Zeytin - Zeytin Nedir - Zeytin Yetiştiriciliği

Zeytin - Zeytin Nedir - Zeytin Yetiştiriciliği

ZEYTİN ÇEŞİTLERİNİN ÖZELLİKLERİ:

Memecik:Ege bölgesinin en yaygın çeşididir Kurağa dayanıklıdır Ağaç orta büyüklükte ve gevrek yapıdadır Verimli yan dallan sarkık büyüyen taçlar oluşturur Yeşil ve siyah'salamuraklık olarak değerlendirildiği halde yağlık bir çeşittir ' Dane orta irilikte, topan ve ucu sivridir Yağ oram %28 dir

Ayvalık (Edremit):Orta büyüklükte taç oluşturur Genç dallar önce dik büyür sonradan sarkmaya başlar Genç dalların rengi açık zeytin yeşilidir Dallanma seyrek olur Kurağa hassas olup periyodisite eğilimi azdır Yağlık çeşit olduğu halde pembe iken salamura olarak da değerlendirilir Dane küçük ve yuvarlakçadır Geç olgunlaşır ve uzun süre ağaç üzerinde kalabilir %24 yağ içerir

Domat:Ülkemizin en iyi yeşil salamuralık zeytin çeşididir Ağaç kuvvetli büyür Düzenli budandığı ve toplama genellikle elle yapıldığı için periodisite hafif olur Fidan dikiminde mesafeleri fazla tutmak gerekir Yağ oranı %23 civarında olup, etli bir zeytindir Ağacın genel görünümü diğer zeytinlere oranla daha yeşil olup, killi toprağa ve sulanan arazilere önerilk

Uslu:Akhisar yöresinin yağlık bir çeşidi olup, siyah salamuralık olarak da kullanılır Ağacı çok kuvvetli büyüyen, büyük taçlı bir çeşittir Dallar hafif sarkık olup, dar açılıdır Meyveleri iri, uzunca, parlak, siyana yakın mor renktedir Erkenci, hastalıklara dayanıksız, olgunluk döneminde kolay tane döken bir çeşittir Yağ oranı %18-20'dir)

Gemlik:Siyah salamuralık bir çeşittir Dane rengi parlak siyah, şekli düzgün ve yuvarlağa yakındır Çekirdek etten kolay ayrılır, yağ oranı %30'dur Ege bölgesinde dane kabuğu kalınlaşır ve renk matlaşırTerbiyesi kolay, fazla aralık istemeyen entansif sisteme uygun bir çeşittir' Yüksek nem ister ve soğuğa dayanıklıdır Çabuk köklendiği için şişlemeyle üretimde kullanılmaya uygun bir çeşittir ,

1-ZEYTİNLİK KURULMASI:

Extansif (klasik) Zeytin Yetiştiriciliği:Eski zeytinlikler genellikle diğer kültürlere elverişli olmayan fakir ve meyilli topraklarda kurulmuşlardırExtansif zeytin yetiştiriciliğinde başlıca 2 yöntem uygulanmıştır Birincisi yabani zeytinlerin (delicelerin) yerinde aşılanması suretiyle tesisler, diğeri de sökülen delicelerin ya da diğer üretim materyallerin (dip sürgün, yumru, çelik ve aşılı fidan) az verimli ve derin topraklı yerlerde dikilmeleri suretiyle kurulan tesislerdirYabani zeytinlerin aşılanmasıyla tesis edilmiş zeytinliklerde ağaçların beslenme ve güneşlenme yönünden birbirlerine zarar verecek şekilde sık oldukları durumlarda ürün verimlerinde azalmalar görülmektedir Ayrıca kültürel önlemler için modern aletler kullanılamamaktadırÇeşitli üretim materyallerinin dikimi suretiyle oluşturulan tesislerde dikim aralık ve mesafeleri çok geniş tutulmuş, zeytin ağacı sayısı dekara 10-20 adede kadar indirilmiştir Bugün bu tip zeytinliklerde aradaki boş alanlardan yararlanmak amacıyla yapılan ara ziraatı zeytinin zayıflamasına, geç gelişmesine ve verimden düşmesine yolaçmaktadırBu sorunlar zeytinciliğin entansif duruma getirilmesiyle çözüme ulaştırılmıştır Rantabl çalışmalara uygun olan yerlerde entansif zeytin bahçeleri kurulmaktadır

Entansif Zeytin Yetiştiriciliği:

Entansif zeytincilik şöyle özetlenebilir;Uygun ekolojik koşullarda her türlü yatırım yapılarak ve plantasyonun her türlü teknik zorunluluklarını yerine getirerek zeytinliğin verimsiz dönemini mümkün olan en kısa zamana indirmek ve en yüksek verim devresine mümkün olan en kısa sürede ulaşmaktadır

Entansif zeytinciliğin temeli şu noktalarda toplanabilir:

1-Birim alandaki ağaç sayısının arttırılması,

2-Birim alandan alınan ürün miktarının artünlması, -*

3-Birim miktardaki ürüne düşen maliyet masraflarının azaltılması, Bu prensiplerin ışığında, entansif zeytinlik- tesisinin genel karakterleri:

-Modern zeytin bahçesi kapama zeytinlik şeklindedir ve ara mahsul yetiştiriciliği yoktur Topografik bakımdan modern alet ve makina kullanılmasına elverişlidir

-Ağaçlar aynı yıl dikilmiş olup, çeşit özelliği ve gelişim yönünden tümüyle homojendir

-Plantasyonlar küçük boylu, alçaktan taçlandırılmış ağaçlardan meydana gelmektedir

-Ağaçlar arası aralık ve mesafeler mümkün olduğunca azaltılmış, dolayısıyla birim alana fazla sayıda ağaç dikilmiştir

-Sulama, toprak işleme, gübreleme ve mücadele vardır Budama hafif ve ilk yıllarda sadece seyreltme şeklindedir

2-ZEYTİN YETİŞTİRİCİLİĞİNDE ÜRETİM METODLARI:

Zeytin üretim metodlan 2 grup altında toplanmaktadır

A-Vegatatif (Eşeysiz) Üretim:Bu metodun esasını çelik, obur, yumru, sürgün gibi ağaç parçalanmn köklendirilmesi oluşturur Bu metodla her fert kendi irsi vasıflarını devam ettirir

B-Generatif (Eşeyli) Üretim:Bu metodun esası çekirdekten elde edilen çöğürlerin ve ergin ağaçların aşılanmasıdır Tohumla üretmede, çoğunlukla nesillerde az veya çok bir açılma görülür

Dünyadaki zeytin ağacı varlığının %98 ne sahip bulunan Akdeniz sahil şeridinde yer alan memleketlerde yetiştiriciliğin 19 yüzyılın sonlarına kadar kalın dal çelikleri, yumrular ve köklendirilmiş oburlar kullanılmak suretiyle yapıldığı bilinmektedir 1880 yılından başlayarak'özellikle yeni endüstiriyel zeytin bahçelerinin kurulmasında-kullanılacak vegatatif materyalin, ihtiyacı karşılayamaması genaratif üretim tipinin fidan çoğaltımında ağırlıklı olarak uygulanmasında zorlunluluk yaratmış ve bu yolla ihtiyacı karşılayacak çok sayıda fidanı üretmek mümkün olmuştur

1940 yılından sonra bir yıllık zeytin çeliklerinin köklendirilerek üretim materyali olarak kullanılması konusunda başlatılan çalışmalarda büyük ilerlemeler kaydedilmiş ve (Mist PROPAGATION), şişleme metodu ile geniş çapta uygulamaya geçilmiştir

Ancak şişleme metodunda, materyal sağlama konusundaki güçlük aşılmış olmasına rağmen çok masraflı olması ve materyallerin fidan üretimine uygun olmaması gibi problemlere henüz çözüm getirilememiştir Tüm bu hususlar dikkate alınarak generatif üretim, zeytincilikte önemini korumaktadır

EKİLECEK TOHUMDA ARANILACAK ÖZELLİKLER VE TOHUM TEMİNİ:

Generatif üretimde çöğür temininde kullanılmak üzere tohumlar şu 2 kaynaktan elde edilir ( -

1-Olivaster (Oleaster)(Yabani Zeytinler çekirdeklerinden

2-Kültür çeşitlerinin çekirdeklerinden

-Yabani zeytinler kolay temin edilmesine karşın, tohumluk özellikleri açısından bir çok istenmeyen özellikler de gösterirler

-Yabani zeytinlerin çekirdeklerinden çok çeşitli tipte çöğürler meydana gelir Bunların gövdelerinde meydana gelen anormal dallanmalar yastıklarda karşılıklı olumsuz etkiler yapmaktadır Oysaki kültür çeşitlerinin çekirdeklerinden daha mütecanis ve genellikle tek sürgün üzerinden gelişen çöğürler meydana gelmektedir

-Yabani zeytin çekirdeklerinin çimlenme güçleri kültür çeşitlerine göre çok zayıftır

-Yabani zeytinlerin çöğürlerinde internodyum aralan çok kısa, gövde kabuklan çok incedir Bu nedenle aşı için uygun bir ortam bulmada zorluk yaratırlar Aşı tutma oranlan da bir hayli düşüktür

-Yabani zeytin çöğürlerinin soğuğa dayanıklıkları düşüktür

-Tüm bunlardan sonra yabani zeytin kullanılmasının zorunlu olduğu hallerde ak delice tipinin, kara delicelerden daha uygun olacağını belirtmekte yarar vardır Çünkü ak deliceler çeşidi özellikleriyle kültür çeşitlerine daha fazla yakınlık göstermekte ve anaçlık vasıflan kısmen daha uygun olmaktadır

-Son yıllarda zeytinci ülkelerde, generatif üretimde tohum kaynağı olarak kültür çeşitleri kullanılmaktadır Zeytinde çekirdeklerin kabuk kalınlığının, çimlenme yüzdesi ve çimlenme gücü üzerinde önemli etkisi vardır Çekirdek küçüklüğü çimlenme yüzdesinin düşük olacağını göstermez

TOHUMLARIN EKİME HAZIRLANMASI:Bunda ilk iş meyve etinin çekirdekten ayrılmasıdır Günümüzde bu işlemde, Âcapulco tipi çekirdek çıkarma makinası kullanılmaktadır 'Bu aletin özelliği embriyoya herhangi bir zararlı etki yapmadan eti çekirdekten ayırmasıdır Bu tip makınalar Türkiye'de yoktur Eti çekirdekten ayırmada diğer bir yöntem danelerin yan yanya kum ve odun talaşı veya pirinç ile karıştırılarak yağ fabrikalarında sıkıştınlmasıdırÇekirdeklerin etten ayrılmasında basit ve bizde çok kullanılan bir yöntemde, toplanan tohumluk zeytin donelerinin sert ve düzgün bir ceminde 2-3 cm kalınlıkta yaydıp lastik çizıneli işçiler tarafından çiğnenmesidir Böylece ezilen eti kısmen ayrılan çekirdekler alta geçmeyecek sıklıktaki elekler üzerinde hafif su verilmek suretiyle kalın telli fırçalarla ovulmakta ve üzerlerindeki et kalıntıları tamamiyle uzaklaştırılmaktadırBundan sonra çekirdekler % -5 lik kostik (NaOH) eriyiğinde çekirdek kalınlıklarına göre 15-20 dakika41e 5-6 saat arasında tutulurlarBurada amaç özellikle yağ tabakasının uzaklaştırılmasıdır Aynı amaç için kül suyu da kullanılabilir Kestikle muameleden sonra çekirdekler su ile iyice yıkanırlarZeytin çekirdeklerinin zayıf ve çürük embriyo içerenlerinin ekilmeden önce anlaşılması için çekirdeklerin 4-6 saat süre ile tuzlu suda -tutulup, su üzerinde yüzenlerin uzaklaştırılmasından sonra diğerlerinin tatlı su ile bir kaç defa yıkanmaları da uygulanan yöntemlerden biridir

KATLAMA:Ilıman iklim tohumlarının bazılarında bir dinlenme devresinin olduğu bilinmektedir Tohumun ana bitkiden ayrıldıktan sonra canlılığını korumasına karşın, bir müddet çimlenmemesi şeklinde oluşan durumu ortadan kaldırıp çimlenmeyi sağlayabilmek için, tohumların kış boyunca nemli bir kum veya toprak tabakası arasında tutulması gerekmektedir Tohumun embriyosunu çimlenme olgunluğuna getiren bu işleme, katlama denilmektedir

İyi Bir Katlama İçin Gerekli Şartlar:

1-Düşük sıcaklık

2-Nemin tohum tarafından alınması

3-îyi bir havalandırma

4-Belirli bir zaman süresi

Embriyonun çimlenme olgunluğuna gelebilmesi için 3-7 °C arası en uygun sıcaklıklardır Tohum kuruma veya havalandırma azlığı çimlenme olgunluğuna gelmede yavaşlatıcı veya durdurucu bir etkiye neden olur Sonbaharda hasat edilen zeytinin tohumlan hasada izleyen 2 İlkbahara kadar çimlenmezler Tohum kabuğunun su geçirmemesi dinlenmenin esas nedenleridir

Başlıca Katlama Şekilleri:

1- 60 cm derinlikte hendek dibine 8-10 cm taş,üzerine 5 cm kalınlıkta hafif toprak, (1/3 kum, 1/3 yanmış gübre, 1/3 funda toprağı) konur Bunun üzerine 2 cm kalınlıkta çekirdek serilir Tekrar 2 cm kum konulur Hendek doldurulur en üste yine kum konur Üst kısım hasır ile örtülür Nem kontrol edilir Gerekirse süzgeçli kova ile su verilir Çekirdeklerin %10-15'i çatlayınca katlamaya son verilir

2- Kümbet usûlü katlama; l m çapında 7-8 cm kalınlığında, zemine çakıl taşı konur Bunun ortasına l m uzunluğunda 7-8 cm çapında delikli ve üst kısmı kapaklı bir boru yerleştirilir, l kat kum, l kat çekirdek konarak yukarıya koni şeklinde yükseltilir Koninin etrafı 3-4 cm kalınlığında balçık şeklinde bir çamur ile sıvanır Nem kontrol edilir Gerekirse borudan su verilir

3- Sandık içinde yapılan katlama; Bu usulde katlama yapılan odanın ısısı 20-25 °C de sabit tutulmalıdır Sandıklar değişik boyutta olabilir Sandığın tabanında havalanma ve suyun sızması için l cm çapında 8-10 delik bulunur Tabana 3-4 cm kum serilir, üzerine l kat çekirdek, 2 cm kum, tekrar çekirdek yerleştirilir En üst kum olacak şekilde en üst kısımda 3 cm kalana kadar sandık doldurulur ve çuval serilir 7-10 günde bir ılık su ile sulama yapılmalıdır

TOHUM EKİMİ:Ekimde soğuk yastıklar, sıcak yasaklar ve seralar kullanılır Yastıkların hazırlanmasında toprakların her yıl değiştirilmesi, temizlik ve hastalıklarla mücadele açısından gereklidir

Soğuk Yastıklar: Sonbahar ekimi, iklimi müsait yerlerde uygun olabilir Ekim zamanı eylül-kasım aylandır Metrekareye 3-6 kg tohum atılır, üzerine 1/3 kum, 1/3 funda toprağı, 1/3 yanmış elenmiş gübre karşınımdan 2-4 cm lik kapak atılır, süzgeçli kova ile sulanır Ot alma, sulama, soğuktan koruma, kaymak kırma gibi bakım işlemleri yürütülür

Sıcak Yastıklar: Doğu-Batı istikametinde hazırlanırlar, l m genişlikteki yastıkların kuzeye bakan tarafları 50-60 cm güneye bakan tarafları ise 20-30 cm yüksekliktedir Tabana 15-20 cm kalınlıkta yanmış hayvan gübresi bunun üzerine 1/3 oranında kum, yanmış gübre, funda toprağından 15-20 cm konur Daha sonra çekirdekler konur, 2-4 cmlik harç ile örtülür İyice bastırılır, can suyu verilir Bu yastıklarda ekim zamanı ekim-kasım aylandır Yastıkların üzeri cam çerçeveyle kapatılır Don yapabilecek havalarda ayrıca üzerlerine hasır örtülür Bu tür yastıklarda çekirdekler daha erken ve daha iyi çıkabilir

Seralar: Sulama, havanın nisbi nemi ve ısı tekniğine uygun şekilde a-yarlanır Seralarda ekim zamanı, Ekim ayının sonlandır Seradaki yastıkların tabanına 4-5 cm çakıl döşenir Üzerine 15 cm funda toprağı, onun üstüne 10 cm harç yayılır, sulanır ve çekirdekler serilir, daha sonra 3-4 cm harç serilip süzgeçli kova ile can suyu verilir Sera içinde uygun ısı 23-25 °C nisbi nem ise %70 olmalıdır

ÇÖĞÜRLERİN ŞAŞIRTILMASI:Yastık ve seralarda çimlenip gelişen çöğürlerin şaşırtma tavalarına nakli Mart sonunda başlar, nisan ayında devam eder Bu dönemde çöğürler 6-8 yapraklı hale gelmişlerdirMetrekareye 7-8 kg yanmış koyun gübresi toprakla iyice karıştırılıp tavalar hazırlanır Dikimden l gün önceyastıklardaki çöğürler güzelce sulanır Böylece sökümleri kolaylaşır Bozuk olan çöğürler atılır Sağlam olanlar 10x10 cm aralıklarla dikilir Dikimden sonra can suyu verilirDaha sonra tavalarda ot ayıklama, çapalama, gübreleme, sulama, ilaçlama gibi kültürel işlemler yapılır

ÇÖĞÜRLERİN AŞILANMASI:Şaşırtma tavalarına dikimlerinden 1 yıl sonra yaklaşık 30-70 cm boya ve boğaz noktasında 5 mm çapa erişince (kurşun kalem kalınlığında) aşılanır En uygun aşı çoban aşısıdır Çoban aşısında kalemler bir yıl önceki sürgünlerden alınır Kalemler 2 yaprak, 2 göz içermelidir Yaprakların 2/3 ü kesilerek su uçma yüzeyi azaltılır Aşı yapmak için fazla rüzgarlı olmayan günleri : seçmekte yarar vardır

VEGATATİF ÇOĞALTMA YÖNTEMLERİ:Çöğür aşılama ile fidan yetiştiriciliğinin uzun zamana gereksinim göstermesi ve yeterli sayıda fidan elde edilemeyişi nedeniyle vegetatif yolla fidan üretimine önem verilmesi gerekmektedir

Vegatatif üretim

1-Yumnılarla

2-Dip sürgünleriyle (Obur, kanırtmaç)

3-Çeliklerle

Yumrularla: Zeytin ağaçlarının gövde veya turbu üzerinde oluşan şişkinliklere, yumru denir Bu yöntem Türkiye'de Güney Anadolu bölgesinde uygulanmaktadır Su ve sulama imkanı kıt olan yerlerde uygundur Yumrular kalem ile anacın uyuşmazlığında budama veya çarpmadan oluşan yaraların kapatılması sırasında yaşlı, bakımsız, yeterince aktivite göstermeyen ağaçlarda oluşur

Yumrular genellikle 0,5-5 kg ağırlıktadır Ağaca zarar gelmeyecek şekilde bir ağaçtan 2-5 yumru çıkarılabilir Kurak yerlerde dikilecek yumruların ağırlıkları fazla olmalıdır

îyi bir yumruda:

1-Yumrunun kabuğu yeterince kalın olmalı kabuk yaralanmamalıdır

2-Kabuk altındaki odun kısmı kalın ve sağlıklı olmalıdır:

3-Yumrular açık renkli, düzgün kabuklu olmalı, üzerinde uyur gözlerin olduğunu gösterir hafif kabaralar olmalıdır

4-Yumru çıkarılırken odun kısmı oldukça düzgün olmalıdır

5-Yumrudan çıkan sürgünler, fazla dallar kesilmelidir

Ağaçtan çıkarılan yumru hemen dikilmezse serin, rüzgar tutmayan gölge bir yerde 24-28 saat saklanabilir Daha uzun süre bekletmek yada bir tarafa nakletmek zorunun ise, ıslak çuval talaş veya yosun arasında bilhassa nem kaybettirmeyen naylon keseler içinde 8-10 gün dayanır Uzun zaman kurak şartlarda kalmış yumruların dikimden evvel 3-5 saat su içinde bırakılarak şişirilmesi gerekir

Yumruların Dikileceği Çukurların Hazırlanması ve Dikim Zamanı

Yumruların dikileceği çukurların derinlik ve genişliğine kadar fazla olursa o kadar iyi olur Bu ağır topraklar için 100x100x80 cm hafif topraklar için 80x80x80 cm olmalıdırDikim mevsimi olarak Kasımdan Nisana kadar devam ederîyi bakım şartlan sonucunda 35-40 gün sonra sürgünler toprak yüzeyine çıkarDikim yapılacak toprak ağır ise dibine 15-20 cm taş ve çakıl bunun üzerine 35-40 cm gübre karıştırılmış üst toprak yumrunun üzerine 3-4 cm kalınlığında kum veya alüviyal toprak, serpilir Çukurun kenarları aynı seviyeyi alıncaya kadar gübre+toprak karışımı konur Yumru toprağın 20 cm altında kalmalıdır Bu miktar ağır topraklarda 10 cm, süzek topraklarda 30 cm olmalıdır, süzgeçli kova ile sulanmalıdır Toprak yüzeyinde oluşan kaymak tabakası kırılmalıdır Yumrunun üzerine taş, tahta, toprak, samanla gölgelik yapılırBuna evcik denir

Evciğim Faydalan:

1-Toprak kabarık ve yeterli nemde kalır

2-Yumrudan çıkan sürgünler güneş ve rüzgardan korunur

3-Her sulama sonunda kaymak kırma zorunluluğu ortadan kalkar

4-Daha fazla su kullanılmasını önler Sürgünler 35-40 cm olunca evcik kaldırılmalıdır

Yumrudan Üretmenin Yararları:

1-Yumrular iyi seçilip tekniğine uygun dikilirse tutma oranı yüksek olmaktadır

2-Kültür çeşitlerinden alınırsa aşı zorunluluğu ortadan kalkar

3-Yumrudan yetiştirilen ağaçlar daha düzgün olmaktadır

4-Doğrudan yerlerine dikildiklerinde kısa sürede fidan üretimi gerçekleşmektedir

5-Yaşlı zeytinlik varsa masrafsızca yumru elde etmek mümkündür

Sakıncaları:

1-Yumrular genç ve ürün vermekte olan ağaçlardan alınırsa ağaç yıpranır, verimden düşer

2-İstenilen çeşitten yeterli büyüklükte ve çok miktarda yumru bulmak güçtür

3-Anaç delice olan ağaçlardan alman yumrularda, tekrar aşı yapılma zorunluluğu vardır

Dip Sürgünleriyle:Zeytin ağaçlarının turbundan çıkan sürgünlere dip sürgünü denilmektedir Bu sürgünler kendi yumrularını geliştirdikleri zaman ana yumrudan çıkarılıp fidanlık tesis edilecek yerlere dikilirler Bu yöntemin diğer bir adı da kanırtmaçtır Dip sürgünleri yabani ise dikimden 2-3 yıl sonra kalem veya göz aşısı yapılır Bu üretim şekli daha çok Marmara Bölgesinde uygulanır

Çeliklerde Çoğaltma

1-Kalın dal çelikleriyle

2-Yapraklı yeşil çeliklerle

Kalın dal çelikleri ile:Bu çok eski zamandan beri bilinen yöntemdir Gövde ve dallarında bol miktarda durgun ve sürgün gözlerin bulunması nedeniyle çok yaşlı kısımlar bile kolayca köklenmektedirBu metod İspanyada uygulanmakta üç ve daha yaşlı dallardan alınan çeliklerdir Bu çeliklerin boylan 25-30 cm çaplan ise 3-5 cm olmalıdır Üzerinde yosun bulunmayan, hastalıksız çelikler alınmalıdır

Çeliklerin Alınma Zamanı:Kış dinlenme zamanı alınabilirler Marttan sonra yapılacak dikimlerde ise yeterince köklenemezler Donlu havalarda dikim yapılmayıp, çelikler uygun zamana kadar uygun şartlar altında saklanmalıdır İstif edilen yerde hava boşlukları bulunmalıdır

Toprağın Hazırlanması ve Dikim:

Dikilecek toprak; derin, zengin, süzek ve yeterince nem tutmalıdır Dikimden önce derince sürülmelidir 30-40 cm derinden sürülerek toprakta hendekler açılır Sıralar arası 40-120 cm arasında değişir Çelikler sıralar içine 45°ük bir meyille veya yatay olarak yerleştirilirler 45ö°lik meyille yerleştirilen çelikler arasında 40-50 cm mesafe olmalı İri kalın çelikler ise 10-15 cm aralıkla yatay olarak dikilmelidirÜzerleri 2 cm kalınlıkta toprakla örtülmelidir Dikim sıralan bol su ile sulanmalıdır Yaz devresinde sulama ot alma, çapalama, hastalık ve zararlılarla mücadele gibi işlemlerin yapılması gerekmektedir 1 gelişim yılı sonunda bırakılan 2-3 sürgün dışında yeni gelişen sürgünler varsa, bunlar çıkarılmalıdır Bırakılan sürgün yan ve doruk dal üzerinden 5-15 cm lik uç alınmalıdır Normal gövde kalınlıklarını aldıklarında 40 cm den tepeleri vurulur Dağıtılacak fidanlar en az 1,5 crı çapında olmalıdırFidanlıklarda 2-3 yıl bakımları yapılan fidanlar asıl yerlerine dikilmek üzere dikim mevsiminde sökülürler Toprak, sökümden 1-2 gün önce sulanmalıdır Gövdeleri 40 cm, kökleri 10-15 emden kesilir Yan dallar çıkarılır Fidanlar dikime hazır hale getirilir

Yapraklı Yeşil Çeliklerle Şişleme Şartların da Zeytin Fidanı Üretimi:Bir yaşlı yari odunsu yapraklı çeliklerin hormonla muamele edilmek suretiyle özel şekilde hazırlanmış seralarda ve özel şartlar altında köklendirilmesidir Bu metod ilk defa Süs Bitkilerinde uygulanmıştır Ülkemizde üretilen zeytin fidanlarının %80 i bu yolla üretilmektedir Köklenmeye Etki Eden Faktörler:

1-Çeliklerin alınma zamanı İlkbahar (Şubat sonundan Nisan ortalarına kadar) ve yaz (Temmuz sonundan Eylül başına kadar) olan devrelerdir

2-Çelik tipleri köklenmede rol oynamaktadır

Köklendirmeye alınacak tek senelik sürgün

1Dip

2Orta

3 Uç çelik diye 3 kısma ayrılmaktadır

Bir senelik sürgünün dalla birleştiği yerden itibaren 12-15 cm lik kışımı dip, bundan sonraki 12-15 cm lik kısmı orta ve uçta kalan kısım uç çelik diye adlandırılır

Yaz aylarında alınan çelikler için dip ilkbaharda alınan çelikler için orta kısımların kullanılması tavsiye edilmektedir

3-Köklenmeyi teşvik edici maddelerin etkisi îndolbutirik asit (IBA), (IAA) indolasetikasit ve naftalenasetikasit (NAA) ayn ayrı veya birlikte kullanılmış hepside iyi bir sonuç vermiştirBunlardan en çok IBA 2000-4000 ppm'lik solüsyonu kullanılmaktadır Bu solüsyona dikimden hemen önce 4-5 saniye süre ile çeliklerin 2-2,5 cm lik dip kısımları daldırılıp, hemen dikim yapılmalıdır

4-Köklenmede ısının etkisi; Çeliklerin köklenmesinde ortam ısısının çok önemi vardır Isı 20-25 °C olmalıdır Sıcaklığı sabit bir derecede muhafaza etmek gerekir Gece ile gündüz arasındaki sıcaklığın farklı olduğu yerlerde seranın ısıtılması gerekir

5-Köklenmede nemin rolü; Ortam nemi %90-95 civarında olmalıdır Bu derece yüksek nem, yapraklı dikilen zeytin çeliklerinde evaporasyonu ve dolayısıyla solmayı önlemek içindir

6-Köklendirme Ortamının Etkisi; Köklendirme ortamı; köklenme süresince çelikleri yerinde tutar, çeliklere su temin eder, çelik tabanına hava temin ederKöklendirme ortamı olarak en iyi sonucu perlit vermiştir

7-Kullanılan çeşitlerin köklenmeye etkisi:

Domat çeşidi %20-25

Memecik çeşidi %30-35

Ayvalık çeşidi %60-70

Gemlik çeşidi %80-90

Manzalina %95-100 oranlarında köklenirler

Şişleme Metodu ile zeytin fidan, üretiminde takip edilecek sıra;Çelikler yeni tesis edilmiş zeytinliklerdeki veya anaçlıklardaki genç zeytin ağaçla, mm bir yıllık sürgünlerinden hazırlanmaktadır Çeliğin alt kısmındaki bir gözün hemen altından düzgün olarak kesilmesi ve alttan 4 yaprağın koparılarak üstteki gözün üzerinden meyilli bir şekilde kesilmesi suretiyle yapılmaktadır Böylece 12-15 cm uzunlukta hazırlanmış olan her çelik 6-8 yaprak içermektedirGölge ve kapalı bir yerde hazırlanan çelikler 25'lik demetler haline getirilerek alttan sıkıca bağlanırlar Bu demetler halindeki çeliklerin dip kısımları derin bir kapta bulunan hormon eriyiğine 5 saniye müddetle batırılır Hormonlanmış çelikler sele veya sepetler içinde köklendirme seralarına taşınır Köklendirme yastıklarına m2 ye 800-1000 çelik isabet edecek şekilde dikilirlerDikimle birlikte şişlemeye de başlanır Normal olarak ilk günlerde 10 dakika ara ile 8 saniye süre ile şişleme yapılır Kök uzunluğu 2,5-3 cm'i bulunca şişleme daha uzun aralıklarla yapılmalıdır 40-45 günlerde ise bu aralık 30 j dakikaya çıkarılmalıdır Bu süre içinde haftada l veya 2 kez gübre solüsyonu verilmelidir Köklenmenin tamamlandığı devrede çelikler 8x12 cm boyutlarındaki saksılara şaşırtılmaktadır Ayrıca şaşırtma içinde jiffy saksıları ve küçük naylon torbalarda kullanılmaktadır Dikimden sonra aynı serada 3-5 gün bırakılan saksılar şişlemeye tabi tutulurlar Saksılara, naylon torbalara dikilmiş olan çeliklerin dış şartlara alışmalarını kolaylaştırmak için nispi nemi daha düşük II seraya alınmaları gerekmektedirBurada gelişmesini tamamlayan çelikler 50-80 cmi bulunca dışarıdaki fidanlığa veya daha büyük naylon torbalara nakledilmektedir

Bu şekilde yapılan zeytin fidan yetiştiriciliğinin avantajları;

1-Daha kısa zamanda fidan elde edilmektedir

2-Tüm fidanlar homojen olmakta zeytinliklerde daha standart olup erken ürüne yatmaktadır

3-Anacın kalem üzerindeki kötü etkileri yok edilmektedir

3-ZEYTİNİN İKLİM İSTEKLERİ:

Zeytinciliği sınırlayan en önemli iklim etmenleri sıcaklık ve yağıştır Zeytin yetişen yerlerde ıs> ortalaması 15-20 °C arasında olmalıdır Zeytin ağacı 25-30°C'lerde çok iyi gelişir Dayanabildiği en az sıcaklık –7 Colup bu derecenin altında don zararı artar Hava sıcaklığı +7°C ve altına düşünce zeytin ağacı dinlenmeye çekilir Kış soğuklama süresinin 60-75 gün kadar olması yeterlidirZeytin ağacının çeşitli vegetasyon devrelerinde ısı isteği farklıdır:

-Tik sürgünlerin görülmesinden çiçeklenmeye kadar olan devrelerde (şubat-mart) sıcaklığın5-10°C olması gerekir

-Çiçeklenme döneminde (mayıs-haziran) sıcaklık 15-20°C olmalıdır

-Meyve oluşumu ve büyüme döneminde (temmuz-ekim arası) sıcaklığın 20-25°C olması gerekir

-Olgunluk döneminde (eylül-ekim-kasım) sıcaklık 15°C dolayında olmalıdır

-Tam olgunluk hasat sonuna dek (kasım-aralık-ocak) sıcaklık 5°C civarında olmalıdır

-Yıllık 400-600 mm yağış alan yerlerde ekonomik anlamda zeylin yetiştiriciliği yapılır

4-ZEYTİN AĞACININ TOPRAK -İSTEKLERİ:Toprak yönünden fazla seçici olmayan zeylin, diğer bitkilerin yetişmediği kır, çakıllı, meyilli topraklarda yetişebilirse de en iyi yetişme ortamını kalkerli, derin, kumlu, killi, havalı ve nemli topraklarda bulur Ağır killi, taban suyu yüksek ve kışın su biriken topraklar zeylin için uygun değildirAğır ve nemli topraklarda kökler yüzlek olacağından toprak işleme sırasında zarar görürler Uygun bir kök gelişimi için toprak katmanlarında geçirimsiz, bir tabakanın (pulluk tabanı, kaya) bulunmaması gerekir

5-FİDAN DİKİMİ VE DİKİM ŞEKİLLERİ:Uzun ömürlü bir bitki olan zeylinin dikimden önce, dikimle ilgili bir çok konunun önceden bilinmesi ve gerekli işlemlerin yapılması gerekir, iyi bir planlama, kurulacak zeytinlikten uzun yıllar bol ve kaliteli ürün almayı kolaylaştırır

Toprak işleme:

-İşlemeyle gevşek bir strüktür oluşturularak erozyon büyük ölçüde önlenir

-Mekanik olarak yabani ot mücadelesi yapılır

-Kökler ve topraktaki mikroorganizmalar için gerekli hava sağlanır

-Hastalık ve zararlıların gelişme ortamı toprak ait üst edilerek bozulur

-Toprağın yeterince havalanması nedeniyle ağaçların çabuk uyanması sağlanır

Tüm bu nedenlerden dolayı zeytinlik tesis edilecek arazi fidan dikiminden birkaç ay Önce sürülerek hem sonbahar ve kış yağırlarının toprakta yeterince birikmesi, hem toprağın havalanması ve hem de kök, taş vs maddelerden temizlenmesi sağlanırToprak mutlaka derin (40-50 cm) sürülmesi ve pulluk tabanı kırılarak bu tabakanın kök gelişimine yapacağı olumsuz etki ortadan kaldırılmalıdır

-Sonbaharda ilk yağmurlardan sonra yüzlek sürüm (15-20 cm) yapılıp, diskaro çekerek arazi düzeltilmeli ve fidan dikim yerleri işaretlenecek duruma getirilmelidir

Toprak Hazırlığı: Zeytinlik kurulacak ara/ide taban suyu yüksekse ve su birikimi de oluyorsa drenaj kanalları açılmalı, sulama yapılacaksa toprak tesviyesi yapılmalıdırÜlkemizde zeytinliklerin büyük bölümünün eğimli arazilerde olduğu düşünülürse, bu yerlerde kurulacak zeytinliklerde erozyonu önleyici ve su muhafazasını sağlayacak önlemler alınmalıdır

-%2-5 meyilde kültürel toprak muhafaza önlemleri alınır (Balık sırtı toprak işleme yapılır) Bunun için biraz kazarak topraklar sıra üzerine çekilmelidir Böylece su ve besin maddeleri sıra arasında toplanacak ve zamanla toprağa işleyecektir -%5-15 meyilde kanal teras yapılır, kontur dikim uygulanmalıdır Kanal her 3 sırada bir açılır 2-3 yılda bir temizlenir Kanalların önüne su geçiren fazla yüksek olmayan engeller 10-15 m arayla yapılırsa yağış sulan ile gelen ot ve çalılar kanalı tıkayacak kadar yığıntı yapamaz

-%15-45 meylide mutlaka seki teras yapılmak ve kontur dikim uygulanmalıdır Kazılan toprak örülen bir sekinin içine atılır Duvarlar geriye doğru meyillidir Duvarın üst kısmı su kanalcığından biraz yüksek yapılır

-%45'ten fazla meyilde zeytinlik tesisi ekonomik olarak uygun değildir

Fidan Dikim Şekilleri:Zeytinliğin kurulacağı yerde işleme durumu, ara ziraatı yapılıp yapılmayacağı ve arazinin eğimi gibi konular göz önüne alınarak çeşitli dikim şekilleri uygulanır

a)Kare Şekilde DikinmKöşeleri dik arazilere ve küçük alanlara uygulanır Sıra arası ve sıra üzeri mesafeler eşittir Her yönde işleme yapmak olasıdır

b)Dikdörtgen Şekilde Dikimaha çok ara ziraati yapılmak istenen yerlerde uygulanır Sıra üzerleri daraltılıp, sıra araları genişletilerek dikim yapılır Bu şekilde sıraların Kuzey-Güney yönünde olmasına dikkat edilmelidir Böylece ağaçların günün her saatinde güneşten yararlanmaları sağlanır

c)Üçgen Şeklinde Dikim:Bu şekilde dikimde ağaçlar birbirine eşit uzaklıktadır Her ağaç eşkenar bir üçgenin köşelerinde yer almıştır Geniş ovalarda , ara ziraat yapılmayan yerlerde uygulanır Hafif meyilli yerlerde ağaçlar meyil yönünde çaprazlama bir durum gösterdiğinden bu dikim şeklinin uygulanması yararlıdır

d)Kontur Dikim: Eğimli yerlerde toprak ve su muhafaza önlemleri olarak setleme yapılmasından sonra uygulanacak dikim şekli mutlaka kontur dikim olmalıdır

Arazinin aynı yükseklikteki yerlerinden geçirilen setlerin aralarındaki mesafeler her yerde aynı değildir Ağaçlar düzensiz bir dağılım göstereceğinden çapalama, sulama, ilaçlama ve hasat işleri de kolay olmaz Bu nedenle tesviye eğrilerine göre dikim yapmak suretiyle bu sakıncalar ortadan kaldırılabilmektedir

Fidanlar Arasındaki Mesafe: Zeytinlik tesis ederken dikim aralıkları kuracağımız zeytinliğin exstansif ya da entansif olmasına, bölgenin iklimine, toprak karakterine ve çeşide göre hesaplanırZeytinlik tesisinde dikkat edilecek konulardan biri de sıraların yönüdür Bölgenin sert esen rüzgarının yönü bilinmeli ve ağaç sıralan rüzgar yönüne bakmalıdırEğimli arazilerde eğim Doğu-Batı istikametinde ise sıralar Kuzey-Güney yönünde; eğim Kuzey Güney istikametinde ise sıralar Doğu-Batı yönünde olmalıdırİki Tip Zeytinlik Tesis edilebilir

a) Exstansif: Gövde yapısı yüksek, taçlanması yukarıdan yapılan Zeytinliklerdir Bu Zeytinlikler daha çok fakir yapılı ve meylin fazla olduğu arazilerde uygulanır Eski kurulan Zeytinlikler bu şekilde kurulmuştur

Aralık mesafeleri ise:

Kır arazilerde 7X7-7X8-8X8

Kır taban arazilerde 7X8-8X8

Taban arazilerde 10X10 - 10X12 - 12X12 metredir

b)Entansif: Gövde yapısı kısa taçlanması aşağıdan olan Zeytinliklerdir Daha çok zengin yapılı topraklarda, meyili az olan arazilerde uygulanır Bu zeytinliklerde, birim alana düsen ağaç sayısı fa/la, yeşil aksamın oranı daha fazla olup hasadı ve diğer mekanizasyon daha kolay ve ekonomiktir

Aralık mesaileri ise:

Kır taban arazilerde 6X6-5X7

Taban araziler için 7X7 • 7X8 metredir

Bölge koşullarına uygun çeşitlerin seçilmesi:Zeytin ağacı uygun koşullar bulduğunda ve iyi bakıldığında gelişmesi ve ürün vermesi oranda artmaktadır Doğal seleksiyon sonucu bölgelerine hakim olmuş bazı zeytin çeşitleri vardır, özellikle toprak ve iklim koşullarına göre kendilerini adapte etmiş durumdadırlarÖrneğin; Memecik, İzmir sofralık zeytin çeşitleri nisbeten kurağa dayanıklı, Ayvalık zeytin çeşidi ise bu konuda daha hassastır Diğer taraftan Gemlik, Domat, Memecik çeşitleri soğuğa dayanıklıdır

Fidan dikim zamanı ve dikim tekniği:Bölgemizde Fidan dikimi Aralık ayı babından mart ayı sonuna kadar devam ederZeytin fidanı dikiminde de, diğer fidan dikimlerinde olduğu gibi dikim tahtası kullanılır Zeylin fidanı çukurları, toprak yapısına ve toprak zenginliğine göre kır ve kır taban arazilerde 100x100x100 cm Taban ara/ilerde ise 80x80x80 cm boyutlarında açılır Dikimde, eğer elimizde araz/inin toprak tahlil raporu var ise o verilere göre temel gübreleme yapılırToprak tahlil raporu yok ise açılan çukurun dip kısmına 1-15 kg Triple Süper Fosfat Gübresi (Temel gübreleme), eğer arazimiz potas bakımından fakir ise bu gübrenin içine 0,5 kg Potasyumlu gübre de konulur Bu gübrenin üzerine 2-"3 kürek üst toprak koyarak çukur içinde paçal yapılır Bu gübre karışımının üzerine dikimde kullanacağımız harç (1/3 üst toprak 1/3 mil 1/3 yanmış hayvan gübresi), koyulmalıdırFidan etrafına harçlı toprak konur ve hafifçe bastırılarak sıkıştırılır Sıkıştırmanın daha çok verilecek can suyu ile yapılması e_nuygunudur Eğer hazırladığımız harcımız yetersiz ise, çukur açarken çukurun bir kenarına ayırdığımız üst toprak fidanın etrafına konur

Dikimden sonra yapılacak bakım işleri:

Fidan dikimi sırasında çıkan delice sürgünler var ise onlar alınır Verilecek taç şekline uygun olmayacak durum almış sürgünler var ise onlar çıkarılır Bunu dışında fazla bir budama işlemi yapılmamalıdırFidanlara yaz aylarında yağış ve toprağın tav durumuna göre gerektiğinde su verilir Bunun dışında yüzlek olarak toprak işlemesi yapılır Fidan çukurlarındaki otlar alınır

6-ZEYTİNLİK BAKIMI: Zeytinlik bakımında budama, gübreleme, hastalık ve zararlılarla mücadele, toprak işleme ve yabancı ot kontrolü ile zeytinliklerde sulama işlemeleri söz konusudur

Zeytin Ağacının Budanması:Zeytin ağacının hayat devresi, gençlik, verimlilik ve yaşlılık devreleri olarak ayrılabilir Bu devrelerde ağaçların çeşitli organları arasındaki ilişkiler değişiktirGençlik çağı boyunca genel beslenme içinde kök sisteminin «kişi, yaprak sistemininkine baskındır Fakat bu dengesizlik, çatı geliştikçe azalır Verim çağında yıldan yıla birbirine baskın şekilde, meyve verimi ve vegetatif gelişmeye yönelik faaliyetler görülür Yaşlılık devresinde hayat faaliyetleri yavaşlamıştır ve ürün verimi düzensizdirZeytin ağacında diğer önemli bir husus odun-yaprak ilişkisidir Gövde ve ana dallardaki odun miktarı ile yapraklar arasındaki bu ilişki "Taç dengesi" olarak da ifade edilir Bu durum yaprak-odun ilişkilerinin tümünü veya "taçtaki" ahengi ortaya koyar

1-Genç Ağaçların Budanması ve Terbiyesi;Genç ağaçlarda kısa zamanda iyi bir çatı teşkil edilmesi ve tacın istenen büyüklüğe erişerek verimli hale gelmesi istenir Genç ağaçlara istenen şeklin verilmesinde gelişmeyi sekteye uğratacak aşırı kesimlerden kaçınılmalıdır Her ne kadar genç meyveye yatmamış zeytinlerin budanması vegetatif gelişmeyi geriletirse de kuvvetli bir gövde ve ana dal sistemi elde etmek üzere ilk yıllar bazı budamaların yapılması da gereklidirZeytin ağaçlarına goble, koni, serbest vazo vs gibi çeşitli şekiller verilmektedir Bununla beraber genç ağaçları bir tek gövde ve 3-4 ana dallı olarak şekillendirmek genellikle uygun düşmektedir

Bu gövde ve çatının teşekkülü ilk bir-iki gelişme mevsiminde geliştirilebilir Bu amaçla istenen yükseklikteki (30-60/ cm) bir gövde üzerinde iyi dağılmış ve aynı noktadan çıkmayan ana dallar seçilir Bunların geliştirilmesine gayret edilir Gövdeden ve dipten çıkan sürgünler kesilir Bütün yaz bu işlemlere devam edilir Ayrıca gövdeyi güneş yakmalarına karşı korumak ve gövdeden obur çıkışını önlemek üzere, kağıt ve benzeri maddelerle gövdeler sarılabilirİkinci yaz boyunca da ana dal seviyesinde görülecek fazla sürgünler ve dip sürgünler kesilir Bu işler yazın yapılmamışsa ve kanser tehlikesi yoksa kışında yapılabilir İlk yıllar genç ağaçların üst kısmında islenmeyen dallar dışında dal kesimi yapmamak veya çok az kesim yapmak gerekir Daha sonra 3-5 yıl ana dalların teşekkülü sağlandıktan sonra ikinci ana dallann geliştirilmesi safhası başlarBu zamanda taç da dal yoğunluğu arttığından dal seyreltmesi yapılır Bu budamayı bir defada değil, bir çok yılları içine alan bir devrede uygulamak uygun olur Ağaçların hafif ve sistemli bir şekillde budanması, mahsuldarlığın gerilemesini önlerİkinci dal sisteminin birçok yıllara dağılarak şekillendirilmesi, çok yapraklı ve geniş "meyve kafesi" oluşmasını sağlar

Verimli Ağaçların Budanması;Yetişkin ağaçlar, kök-yaprak ve yaprak-odun faaliyetleri yönünden belirli bir dengeye erişmiş, meyve verimleri yüksek ağaçlardır Ağaçlar büyüdükçe ve yaşlandıkça daha fazla meyve verirler; kendi hallerine bırakılırlarsa taç dengeleri bozulur Mahsul kafesinde, kuru kısımlar ve zayıflamış sürgünler artar Mahsul kafesi, ağacın en altından tepesine kadar yuvarlak 1 m kadar derinlikte bir tabakadan ibarettirEn yüksek ürünü alabilmek için, bu kafesi yanlarda ve üstte sıhhatli ve verimli şanlarda tutmak gerekirTepede sıklığın artması, kurumuş kısımların ve canlı dallarda seyreltmeyi gerektirir Böylece havalanma ve ışıklanma ile özümlemenin daha iyi şekilde yapılması sağlanır Ayrıca seyreltme ile toplama ve ilaçlamada kolaylaşır, hastalık ve zararlıların gelişmesi de önlenirZeytin ağacından alabildiği besin maddesinden fazla mahsul verme temayülü vardır Fazla mahsûl alındığı yıllar ekseriyetle yıllık sürgünlerin büyümeleri yetersiz kalır Ertesi yıl meyve verimi oldukça düşer Bir yıl ürün verip bir yıl vermeme haline periyodisite denir Bu durum elverişli olmayan şartlarda daha çok görülür, iyi bakım ve besleme şartları uygun bir budama ile ağacın tabiatında mevcut olan periyosite (alternans) yi hafifletmek mümkündürZeytinciler çoğunlukla ağacın alternans temayülüne uyarak iki yılda bir ürün almayı kabullenirler Buna göre de iki yılda bir dolu yılında hasadı takiben budama yaparlar Böylece alternansı bir ölçüde tahrik de ederlerBudamada asıl amaç, ağaçta mahsulün çok olduğu zaman fazlasını biraz olsun atmaktır Bu maksatla bol mahsul öncesinde bir budama yapılması gerekir Ayrıca alternansı önlemek için dolu yılında meyve tutumundan hemen sonra meyve bağlama sahasında normal meyvede filizleri muhafaza ederek aşın yüklü ve küçük sürgünleri kesmek sureti ile bir seyreltme yararlıdır Bu tür seyreltmeden amaç az yaprak ve çok meyveyi atmaktır Böylece meyvenin atılması ile ağaçlar bir miktar sürgün yapma imkanına kavuşmuş olurİki yıl da bir budama yerine her yıl yapılan hafif bir budama genellikle verim yönünden en iyi sonucu vermektedir

Budama zamanı; Ağaçlar yılın her zamanında budanabilir ancak budama soğuğa karşı ağacın direnci azalacağından soğuk tehlikesi olan yerlerde şiddetli soğuklar geçtikten sonra yapılmalıdır Ilık yerlerde kışın veya ilkbaharda yapılır Kanserde bulaşık yerlerde yağışsız ve sıcak bir mevsimde, çok bulaşık durumda yaz içinde budama yapılmalıdır Kurak bölgelerde budama mümkün olduğunca geç yapılır Zira budamadan önce yağış miktarının bilinmesi gerekirDiğer meyve türlerinde olduğu gibi zeytin ağaçları da çok zayıf veya çok kuvvetli değil, orta kuvvette oldukları zaman en verimli olurlar Sulama, gübreleme, budama, gibi bakım işleri ile bu durum sağlanabilir

Budamaya başlamadan önce ağaçların durumu gözden geçirilir;

-İyi bir mahsul alınmışsa, orta bir budama yapılır

-Yağış kıt, sulama yapılmamışsa ağır bir budama yapılır

-Toprak şartlan iyi ,gübre ve suda kullanılmışsa hafif budama yapılır

-Hastalık ve zararlıların etkisi ile zayıflamışsa ağaçlar daha fazla budanır Soğuk kış devrelerinden sonra soğuk zarar görmüş ağaçlarda yaprak dökümü, kabuk çatlama, filiz kurumaları olur Böyle ağaçlardan zarar görmemiş gözlerden ilkbaharda bol sürgün meydana gelir Eğer soğuktan hemen sonra kesim yapılırsa zarar görmemiş gözlerden sürecek sürgünler kesilmiş olabilir, o nedenle soğuk zarar görmüş ağaçlarda kesim işini Haziran-Temmuz da yapmak gerekir

Budama Uygulaması;

-Zeytin ağacında kesim işine ağacın tepesinden başlanarak aşağıya doğru inilir Ağacın üst kısımları daha çok özsu çektiğinden aşağı kısımlara göre daha ağır budamaya tabii tutulurlar

-Ağaç üzerindeki oburlar kesilir Ancak eğilmiş, uzamış, zayıflamış dallar-dan çıkan bu dalların yenilenmesinde kullanılacak oburlar bırakılabilir

-Kurumuş çok zayıflamış dallar kesilir

-Yapraklı bir sürgünün ucu kesilir Uç alma daha çok şekil budamasında kuvveti azaltacak filiz ve dallarda uygulanır

-Bir dalın alabildiğine uzamasını önlemek için dal kısaltılarak geriye alınır

-Don, dolu, sırık, haşere zararları yanında kanser bulaşmasına, budamada sebep olabilir Zeytin kanseri görülen yerlerde yazın, kurak mevsimde budama yapılmalı, budama nemli havada yapılıyorsa budama aletleri dezenfekte edilmeli, budamadan sonra ilaçlama yapılmalıdır

Gençleştirme Budaması;Zeytinliklerde yaşlanma veya hatalı bakım, budama, şiddetli kuraklık, aşın soğuklar, hastalık veya zararlılar nedeniyle vaktin-den önce verimden düşen ağaçlarda gençleştirme budaması yaparak iyi bakım tedbirleri ile tekrar mahsuldar hale getirmek mümkün olurZeytin, gençleştirme budamalarına en dayanıklı ağaçların başında gelir Yaşlı ve verimden düşmüş ve zeytinliklerin gençleştirilerek ıslahı genellikle taçta, ana dallar seviyesinde ve gövde seviyesinde, ayrıca dipten toprak seviyesinden olmak üzere üç esasa göre yapılmaktadır

1-Taçta İskeletik Budama:

Bu budama uzun yıllar ihmal görmüş yada aşırı kuraklık şiddetli soğuk veya hastalık ve zararlıların tahribatı sonucunda-taçla verimden düşmüş ve gerileme görülen ağaçlarda uygulanırBurada esas kaide ağacın üst ve yan uçlarında bilek kalınlığındaki dallar muhafaza edilir, çapı 3-5 cm den a/ kalınlıktaki bütün dal ve dalcıklar budanarak çıkarılır



İskeletik budama uygulandıktan sonra 2-3 yıl içinde taçta latent gözlerden yeni sürgünlerin teşekkülü ile verimlilik yeniden meydana getirilir

2-Ana dallar veya gövde seviyesinde yapılım gençleştirme;Ana dalların gövdeye bağlandığı kısım iyi ise dallar gövdeye 30-35cm mesafeden budanarak kabaklanan kesim yerleri perdahlanarak macunlanır Eğer ağaç henüz bir miktar mahsul vermekte ise kesimler tedrici olarak yapılabilir Tedrici kesimlerde ilk yıllarda bilezik alınıp ertesi yıl kesilebilir Tedrici gençleştirmede bilezik alma işlemi her iki yılda bir ana dallar üzerinde aynı yükseklikte, sıra ile uygulanmalı ve böylece gençleştirme 6-8 yıl içinde tamamlanmış olmalıdırBilezik alma işlemi ağaç mahsul yılına girerken en geç 15 Şubata kadar uygulanırsa o yıl bu ağaçlardan bol mahsul alınır Ertesi yıl bilezik alınan dal mutlaka ç ikan l malıdır Ayrıca av m yıl bileziğin allından gençleştirmeyi kolaylaştıracak kuvvetli sürgünler teşekkül eder Bu sürgünlere ilk yıl dokunulmaz ertesi yıl bir kısmı seyreltilip iyi durumda olan dört beş sürgün seçilerek daha ertesi yıl bir seyreltme daha yapılır, seçilen sürgünlerin fazla yükselmesine meydan verilmez, tali sürgünlerin yanlara doğru gelişmesi sağlanırAğacın gövdesi yüksek, aynı /amanda dallar da yükselmişse ağacın gövdesi 40-60 cm yükseklikte olacak şekilde dipten 7Ü-80cm mesafeden gövdeye l cm genişlikte çepeçevre bilezik alma sapılarak açıcın boyu indirilir Bu işlem ağaç verim yılına girerken uygulanırsa o yıl bol ürün alınırEğer gövde yabani ise yine aynı yükseklikten gövde etrafına birkaç tane yama aşı yapılır Aşılar tuttuktan sonra bunların sürmesi için aşı yapılan yerlerin ü/erinden yanıtı boğmalar yapılır Aşı tatbikinden 2-5 yıl sonra aşı yerinin 30-35 cm yukarısından çepeçevre bilezik alınır ve ertesi yıl ağaç aynı noktadan kabaklanarak gençleştirilmiş olur Verimsiz topraklarda bilezik alma veya boğma yapma sakıncalı olabilir

3-Ağacın dipten kabaklanması; şayet gövde yaralanmış, yanmış, hastalık ve haşerelerden tahrip olmuş ise veya yaşlanarak içleri boşalmış, kurumaya yüz tutmuş ise gövde toprak seviyesine yakın kesilerek kabaklanır Kesim yeri perdahlanır, çürümeyi önlemek için ince bir tabaka yağlı boya astar sürülürTedricen yapılacak dipten gençleştirmelerde ağaç mahsul yılına girer 1-2 cm genişlikte gövdenin dip kısmından bilezik alma uygulanmalı esas kesim daha sonraki yıllarda yapılmalıdır Böylece daha o yıl bileziğin altından teşekkül edecek sürgünler gençleştirmeyi garanti altına alacak ve hem de ağaçtan mahsûl alınacaktır, ilk yıl sürgünler gelişmeye bırakılıp ertesi yıl bir miktar seyreltilmelidir Üçüncü yıl bir seyreltme daha yapılarak seçilmiş sürgünler uçları alınarak fazla yükselmeler önlenmelidir Daha sonra bunlar üzerinde taze dalların gelişmesi sağlanmalıdır




Dipten kabaklayarak gençleştirmede ağacın toprak üstü kısmen gençleşmekte toprak alt kısmı gençleşmeden kalmaktadırKök aksamımda gençleştirmek amacıyla; yaşlı ağacın dip kısmı açılarak, kalın bir kökte bir parça yumru kesilip gövdeden ayrılması şeklinde bir uygulama yapılabilir Kesim yeri 10 cm kalınlıkta toprak tabakası ile örtülerek bir işaret kazığı ile yeri belli edilir O yıl burada teşekkül eden sürgünlerden bir kısmı seçilir Diğerleri kesilir Bu sürgünlerin 4-5 yıl içinde büyüyüp meyveye yatması için, ana ağacın gölge yapacak kısmı, ağır bir şekilde budanırBu arada ana ağaç mahsul vermeye devam eder ve 5-6 yıl sonrada tamamen dipten çıkarılır

Genç sürgünler ise kesilen kök kısmından dipten yeni genç kök sistemi oluştururBakım şartlan uygun alanlarda gençleştirilen her ağacın ortasına bir yeni fidan dikilerek kesafetin arttırılması da pratik bir yoldur

Zeytinlerin Gübrelenmesi:Zeytinlerde gübreleme ocak-mart aylarında 15-20 cm derinliğe uygulanır En iyi gübreleme programı toprak ve yaprak analizlerinin sonuçlarına göre oluşturulabilir Ancak genel bir bilgi olarak verim çağında ve toprak verimliliği normal bir durum gösteren zeytinliklere verilmesi gereken gübre miktarları kısaca şöyle özetlenebilir




-İlk tesis yıllarında toprağı organik madde bakımından zenginleştirmek amacıyla yeşil gübreleme yapılabilir Yeşil gübrelerin (Bakla, Bezelye, fiğ vb) tohumları Sonbaharda ekilir, Nisan başında toprağa karıştırılır Ekim sırasında dekara 25-30 kg Süper fosfat ve 15-20 kg potasyum sülfat verilir

-Süperfosfat ve potasyum sülfat gübreleri iki yılda bir kök derinliğine uygulanır

-Çizelgede önerilen kimyasal gübrelerin yerine kompoze gübreler kullanılacaksa orta boy bir ağaca 15-15-15'ten 3,5 kg, 20-20-20'den 3 kg verilmesi uygundur Bu miktarlar ağacın yaşı ve verim durumuna göre azaltılıp, çoğaltılırlar

-Zeytinlere hasadın arkasından, kış toprak işlemesinden önce hiç olmazsa üç yılda bir dönüme 2-3 ton çiftlik gübresi verilmelidir

-Gübrelerin Verilme Zamanı: Azotlu gübrelerin 1/3 miktarının Sonbaharda 2/3 miktarının ilkbahar (şubat ve mart ortasına dek) verilmesi öneriliyorsa da bir defada Mark ayı içinde de verilebilirFosfor ve potasyumla gübrelerin taş başında verilmiş olmaları gerekir Bu gübrelerin uygulama güçlükleri ve masraflı olmaları nedeniyle 2-3 yıllık miktarlarının bir defada verilmesi mümkündür

Zeytinlerde Toprak İşlemesi: Zeytinliklerde toprak işleme, yabancı otlan öldürme, yağış ve sulama sularının toprağa hızla işlemesini sağlama amacıyla yapılır Toprak işleme üç grupta incelenebilirBirinci kış başında yapılan toprak işlemesidir Hasattan sonra zeytinlikler iki kat sürülür Bu şekilde toprak yağmur sularını daha iyi tutar ve hızla emerİkinci toprak işleme çiçeklenmeden 15-30 gün önce kaymak kırma ve yabancı otlan öldürmek amacıyla ve daha yüzeysel yapılırÜçüncü işlemeyse Eylül ayında yapılır Bu işlem zeytin tanelerinin daha kolay toplanmaları ve otlar arasında bulunamayan tanelerden dolayı meydana gelen kayıpların en aza indirilmesi için zeytinliklerin tırmık ile düzeltilmesinden ibarettir

Zeytinliklerde Sulama:

Zeytin yıllık 650-700 milimetre yağış ister Bunun altında olan miktar sulama ile tamamlanmalıdırZeytin suya en çok çiçeklenme-tane tutma dönemi (nisan-mayıs) ile çekirdeğin sertleşmeye başladığı dönemde (ağustos-eylül) gereksinim gösterirBu zamanda suyun yeterli olması hem tane tutumunu arttırır, hem de tanenin irileşmesini sağlar Tam çiçeklenme ve tane tutumu sırasında sulama uygun değildir Bu dönemden hemen önce sulama yapılmalıdırAğaçlarda genel bir durgunluk görülmesi ya da yaprakların pörsümesi su yetersizliğinin belirtileridir Verile suyun yeterli olup, olmadığı kök bölgesinde 1-1,5 metre derinlikte burgu ile alınacak toprağın nemi ile kontrol edilir Bu derinlikte toprak kuru ise sulama yetersizdirGenel olarak dekara 400 ton suyun hesaplanması gerekir Meyil derecesine göre, sulama yöntemleri değişiklik gösterir; Meyilli zeytinliklerde yalak veya tava usulü, Az meyilli zeytinliklerde karık veya çizgi usulü sulama uygulanır

Kışı sert geçen yörelerde dona karşı dayanıklılığı arttırmak için yaz sonu yada Sonbaharda ağaçlara fazla su vermekten kaçınmalıdır

Her sulamadan sonra toprağın yüzlek olarak işlenmesi, suyun buharlaşarak ya da yabancı otlar tarafından alınarak kaybolmasını önlemek bakımından gereklidir

Hasat:

Hasat Zamanı: Zeytin meyvesi sofralık ve yağlık olmak üzere iki amaçla değerlendirildiği için farklı olgunluk devrelerinde toplanır

Sofralık olarak ta yeşil ve siyah olum devrelerinde hasat edilir Yeşil zeytinlerde hasat zamanı tane renginin yeşilden sarıya döndüğü dönemdir Genelde 15 Ekim'de başlar Siyah sofralıklarda ise çeşide özgü rengi alması beklenir Bunun hasadı da Kasım-Aralık aylarında olurYağlık zeytinler olgunlaşınca tane yumuşar, elle sıkışınca meyvenin suyu akar ve kabuk etten kolayca ayrılır Bölgemizde yağlık zeytinlerin hasadı 15 Kasım'dan sonra başlar

Hasat Şekilleri:

a)Elle sıyırma: En iyi toplama şeklidir Bu yöntemde merdiven kullanılabilecek ve dallar arasında çalışabilecek yetenekli işçilere gereksinim vardır Özellikle iyi budanmış, küçük ve orta boylu ağaçlarda ve salamuralık çeşitlerde uygulanır

b)Çırpma (Sırıklama):Pratik ve ucuz olduğundan hasat genellikle sırıkla yapılmaktadır Meyve dallan çırpılarak meyveler düşürülür Sırıkla hasat filiz kırılmalarına yol açtığı için periyodisiteyi şiddetlendirir Ayrıca dal ve sürgün yaralanmaları hastalık ve zararlıların yayılmasını kolaylaştırır

c)Silkeleme (Sarma): Olgunlaşmış zeytinlerin bir dış etkenin yaptığı sarsma ile düşürülmesi esasına dayanan bir yöntemdir Uçlarında bir kanca bulunan uzun sırıklar kullanılır

d)Makina ile Hasat: Son zamanlarda hasadın makina ile yapılması çalışmaları hızlanmış, ancak bizde henüz pratiğe intikal etmemiş