1973 Şili Darbesi

1973 Şili Darbesi Tarihi - 1973 Şili Darbesi Nedenleri - 1973 Şili Darbesi Sonuçları

1973 Şili Darbesi, 11 Eylül 1973'te sosyalist başkan Salvador Allende'nin devrilip General Pinochet'in iktidara geldiği askeri darbedir ABD'nin onayı ve desteği ile yapılan bu darbeyle dünyanın seçimle başa gelmiş ilk sosyalist hükümeti devrilmiş ve yerine 17 yıl sürecek bir diktatörlük kurulmuştur


Şili'de Allende Dönemi


Salvador Allende, 1970 başkanlık seçimlerinde oyların %36,3'ünü alarak Şili 'nin başkanı oldu Başkan olduktan sonra geniş çaplı reformlara girişti Bu reformlardan en önemlileri endüstrinin (özellikle bakır endüstrilerinin) devletleştirilmesi ve toprakların yeniden dağıtılmasıdır Allende'nin ekonomik reformları, ilk yılında çok başarılı oldu ve Şili ekonomisi %8,6 büyüdü Ancak bu başarı ertesi sene devam etmedi ve 1972'deki %140'lık enflasyon yıkıcı sonuçlar doğurdu Yiyecek sıkıntısı başgösterdi ve karaborsacılık yaygınlaştı 1971 ve 1972 yılları boyunca bakır fiyatlarının düşmesi, ihracatının neredeyse tamamı bakır olan Şili ekonomisine ağır bir darbe daha vurdu

1971'de Küba devlet başkanı Fidel Castro, Şili'yi ziyaret etti 4 hafta süren bu ziyaret, başta ABD olmak üzere birçok kapitalist çevrelerde Şili'nin Küba gibi olacağı korkusunu güçlendirdi


Kötüleyen ekonomik göstergelere rağmen 1973 seçimlerinden Allende güçlenerek çıktı ve oyunu % 43'e çıkardı Fakat rakipleri muhafazakarlar, milliyetçiler ve Hristiyan demokratlar birleşerek Demokratik Koalisyon'u kurdular 1973'te Allende ile muhalefet arasındaki çekişme, Şili'de birçok siyasi krize yol açtı


22 Ağustos 1973'te Hristiyan demokratlar ile muhafazakarların kontrolündeki Şili Meclisi, Şili Demokrasi'sinin kırılmakta olduğunun bildirgesi adlı kararı kabul etti Meclisin aldığı kararda Allende'nin anayasayı delmekte olduğu iddia ediliyor ve Allende bir diktatörlük kurmaya çalışmakla suçlanıyordu Sorunu çözmek ve demokrasiyi yeniden işler kılmak için ordunun yönetime el koyması isteniyordu Allende, iki gün sonra verdiği cevapta bu kararı alanların "ülkenin dışarıdaki itibarını bozmak ve iç karışıklıklar çıkarmak" amacında olduğunu söyledi


Darbe


11 Eylül 1973'de General Pinochet önderliğindeki silahlı kuvvetler yönetime el koydu Önce Şili hava kuvvetleri başkanlık sarayı La Moneda'yı bombaladı, daha sonra ise kara birlikleri saraya girdi Darbe sırasında başkan Allende öldü Darbeyi yapan cunta tarafından intihar ettiği açıklanmış olsada ölümü hakkında tartışmalar sürmektedir

Darbenin ardında Şili kara kuvvetleri komutanı ve darbecilerin başı Augusto Pinochet devlet başkanı ilan edildi Böylece Şili'de Pinochet'in 1990 yılında iktidardan ayrılmasına kadar sürecek olan diktatörlük dönemi başladı


Amerika'nın Rolü


Washington'daki Amerikan yönetimi, Salvador Allende yönetiminin iktidara gelmesinden hiçbir zaman memnun olmamıştı Allende'nin Amerikan şirketlerinin elinde olan bakır endüstrisini devletleştirmesi bu memnunsuzluğu daha da arttırdı ABD başkanı Nixon'un ulusal güvenlik danışmanı Henry Kissinger'in 5 Kasım 1970 tarihinde raporunda Allende'nin iktidara gelmesi "bu yarımkürede karşılaştığımız en büyük sorunlardan biri" olarak tanımlanıyordu[1] Bu sebeple Amerika, Allende'yi devirmek için çalışmalar yapmıştır

1970ler boyunca CIA, Allende'nin rakiplerini mali yardım yapmak suretiyle desteklemiş ve Allende'nin seçilmesini engellemek istemiştir Bunu başaramayınca da askeri darbe ile Allende'nin yönetiminden kurtulmaya çalışmıştır 16 Ekim 1970 tarihli CIA raporunda[2] Şili'de darbe yapılması için çalışmalara başlanması emrediliyordu

Amerika Birleşik Devletleri, 1964-1970 yılları arasında Şili'ye yaklaşık 1 milyar $'lık ekonomik yardım yapmıştı 1970'de Allende'nin başa gelmesiyle bu yardımlar kesilmiştir 72-73 yıllarında bakır fiyatlarının düşmesiyle bu yardımların kesilmesi birleşince Şili ekonomisinde büyük sorunlar başgöstermişti

9 Ekim 1973'de Nixon ile danışmanı Kissinger arasında telefon görüşmesinde Nixon, darbenin başarıya ulaşmış olmasındaki mutluluğu dile getiriyor ve "darbenin başarılı olması için gerekli koşulları yarattıklarını" söylüyordu


Darbe hakkındaki sözler


“ Ülkesinin insanlarının sorumsuzluğu yüzünden bir ülkenin komünist olmasına seyirci kalamayız Meseleler, Şilili seçmenlerin kararına bırakılamayacak kadar önemlidir „

— Henry Kissinger, ABD başkanı Nixon'un ulusal güvenlik danışmanı, daha sonra dışişleri bakanı


İlgili Filmler ve Belgeseller


'Salvador Allende Gossens: un témoignage', (1974)

'La Batalla de Chile: La insurrección de la burguesía', (1975)

'La Batalla de Chile: El golpe de estado', (1977)

'La Batalla de Chile: El poder popular', (1979)

'Missing', (1982)

'Salvador Allende', (1992)

'Chile, la memoria obstinada', (1997)

'11 de septiembre de 1973 El último combate de Salvador Allende', (1998)

'Le Cas Pinochet', (2001)

'Betrayal in Santiago: Who Shot Salvador Allende?', (2003)

'Allende - Der letzte Tag des Salvador Allende', (2004)

'Salvador Allende', (2004)

'Caida de Salvador Allende' 'Documenta (Arjantin'in haftallık belgesel programı, 2006 - )'dan