İzmir Cumhuriyet Meydanı Ve Atatürk Heykeli

İzmir Cumhuriyet Meydanı, İzmir'in Konak ilçesinin Alsancak ile Çankaya semtleri arasında yer alan, şehrin Konak Meydanı ve Gündoğdu Meydanı'yla birlikte en önemli meydanlarından biridir









13 Eylül 1922 tarihinde çıkan Büyük İzmir Yangını ile yanan İzmir'in savaştan sonra tekrar imar edilmesiyle kazandırılmıştır Meydandaki anıt İtalyan heykeltıraş Canunica'ya yaptırılmışsa da meydan ancak 1932'de dönemin Belediye Başkanı Behçet Uz'un sayesinde bitirilmiştir





Meydanda Mustafa Kemal Atatürk'ün "Ordular ilk hedefiniz Akdeniz'dir, ileri!" komutunu simgeleyen Atatürk anıtı bulunmaktadır



































İzmir Bilir ya - Aslı Güngör ve Enbe Orkestrası

• Yeri: İzmir Cumhuriyet Meydanı

• Tarihi: 27 Temmuz 1932

• Sanatçısı: Pietro Canonica (İtalyan)

• Yaptıran: Valilik ve Belediye (Valilik)

• Projelendirilme Biçimi: Sipariş (Valilik)

• Seçici Kurul: Vali Kazım Dirik, Hulusi Alataş, Sezai Göker, Behçet Salih Uz (Bu üç kişi protokol anlaşmasından açılışa kadar olan dönemde görev yapan Belediye Başkanlarıdır) Komisyonda yer alan diğer üyeler; Belediye Fen Heyeti Müdürü Necmettin Bey, Şehir Meclisi Üyesi Muhasebei Hususiye Mimarı Kemal Bey, İGSA Heykeltraş Muallimi İhsan Bey, belediyeden Tahsin Sermet, Dahiliye Vekili Şükıü Kaya, Fırka Müfettişi Zühtü, Cumhuriyet Halk Partisinden Hacim Muhiddin Beyler (Valilik)

• Maliyeti:

• Kaide Yapımı İçin; 40000 TL

• Heykel ve Rölyefler İçin; 150000 TL

• Meydan Düzenlemesi İçin; 50000 TL olmak üzere toplam 240000 TL (Valilik)

• Anıt İçin; 180000 TL

• Yapım Yeri: İtalya / Roma (Anonim 1931 h:2)

• Malzeme: Heykel; Bronz, - Kaide; Koyu Kırmızı Renkli Afyonkarahisar Mermeri

Ön Cephede Bronz Harflerle:
Ordular İlk Hedefiniz Akdenizdir, İleri!
Eylül 1922 - Başkumandan Gazi Mustafa Kemal





Ön Cephedeki Rölyefin Altında:
Büyük Kurtarıcıya İzmir'in Minnet ve Şükranı
Kurtuluş: 9 Eylül
Yapılma Tarihi: Nisan 1932



Sol Yan Cephe: Mühendis Lütfü - Nihat

Anıt Cumhuriyet Meydanında yer almaktadır Valilik ve Belediyenin ortak kararı ile yaptırılmıştır Bu anıt heykel, İzmir halkının ve vatanın, büyük kurtarıcı, Mustafa Kemal Atatürk'e minnet ve şükranlarını görsel olarak da ifade etmek isteğinin sonucudur (Anonim 1932 ş:1) Valilik kayıtlarına göre, ilk aşamada belediye tarafından yarışma açılmasına kara verilmiştir (Valilik)

Dönemin basınında ise bu konuda şöyle bir habere rastlıyoruz:

"İzmir'de milli macadeleyi temsilen yapılacak tarihi abideler için beynelmilel ş6hret kazanmış heykeltraşlar arasında bir müsabaka açılmasını Dâhiliye Vekaletinin tespit ettiği haber alınmıştır" (Anonim 1930 d: 1)







İzmir Atatürk Anıtının yapımı için yarışma açılması fikrinin Belediye ya da İçişleri Bakanlığı tarafından mı öngörüldüğünü eldeki bilgilerle kesinleştirebilmek olası değildir Ancak, o tarihe kadar uygulanan anıtların hemen hemen hepsinin sipariş yoluyla gerçekleştirildiği ve çeşitli açılardan eleştirilere hedef olduğu gözönüne alınarak böyle bir önlem alınması önem taşımaktadır Yukarıda alıntılanan yazının devamında böylesine bir eleştiri dikkati çekmektedir:






"Dâhiliye Vekâletinin bu fikri gayet doğru ve musiptir Çünkü bir müsabaka açmadan alelacele yaptırılan abidelerin hiç de güzel olmadığına Sinyar Kanonika'ya yaptırılarak Ankara ve İstanbul'a rekz edilen heykel ve abidelerden daha iyi ve kuvvetli misali olamaz" (Anonim 1930d:3)
Ancak bütün bunlara karşın daha sonra, yarışma açmanın kentin heykele kavuşması süresini uzatacağı düşüncesiyle, anıt İtalyan heykeltıraş Canonica'ya sipariş edilmiştir İzmir Belediyesi ile sanatçı arasındaki ilişkileri, İzmir'e yerleşmiş İtalyan uyruklu bir tüccar olan Isperco yürütmüştür (Valilik)







Anıtın yapımı işiyle ilgilenmek üzere bir komisyon oluşturulmuştur Bu komisyonda yeralan kişilerin adları ve görevleri şöyledir; Vali Kazım Dirik, Hulusi Alataş, Sezai Göker, Behçet Salih Uz (Bu üç kişi protokol anlaşmasından açılışa kadar olan dönemde görev yapan Belediye Başkanlarıdır) Belediye Fen Heyeti Müdürü Necmettin Bey, şehir meclisi azasından Muhasebe-i Hususiye Mimarı Kemal Bey, İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi Heykeltıraş Muallimi İhsan Bey belediyeden Tahsin Sermet, Dahiliye Vekili Şükrü Kaya, Fırka Müfettişi Zühtü, Cumhuriyet Halk Partisi'inden Hacim Muhiddin Beyler Komisyon Temmuz 1929'da yaptığı toplantıda anıtın taşıyacağı özellikleri saptamıştır Buna göre Heykelin yüzü Akdeniz’e dönük olacak, etrafında Kurtuluş Savaşını ve inkılabı canlandıran eserler bulunacaktır" (Valilik)






Heykelin taşıyacağı özellikler saptandıktan sonra komisyon üyesi ve projenin düzenlenmesinden sorumlu Tahsin Sermet Bey, Aralık 1929 tarihinde, Canonica'yla görüşmek ve anlaşmaya varmak üzere Roma'ya gitmiştir (Valilik) Sermet Bey'in sanatçı ile görüşmesi olumlu sonuçlanmış olmalı ki Mart 1930'da Canonica Heykelin maketi ile birlikte İzmir'e gelmiştir Maket, dönemin İzmir Valisi Kazım Paşa ve Cumhuriyet Halk Partisi Müfettişi Zühtü Bey tarafından incelenmiştir







Heykelin yapımı Roma'da gerçekleştirilmiştir Yapımı sırasında, 1931 yılında, bir heyet tarafından heykelin, milli benliğimize uygun olup olmadığını incelenmiştir Bu inceleme 20/21 Haziran tarihlerinde yapılmıştır Heykel komisyonu olarak da nitelenen bu heyet Belediye Başmühendisi Necmettin, Şehir Meclisi üyesi Mimar Kemal Bey, İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi heykel hocası İhsan Bey'lerden oluşmaktadır İnceleme sonunda komisyon, kabartmaların bazı yerlerinde kimi değişiklikler yapılmasını uygun görmüştür Bunun dışında genel olarak beğenilmiştir Bu değişikliklerin ne olduğu hakkında bilgiye sahip değiliz (Anonim 1931h:2) Kaide Projesi Mimar Asım Kömürcü tarafından hazırlanmıştır (Valilik)







Anıtın açılış töreni 27 Temmuz 1932 Çarşamba günü, saat 1800'de yapılmıştır Törene Başbakan İsmet İnönü, Dışişleri Bakanı, Hacı Muhittin Bey, Belediye Başkanı Behçet Salih Us, basın mensupları, bakanlar, milletvekilleri, paşalar, askeri ve mülki erkan, adliye, konsolosluklar, okullar, parti teşkilatları, derneklerin temsilcileri, öğretmenler, mali ve iktisadi mussesat müdür ve mümessilleri, çevre şehir ve kasabalardan gelen heyetler katılmıştır İsmet Paşa yaptığı konuşmanın ardından heykeli açmıştır Daha sonra Belediye Başkanı Behçet Uz bir konuşma yapmıştır Akşam Part tarafından 250 kişilik bir ziyafet verilmiştir Halkevinde de "Ergenekon" sahnelenmiştir (Anonim 1932 j:6)







İzmir, Atlı Atatürk Anıtının açılışı dolayısıyla Belediye Başkanı Dr Behçet Salih Bey, İzmir halkı adına, Atatürk'e saygı ve şükran ifade eden bir telgraf çekmiştir Bu telgrafa karşılık Atatürk de İzmir halkına bir telgraf göndermiştir:
"Milli mücadele ve heyecanımızın timsali olan güzel İzmir'de heykelimin rekzi vesilesiyle muhterem İzmirlilerin hakkımda gösterdikleri kadirşinaslıktan ve asilane duygulardan pek müteheyyicim, Muhterem İzmirlilere teşekkürlerimin selam ve sevgilerimin iblağını rica ederim"

İki basamaklı bir kısım üzerine oturan dikdörtgen prizma şeklindeki kaidenin üzerinde heykel yer alır Bu anıtta Atatürk at üzerinde mareşal üniformasıyla betimlenmiştir Sol eliyle atın dizginlerini tutmakta, sağ kolu yere paralel olarak ileri doğru uzanmış işaret parmağı ile Akdeniz'i göstermektedir Bu duruş, Atatürk'ün "Ordular ilk hedefiniz Akdenizdir ileri!" emrini verdiği anı simgelemektedir Kaide kabartmalarında işlenen konulara da bakılarak bu anıtta Atatürk'ün savaş yöneten kumandan kimliği ile betimlendiği söylenebilir







Kaidenin üç cephesinde, yan cephelerin yarısını, ön cepheyi tümüyle kaplayan Kurtuluş Savaşı ve zafer konulu bronz kabartma yer almaktadır






Kaidenin sağ yan kısmında bulunan kabartma Kemalpaşa yolunda Belkahve Mevkiinden ordunun İzmir'e yürüyüşünü gösteriyor Bu sahnede, başkumandan, Belkahve mevkiindeki asırlık çınar ağacı altındaki çeşmeden avuçlarıyla su içmekte ve dört asker bir topu iple dağın tepesine çıkarmaya çalışmaktadır Bu kabartmada ayrıca silah yüklü bir kağnı ve uzaktan İzmir Körfezi görünmektedir (Valilik)






Ön yüzde, Kurtuluş Savaşı'na katılan kahraman kadın ve askerlerimiz betimlenmiştir Ön düzlemde ayyıldızlı bayrağı taşıyan beli hançerli kahraman bir köylü kızı İzmir yolunda ilerlerken görülmektedir

Kaidenin sol yanındaki kabartmada, Türk ordusunun İzmir'e girişinin halkta uyandırdığı sevinç betimlenmiştir Kabartmanın ayrıntılarına bakıldığında İzmir halkı ve Askerlerin karşılaşmasının / kavuşmasının yarattığı sevincin başarıyla verildiği görülür Tüfeğini havaya kaldırmış bir Türk askeri ve cepheden dönen oğluna sarılmış bir ihtiyar, savaştan dönen babalarını kucaklamaya koşan çocuklar, Asker oğlunu kavuşmanın sevinciyle kollarını havaya kaldırmış başı örtülü kadın bu ayrıntılardan bazılarıdır






Kaynak: A A M Cumhuriyet Dönemi Anıt Heykelleri, Yrd Doç Dr Kıvanç Osma, Ankara 2003 ISBN: 975-16-1678-6 Sayfa: 64-70
Fotoğraflar: wow ve flickr sitelerinden Fotoğraf sahiplerine teşekkür ederiz