Sıfat Nedir Örnekleri

[FONT='trebuchet ms', geneva]SIFATLAR[/FONT]
Varlıkları niteleyip belirten sözcüklerdir Bu sözcüklerin görevi, varlığı nitelik ya da nicelik yönünden daha belirgin kılmaktır Bu sözcükler uydu sözcüklerdir Bu nedenle tek başlarına kullanılamaz
Bir sözcüğün sıfat sayılabilmesi için:

• Varlıkları niteleyip belirtmesi,
  Sıfat tamlamasının tamlayanı olması,
  Tek sözcük olması,
• Çekim eki almamış olması gerekir

Bir sözcük, bu kurallardan birine bile uymuyorsa o sözcük artık sıfat değildir
Uyarı: Sıfatlar her zaman sıfat tamlaması halinde bulunur; ancak her sıfat tamlamasında sıfat sözcük bulunma zorunluluğu yoktur
Örnek:
“Güzel bir yaz akşamı… Pırıl pırıl bir mehtap… Ortalık sessiz Çıplak gözle tüm yıldızları görebiliyoruz Evimizin önündeki yaslı ceviz, yıldızlarla süslenmiş gibi Altında koyu bir gölge oluşmuş”
Bu paragrafta altı çizili tüm sözcükler sıfattır Bunların tümü yukarda belirtilen dört kurala da uygundur
“İşin doğrusu çabuk geleceğini ummuyordum Elindekileri bana verdi Kutunun birinin kabı maviydi İlginçti O, maviyi sevmezdi Nasıl olurdu da maviyle kaplamıştı Mavi diyene bile kızardı”
Bu paragrafta, altı çizili niteleyici ve belirtici sözcükler, sıfat sayılmanın kurallarına uymadıkları için “sıfat” olarak adlandırılamaz Tümü adlaşmıştır
SIFAT ÇEŞİTLERİ

1- NİTELEME SIFATLARI
Varlıkların niteliklerini (durum, biçim, renk…) bildiren tek sözcüklerdir
Bir sözcüğün niteleme sıfatı sayılabilmesi için eylemsi özelliği taşımayan bir ada yöneltilmiş “nasıl”sorusunun yanıtı olması gerekir
Örnekler:
-Nasıl bir insan?
-Akıllı, dürüst, çalışkan, iyi, nitelikli, yoksul… bir insan
-Nasıl bir iş?
-Kolay, zor, iyi, kötü, yararlı, paralı… bir iş
-Nasıl gözler?
-Kara, iri, pırıl pırıl, vumuk yumuk, uykulu… gözler
Bu örneklerdeki altı çizili sözcükler niteleme sıfatıdır:

• Karanlık sokaklar ürkütücüydü
  Üzgün adam, eve döndü
  Sinirli çocuk, annesini dinlemedi
  İşsiz insanlar çoğalıyor
  Hiç akmayan sular, birden akıvermişti
  İrili ufaklı yumurtalar almıştı
  Durgun denizi seyrettik
  Sana gülünç bir fıkra anlatayım
  Bu odaya mavi renk yakışır
• Hayat, acı tatlı anılarla doludur

Uyarı – 1: Niteleyici sözcüklerin tümünü niteleme sıfatı saymak yanlış bir tutumdur Bu sözcükler; sıfat, belirteç, ad… olabilirÖrnek:

• Güzel konuşmak bir sanattır (Belirteç ==> eylemsi))

• Olayı ayrıntılı anlattı (belirteç ==> eylem)

Uyarı – 2: Sıfatlar, çekim eki alamaz Alırsa ya ad ya da adıl olur

Örnek:

• İnsanın akıllısı,
  Biri, hangisi…
  Boşları kaldır
• Gençler, geleceğimizdir

2- BELİRTME SIFATLARI
a) İşaret Sıfatları: Varlıkların yerlerini işaret yoluyla belirten “bu, şu, o” sözcükleridir Bu sözcükler, adlara yöneltilmiş “hangi” sorusunun yanıtıdır
Örnek:
-Hangi araba?
-Bu araba, şu araba, o araba

-Hangi iş?
-Bu iş

• O film güzeldi
  Bu insanlara acıyın
  Şu vapur kalkacak
  Öteki bahçe daha güzel
  Beriki kayık batabilir
  Böyle eserler okumalısınız
• Şöyle bir araba almalıyım

b) Belgisiz Sıfatlar: Varlıkların nitelik ve niceliklerini belli belirsiz bil-diren sözcüklerdir
Örnekler:

• Bazı insanlar ==> (Nitelikte belirsizlik)
  Bir adam ==> (Nitelikte belirsizlik)
  Herhangi bir iş ==> (Nitelikte belirsizlik)
  Şöyle böyle yazı ==> (Nitelikte belirsizlik)
  Tüm sanatçılar ==> (Nicelikte belirsizlik)
  Birkaç kişi ==> (Nicelikte belirsizlik)
  Bütün sınıflar (Nicelikte belirsizlik)
  Pek çok ev ==> (Nicelikte belirsizlik)
  Çok para ==> (Nicelikte belirsizlik)
  İki üç araba ==> (Nicelikte belirsizlik)
  Şuralardaki evler ==> (Yerlerde belirsizlik)
  Böyle kararlar ==> (Nitelikte belirsizlik)
  Birtakım düşünceler ==> (Nitelikte belirsizlik)
• Başka iş ==> (Nitelikte belirsizlik)

• Birkaç soru sorayım
  Kimi ülkeler çok zengin
  Bazı romanlar güzeldir
  Birçok yazar gelmişti
  Tüm hayvanlara acıyalım
  Hiçbir canlı izi yoktu
  Her sözcük bir anlam taşır
• Herhangi bir adam değil o

Uyarı: Belgisiz sıfatların çoğu, çekim eki alınca belgisiz adıla dönüşür
Örnek:

• Bazı adamlar (sıfat) ==> Bazısı (adıl)
  Çok para (sıfat) ==> Çoğu (adıl)
• Bir adam (sıfat) ==> Biri (adıl)

c) Soru Sıfatları: Varlıkların nitelik ve niceliklerini soru yoluyla belirten, yanıtı sıfat ya da niteleme, belirtme öbeği olan soru sözcükleridir

Nasıl iş?
Nasıl bir iş arıyorsun?
Kaç liraya aldın?
Bunu kaç liraya aldın?
Kaçıncı yıl?
Kuruluşun kaçıncı yılım kutluyorsunuz?
Kaçar kişi?
Bu işler için kaçar kişi gerekir?
Kaçta kaç hisse?
Bu şirketin kaçta kaç hissesi senin?
Hangi ev?
Hangi evde oturuyorsunuz?
Ne gün?
Onlar ne gün geleceklermiş?

• Hangi kuşlar güzel öter?
  Bunu kaç liraya aldın?
  Oraya ne gün gidelim?
  Neredeki yol onarım görüyor?
  Sen kaçıncı soruyu çözemedin?
  Nasıl kitaplar alalım?
  Ne kadar para istiyor?
• Kaçta kaç pay alacaksın?

Uyarı: Soru sıfatlan, çekim eki alınca soru adılına dönüşür Örnek:

• Hangi masa (sıfat) ==> hangisi (adıl)
  Kaç liraya (sıfat) ==> kaça (adıl)
• Kaçıncı yıl (sıfat) ==> kaçıncısı (adıl)

d) Sayı Sıfatları: Varlıkların sayısal durumlarını kesin olarak belirten sözcüklerdir Bunlar da kendi içinde; asıl sayı, sıra sayı, üleştirme sayı ve kesir sayı sıfatı olmak üzere dörde ayrılır
I) Asıl sayı sıfatları: Varlıkların sayısını kesin olarak bildiren sözcüklerdir Tüm doğal sayılar asıl sayı sıfatı olarak kullanılabilir
Bir sözcüğün asıl sayı sıfatı sayılabilmesi için adlara yöneltilmiş “kaç” sorusunun yanıtı olması gerekir

Örnek:
-Kaç ev?
-Bir, iki, üç, dört, beş,… bin, …ev
-Kaç kişi?
-Tek (bir) kişi
-Kaç lira?
İki bin lira
Bir milyon lira
Dokuz yüz doksan dokuz lira

II) Sıra sayı sıfatları: Varlıkların sırasını ya da derecesini bildiren sözcüklerdir Bir sözcüğün sıra sayı sıfatı sayılabilmesi için varlıklara yöneltilmiş “kaçıncı” sorusunun yanıtı olması gerekir
Sıra sayı sıfatlan, doğal sayıların sonlarına “-nci” eki getirilerek yapılır
Örnek:
-Kaçıncı yıl?
-Birinci, ikinci, üçüncü, … bininci, … yıl
-Kaçıncı kilometre?
-Sıfırıncı, beşinci, yüzüncü, … kilometre
Uyarı: “İlk” ve “son” sözcüklerinin “sıra sayı sıfatı” sayılabilmesi için yerlerine “birinci” ya da “üçüncü, beşinci” gibi bir sıra sayı sıfatının getirilebilmesi gerekir
III) Üleştirme sayı sıfatları: Çok sayıda varlığın, çok sayıda varlık arasında eşit olarak paylaştırıldığını bildiren sözcüklerdir
Bir sözcüğün üleştirme sayı sıfatı sayılabilmesi için adlara yöneltilmiş “kaçar” sorusunun yanıtı olması gerekir

Üleştirme sayı sıfatlan, doğal sayıların sonlarına “-er” ekinin getirilmesiyle oluşur
Örnek:
-Kaçar lira?
-Birer, ikişer, üçer, dörder,… biner,… lira
-İkişer bin lira, üçer milyon lira …

-Kaçar kişi?
-İkişer, üçer … kişi
IV) Kesir sayı sıfatları: Eşit parçalara bölünmüş bir varlığın parçalarından birini, birkaçını ya da parçaların tümünü gösteren sıfatlara “kesir sayı sıfatı” denir
Bir sözcüğün kesir sayı sıfatı sayılabilmesi için adlara yöneltilmiş “kaçta kaç” sorusunun yanıtı olması gerekir
Örnek:

• yarım ekmek
  tam bilet
• çeyrek aspirin

Uyarı: “Çeyrek, yarım, tam” sözcükleri, niteleme sıfatı olarak da kullanılabilir
Örnek:

• Yarım iş bırakılmaz==> niteleme sıfatı
  Tam kadro geldiler ==> niteleme sıfatı
• Çeyrek aklıyla bizi kandıracak ==> niteleme sıfatı

Uyarı: Kesir sayı sıfatlan “dörtte bir, dörtte üç ya da yüzde on, yüzde elli” gibi sözcükten oluşuyorsa,
1 sözcük ad, ikincisi sıfattır Bunlar öbek halindeki kesir sayı sıfatlandır
-Kaçta kaç hisse?
-Yüzde on, yüzde elli,… hisse
-Kaçta kaç ekmek?
-Dörtte bir, dörtte üç… ekmek
V) Topluluk sayı sıfatları

• İkiz bebek
• Üçüz bebek

3- ZAMAN SIFATLARI
Bir olgunun ya da olayın zamanını bildiren “olgu ve olay” adlarına yöneltilmiş “ne zaman” sorusunun yanıtı olan sıfatlardır

Örnek:

• Dünkü tartışma
  Bugünkü işler
• Sabahki olay

4- YER-YÖN SIFATLARI
Bir olgunun, olayın ya da durumun yerini ve yönünü bildiren bu tür varlık adlarına yöneltilmiş “neredeki”sorusunun yanıtı olan sıfatlardır
Örnek:

• Evdeki olay
  İçimizdeki korku
  Yoldaki araçlar
  İlerdeki araba
• Sağdaki dükkân

SIFATLARIN ÖZEL DURUMLARI

I SIFATLARDA PEKİŞTİRME
a) “m p r s” yöntemi:
Bir sıfatın ilk ünlüsüne kadar olan bölümü alınır Bu parçanın sonuna “m,p,r,s” ünsüzlerinden uygun olan biri getirilir ve sıfatın başına bir ön ek gibi eklenir
Örnek:

• Boş ev ==> bomboş ev
  San ayva ==> sapsarı ayva
  Temiz elbise ==> tertemiz elbise
  Mavi göz ==> masmavi göz

Uyarı: Pekiştirme sıfatlarının bazılarında anlamın daha da güçlenmesi için “e, a” ünlüsüyle “-il” eki kul-lanılır
Örnek:

• Yalnız adam ==> yapyalnız adam ==> yapayalnız adam
  Sağlam ev ==> sapsağlam ev ==> sapasağlam ev
  Çıplak tepeler ==> çırçıplak tepeler ==> çırılıçıplak tepeler

Uyarı: Pekiştirme sözcükleri belirteç olarak da kullanılabilir
Örnek:

• Irmak simsiyah akıyor (belirteç)
  Güpegündüz çıkageldi (belirteç)
  Sırsıklam olmuştu (belirteç)
• Yapayalnız kaldım (belirteç)

b) ikilemeler yoluyla:
Sıfatlan derecelemenin bir yolu da ikilemelerdir İkilemeler, ya bir sözcüğün aynen yinelenmesiyle ya eşanlamlı, yakın anlamlı sözcüklerin peş peşe gelmesiyle ya da karşıt sözcüklerin bir arada kullanımıyla oluşur
Örnekler:

• Pırıl pınl su
  Kara kara gözler
  Sulu sulu elmalar
  Dayalı döşeli ev
  Anlı şanlı komutan
  Akıllı uslu çocuk
  Aklı karalı kuşlar
  İleri geri söz
• İrili ufaklı çocuklar

Uyarı: İkilemeler belirteç olarak da kullanılabilir
Örnek:

• Olayı yavaş vavas anlattı (belirteç)
  Bilir bilmez konuşmak doğru değil (belirteç)
• Bize mavi mavi bakıyordu (belirteç)

c) “mi” soru ekiyle pekiştirme
“mi” soru eki, yinelenen kimi sözcüklerin arasına girerek sıfatlan derecelendirir Bu ek ayrı yazılır
Örnek:

• Akıllı mı akıllı çocuk
  Soğuk mu soğuk bir hava
  Büyük mü büyük ev
• Güzel mi güzel kız

II) SIFATLARDA KÜÇÜLTME
Sıfatlarda küçültme anlamı, “-ce, -cik, -im-si, -si, -imtırak” ekleriyle sağlanır Bu ekler sıfata “…… e yakın” anlamı katar:

• İri bir odun ==> irice bir odun
  Ekşi elma ==> ekşimsi elma
  Küçük bir ev ==> küçücük ev

* “-cik, -men, -im” yapım ekleri, sıfatların anlamım güçlendirir

Örnek:

• Minik çocuk ==> minicik çocuk
  Koca adam ==> kocaman adam
  Güzel dünya ==> güzelim dünya

* “-ce, -imsi, -mtırak” yapım ekleri, sıfatların anlamını kısar

• Güzel kız ==> güzelce kız
• Mavi elbise ==> mavimsi elbiseEkşi elma ==> ekşimsi elma
  Geniş ev ==> genişçe ev

III BİLEŞİK YAPILI SIFATLAR
Sıfatlar da tüm sözcükler gibi yapısal yönden üçe ayrılır: basit, türemiş, bileşik
1) Anlamca Kaynaşmış Bileşik Sıfatlar
İki ya da daha çok sözcük anlamca kaynaşarak tek bir sıfat sözcüğe dönüşüyorsa buna “anlamca kaynaşmış bileşik sıfat” denir
Örnek:

• Cingöz çocuk
  Uluslararası gerginlik
  Gelişigüzel ifade
  Kepçekulak Ahmet
  Boşboğaz insanlar
  Çalçene kadın
  Altıparmak adam
  Birtakım kararlar
  Kuşbaşı et
  Vurdumduymaz kimse
  Yankesici kadın
  Başıbozuk asker
• Birkaç gün

2) Kurallı Bileşik Sıfatlar
İki yolla oluşturulur:
a) Sıfat tamlamalarının sonlarına “-lı, -lik, -siz” yapım ekleri getirilerek yapılan bileşik sıfatlardır Bunlar ayrı yazılır İlk iki sözcük de sıfat görevi üstlenir
Örnek:

• Uzun boy ==> uzun boylu adam
  Kırk yıl ==> kırk yıllık dost
  Beş para ==> beş parasız adam
  Güleç yüzlü insanlar
  Üç aylık maaş
  Geniş bahçeli ev
  Altı aylık masraf
  Üç günlük yol
• İki saatlik aşk

Uyarı: Takısız ad tamlamalarının sonuna “-li” eki getirilerek de kurallı bileşik sıfat yapılabilir

• İpek elbise ==> iepek elbiseli kız
  Demir kapı ==> demir kapılı ev

b) Adla sıfatın yer değiştirmesiyle oluşanlar:

Kurallı bileşik sıfatların bir başka oluşum yolu da sıfat tamlamalarının ad ile sıfatı yer değiştirilip adın sonuna 3tekil iyelik ekinin getirilmesidir Burada ilk sözcük ad, ikinci sözcük sıfattır

Örnek:

• Bol para ==> parası bol iş

• Geniş bahçe ==> bahçesi geniş ev

IV UNVAN (SAN) SIFATLARI
Kişilerin rütbe, derece, görev ve lakaplarını bildiren sıfatlardır Bir sözcüğün unvan sıfatı sayılabilmesi için sıfat olmanın dört kuralına da uyması gerekir
Örnek:

• Bay Ahmet
  Bayan Ayşe
• Hanım kız

Uyarı - 1: Türkçede çok az özel adın belirtilmesinde cinsi-yet belirten sözcüğe gereksinim duyulur
Örnek:

• Bay Eylem Bayan Eylem
  Bay İsmet Bayan İsmet
• Bay Deniz Bayan Deniz

* Meslek adları unvan sıfatı sayılır
Örnek:

• Doktor Nevzat
  Öğretmen Ali
• Çöpçü Mehmet

* Lakaplar, rütbeler de unvan sıfatı sayılır
Örnek:

• Deli İbrahim
  Yıldırım Beyazıt
  Çelebi Mehmet
• Gazi Mustafa Kemal

Uyarı - 2: Unvan bildiren sözcükler kimi kez, sıfat olmaktan çıkarak adlaşır, ad olan sözcüklerse sıfat özelliği kazanır

Örnek:

• Ayşe Hanım ==> Sıf tam

Bu örneklere, “Hangi hanım?” sorusuna “Ayşe” yanıtı veriliyor Öyleyse belirtici sözcük Ayşe’dir “Ayşe” özel adı, bu tamlamada sıfat görevi üstlenmiştir

• Ahmet Paşa
  Ali Dayı
• Mehmet Onbaşı…

Sıfatlar, çekim eki alamaz Eğer son sözcükler sıfat olsaydı çekim eklerini alamayacaktı Oysa bunlar çekim eki alabiliyor
Örnek:

• Ahmet Bey’i gördük
  Mehmet Onbaşı’m nasılsınız?

Bu örneklerde “Ahmet, Mehmet” sözcükleri ad olsaydı, sonlarına çekim ekleri getirilebilirdi; oysa getirilemiyor Demek ki sıfattır
SIFATLARLA İLGİLİ ÖZELLİKLER
1 Sıfatlar, adların uydusu olan sözcüklerdir; adlardan önce gelirler:

• Bu dağ Nemrut yavrusudur
• Kınalı kekliğe benzer sekişin

2 Sıfatlar, adların yerini tutan adılları (zamirleri) de niteleyebilir:

• Açıkgöz biri hemen söz istedi
• Düşüncesiz bir kimsesiniz

3 Sıfatlar çekim eki almaz :

• temiz oda
  yaşlı adam
  birkaç öğrenci
• bu şehir

4 Bir sıfatın olduğu yerde sıfat tamlaması da vardır:

• Uysal çocuk

5 Bir niteleme sıfatı çekim eki alırsa, ad düşer; çekim eki alan sıfat adlaşmış sıfata dönüşür Adlaşmış sıfat, sadece niteleme sıfatlarından elde edilebilir:

• Garip köylülerin sesi çıkmıyordu (sıfat)
• Gariplerin sesi çıkmıyordu (adlaşmış sıfat)

6 Bir niteleme sıfatı, çekim eki almadan da adlaşmış sıfata dönüşebilir:

• Küçük kız, ağlıyordu (sıfat)
• Küçük, ağlıyordu (adlaşmış sıfat)

7 Belirtme sıfatları çekim eki alırsa adıla (zamire) dönüşür:

• Bazı milletvekilleri oylamada yoktu (sıfat)
• Bazıları oylamada yoktu (zamir)

8 Sıfat olmayan sözcükler öbekleşerek sıfat görevi yapabilirler:

• Bacak kadar çocuk
• Fırtına gibi futbolcu

9 Bir sıfat, birden çok adı niteleyebilir:

• Genç öykücülere, romancılara, şairlere çok iş düşüyor

10 Birden çok sıfat, bir adı niteleyebilir:

• O, yetenekli ve çalışkan bir doktordur

11 Bir ad tamlaması, sıfat göreviyle kullanılabilir:

• Deniz mavisi gözleri ne de güzeldi

12 Bir sıfat, ad tamlamasının tamlayanını, tamlananını ya da ad tamlamasının tümünü niteleyebilir:

• Usta sanatçının amacı (Sıfat, sadece tamlayanı niteliyor)

• Şehrin lambasız sokakları (Sıfat, sadece tamlananı niteliyor)

• Ucuz ders kitabı (Sıfat, tamlamanın tümünü niteliyor)

13 Belirtme sıfatları işaret, sayı, soru sıfatları ve belgisiz sıfatlar olmak üzere dört gruptur:

• Şu kasaba (işaret sıfatı)
  Nasıl kitap (soru sıfatı)
  İkinci kat (sıra sayı sıfatı)
  Kimi yazarlar (belgisiz sıfat)
  Hangi roman (soru sıfatı)
  Dörder hisse (üleştirme sayı sıfatı)
  İlk tren (sıra sayı sıfatı)

13 Sayı sıfatları kendi aralarında beş gruba ayrılır:

• Üç öğrenci (asıl sayı sıfatı)
  Üçer kişi (üleştirme sayı sıfatı)
  Beşinci soru (sıra sayı sıfatı)
  Yüzde iki indirim (kesir sayı sıfatı)
• Üçüz bebek (topluluk sayı sıfatı)