve sevmek sözcüklerinden gelen bu adın, kırsal kesimde gençler arasında çok eskilerde oynanan ve aynı saptaki çift meyve gibi ikili seçimlere dayanan, cinsellik içeren bir oyundan geldiği anlaşılıyor Fransa’da bu sözcük, eşlerin değiştirildiği dönmeli bir dans oyununda da “Bonjour Philippe” biçiminde kullanılır Almanya’da ortaçağda, erkek cinsel organına benzetilerek yapılan, çevresine iki ceviz konulan, içine şekerlemeler doldurulan hamur tatlısının da adıdır ve kısır kadınlar tarafından şifa niyetine yenir 1860′lar









Fransa’sında ise Aziz Valemin Günü’nde – Sevgililer Günü – selamlaşma sözcüğüdür

Lades tutuşan bir Fransız veya Alman’a, sözlüklerde lades karşılığı olarak verilen Vielliebchen veya philippine oyununu oynayana rastlamadığımıza göre, lades Roma geleneğinden kopmuş olmalıdır İtalyancada lades Latinceye bağlanan forcello (çatalcık) sözcüğünden gelmekte ve sayılan bu dillerle bir alışverişin gerçekleşmediği anlaşılmaktadır Ingilizcede uıishbone, Amerikan efsanesine karşın, çok geç bir tarihten, 1853 yılından itibaren saptanabilmektedir Fransızcada da Ingilizceden geçen vuishbone sözcüğü kullanılmaya başlandığına göre, bu ülkelerde ladesin ABD’den ithal edilmeye başlandığı ortaya çıkmaktadır Anadolu’daki ladesin kökenini İran dünyasında aramak yanlış olmayacaktır

Lades topluma mal olmuş, daha çok çocuklar arasında oynanan bir aldatmaca oyunudur Lades tutuşacak olan iki kişiden biri, eline tavukların göğsünden çıkan çatal şeklindeki köprücük kemiğini alır Bir ucundan kendisi tutar, öbür ucunu karşısındakine tutturur Oyunun amacı karşıdaki kişiye bir şey vererek kandırmaktır Eğer bir şey verilmek istenen kişi karşıdaki kişinin amacının aldatmak olduğunu hatırlarsa aklımda diyerek alabilir Bu durumda kaybetmemiş olur Eğer aklımda demezse diğer kişi lades diyerek oyunu bitirir ve kazanmış olur

Havada lades olur











Oyuna has bir tekerleme mevcuttur Bu tekerleme kemiği karşılıklı tutma anında karşılıklı olarak okunur


* Ladesim lades olsun mu?

* Olsun

* Yerde ne var?

* Nohut

* Gökte ne var?

* Bulut

* Sen bunu kırk gün kırk gece unut"


Bu söz üzerine, kemiği çekerek koparırlar



Kaynak: Gündelik Hayatımızın Tarihi -Kudret Emiroğlu