Çemen Ve Yetiştirilmesi

çemenin faydaları - çemen yetiştiriciliği - çemen otunun bakımı ve özellikleri


Çemen (Trigonella foenum-graecum L)

Latince: Trigonella foenum-graecum LFamilya: Baklagiller (Leguminnosae)

Tıbbi tanım Semen Foenugraeci
Yöresel İsimleri: Buy otu- çemen otu -boy otu - boya otu- poy otu- pıtlan


Çemenotu Baklagillerin bir altgurubu olan trigenellagillerden olup bu gurubu 60 bitki dahildir, fakat sadece Çemenotu: Trigonella foenum-graecum şifa maksadı ile kullanılır ve bunun haricinde başka tür kullanılmaz

KÖKENİ VE YAYILIŞI:


Vatanı doğu Akdeniz ülkeleri olup zamanla Fas'tan Çin'e kadar yayılmış ve en son olarak Amerika'da yetiştirilmeye başlanmıştır Eski Mısır yazıtlarından (Papürüsler) anlaşıldığına göre çemen tohumu baharat olarak MÖ:2000 yıllarından beri iştah açıcı, kuvvet ve zindelik veriçi olarak kulanılmıştır Arapça helbah veya helbak olarak anılan bitki Türkçe'ye hulebe olarak geçmiştir Türkçe boyotu diye anılması ise meyvelerinin uzun boylu olması nedeni ile bu isimle anılır

Çemen çok eskiden beri bilinen bir kültür bitkisidir MÖ 2500 yılından beri yetiştirilmektedir Çin den Akdeniz’e geniş bir alana yayılmıştır Trigonella cinsi çoğu Akdeniz ve Doğu’da olmak üzere elli kadar tür içermektedir Ancak trigonella foenun graecun L türünün kültürü yapılmaktadır

Ülkemizde de Trakya, Marmara, Orta, Güney ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yetiştirilmektedir Ankara, Konya, Tokat, Afyon, Kahramanmaraş gibi illerde tarımı yapılmaktadır Orta ve Güneydoğu Anadolu’da, tohumları için yetiştirilir Çemen bitkisinin tohumları iç piyasada çeşitli amaçlar için kullanıldığı gibi aynı zamanda ihracatı da yapılmaktadır Bugüne kadar ülkemizde bu kültür bitkisinde bir çeşit ıslah edilememiş, üreticiler tohumluklarını kendi ürünlerinden karşılamışlardır Bitkinin yetiştiriciliğinde yazlık ekim yapılmakta ve bu da verim azalmasına sebep olmaktadır


[IMG][/IMG]

BOTANİK ÖZELLİKLERİ:


Çemenotu 20-60 cm boyunda bir yıllık bir kütür bitkisi olup dikine veya nadiren yatay olarak büyür ve az çatallaşır Uzun düşey ve iğ formunda bir kökü vardır Nisan-haziran aylarinda, sarimsi-beyaz renkli bazen hafif pembe renkli çiçekler açan otsu bir bitki Acımsı ve aromatiktir Esansında 40 çeşit madde bulunur

GÖVDESİ:


Gövdesi açık yeşil renkli, yuvarlak kesitli, ince tüylü, içi bos ve dallara ayrılan yapıdadır Bitki dikine ve kimi zaman da yere yatarak gelişir

YAPRAKLAR:


Yaprakları yonca yaprağı gibi üçlü şeklinde bir arada kısa bir sap üzerindedir Kenarları ince dişli ve oval biçimli üç yaprakçıktan oluşan yaprakları da açık yeşil renklidir Yaprağı meydana getiren yaprakçıklar 1-3cm uzunluğunda 0,5-2cm eninde, ters yumurta veya ters mızrak şeklinde, yeşil renkli orta yaprak kısa saplı, yan yaprakçıklar sapsız 1-2cm büyüklüğünde, tacın ortadaki yaprağı, yan kanat taç yaprakları, büyükçe olup taçyaprakları sarmış, beyaz, veya beyaz renkli ve oldukça kısa sapı veya sapsızdır

ÇİÇEKLER:


Sarımsı beyaz çiçekleri yaz ortasında açar Bu çiçekler olgunlaşınca her biri 10-20 adet sarı-kahverengi minik tohum taşıyan tohum zarfına dönüşür Çiçekler teker teker veya 2 tânesi bir arada olmak üzere bir yaprağın koltuğundan çıkar

MEYVELERİ:


Meyveleri düz veya az çok kıvrılmış olup, fasulye meyvesine benzer Kapsülleri 3-12 cm uzunluğunda, 0,5-1 cm eninde İçinde esmer-sari veya kırmızımsı 6-20 tohum taşır 5-11 cm uzunlukta ve 10-20 tohumludur Osmanlı kılıcını andırır şeklide hafif yay gibi eğik, uca doğru 2-4 cm kuş gagası gibi sivricedir

TOHUMLAR:


Tohumlar elde edildiği bölgeye göre değişik şekillerde (düzensiz, rombik, oblong veya kare şeklinde) ve sarı, zeytin yeşili veya açık ya da koyu kahverengi renklidir 4-6mm uzunluğunda, 2-3mm eninde üzeri hafif pürtüklü, yumurta ve ya kare veya hutta dört köşeli şeklindedir Tohumlar toz edilince kuvvetli ve özel bir koku duyulur

Olgun meyveler toplanır, güneşte kurutulduktan sonra, sopa ile dövülerek tohumlar meyvelerden dışarı çıkarılır Tohumlarında müsilaj, uçucu yağ ve sâbit yağ, alkaloit, kolin, rutin gibi maddeler vardır

Tohumlar: % 50 müsilaj, yağ, fosforlu bileşikler ve steroidal saponinler taşır Bunlardan diosgenin yağlı embriyoda bulunur Kuru tohumlar % 08-22 oranında diosgenin ihtiva eder Diosgenin miktarı Dioscorea ’ lardan düşük olduğundan Çemen Tohumu daha çok sabit yağ elde etmekte ve hayvan yemi olarak kullanılır

Bol güneşli yerleri; suyu iyi akıntılı, taşlı, bitek ve alkalik toprakları seven çemenotu, tohumlarıyla çoğaltılır

POY:


Tohum alındıktan sonra geriye kalan meyve parçalarının toz edilmesi ile elde edilen bir üründür Halen bilhassa İnegöl ve Karacabey köylerinde elde edilmektedir

Açık sarı renkli, hafif kokulu ve lifli bir tozdur İstanbul ve Bursa bölgelerinde baharat olarak kullanılır Kullanışı Bulgar Göçmenleri tarafında başlatılmış ve zamanla yaygınlaştırılmıştır

TOPLAMA VE HASAT ZAMANI:


Çemen kapçıkları Ağustos ve Eylül aylarında sırası ile olgunlaşanları toplanır, kurutulur ve dövülerek tohumları çıkarılır ve tohumları kurutulur Kurutulan tohumları ya bu şekli ile kullanılmak için muhafaza edilerek veya öğütülerek unu (tozu) elde edilir