Çerkes Kültürü

Çerkes Kültürü


Kafdağı´nin Kanatları

Çerkeslerin efsanevi yoldaşıydı at Atcılık da binlerce yıllık geçmişten süzülerek gelen bir uğraş Ancak, yüz yıldan fazla süren yıkıcı Kafkas- Rus Savaşı ve sürgün zamanlarında Çerkes at cinslerinin hemen tamamı kayboldu Bu eşsiz atlardan geriye sadece tek bir cins kaldı
Her Çerkes, ata özel bir bağıllık, sınırsız bir sevgi duyar Onu kardeş sayar, özenle korur Ata duydukları bu yakınlık ona verdikleri isme de yansır Çerkesler, ata " şı " der; ki bu aynı zamanda erkek kardeş anlamındadır Öyle ki Çerkesler, mahmuzu ilk gördüklerinde ne işe yaradığını anlamamışlar ve ata acı vereceği gerekçesiyle benimsememişler Yine aynı nedenle Çerkes, yumuşak deri uçlu kamçısyıla atına nadiren vurur Onlar kamçıyı sadece bir simge olarak taşır Kamçı genç kızın sevgilisine verceceği güzel bir hediye veya atlı oyunlarda ödül olabilir ancak
Nitekin atla ilgili gelenekler Çerkeslerin yaşamında önemli yer tutar Örneğin, misafir olunan bir yerden ayrılırken at, başı eve doğru bakacak şekilde durdurulur ve öyle bilinir Sağdan dönerek avludan çıkmak gerekir, keza at kesinlikle kamçılanmaz Aksi şekilde davranmak ev sahibinin konukseverliğinden memnun kalınmadığını gösterir Çerkes geleneklerine göre bir kadının veya yaşlının önünden atla geçmek büyük ayıptır Atlı 30-40 metre kala atından iner, karşılaştığı kişi yürüyorsa saygılı bir şekilde durur ve sağ tarafından geçmesini bekler Karşılaştığı kişi yerinde duruyorsa atının dizginlerinden tutarak yanından geçmesi gerekir Atlının karşıdan gelen bir kadına veya yaşlı bir adama rastladığında atından inerek gideceği yere kadar ya da izin verilinceye kadar ona eşlik etmesi gerekir Atlıya yaya karşılaştığında önce atlı selam verir Atlı olarak bir yere gidilirken herkesin konumuna göre bulunması gereken yer belidir Yaşça küçük olan, „thamade“ nın (yaşlı) solunda yerini alır Thamadeye birden fazla atlı eşlik ediyorsa büyük olan solunda, daha genç olan sağında yer alır Ölüm haberi getiren atlı atın ters tarafından, yani sağından iner Bunun dışında atın sağından inmek uğursuzluk sayılır
En ünlü Çerkes atı cinsleri Şoloh ve Beçkan´dı Şoloh, Bestav´da ve Zelençuk vadilerinde, Beçkan ise Adigey topraklarında yaygındı bu cinslerin Kirim pazarlarında yerli koşu atlarından 25 kat fazla fiyat verilirdi Şoloh cinsi atların özelliği, toynakların bardak biçiminde olmasi ve arka tırnakların olmamasıydı; bunun için nala ihtiyaç duymuyorlardı Beçkan, özellikleri açısından eşsiz bir binek atıydı Çok sabırlı ve dayanıklı, Çerkeslerin yasamının ayrilmaz parçası olan biniciligin bütün gereklerine son derece uygundu Gerektiğinde yemsiz 3-4 günlük yola dayanabiliyordu Halk arasındaki tarifiyle Beçkan; „Boynu düzgün, sagrısı mantara benzer, geyiğinki gibi dik baldırları vardır Kasığı dardır, genişliği üç parmağı geçmez Bir kaburgası fazladır ve dolaysıyla gücü de fazladır “
Kundeyt cinsi ise 7-9 yaşına kadar genellikle özelliklerini göztermez Bu cinsin kısrağını iki yaşına kadar basit bir cinsten ayırmak zordur; cok tüylü ve gösterişsizdir Ama iki yaşından sonra değişmeye başlar Tüyleri düzelir, karnı toplanır, kulakları sivrilir, asıl görünümünü almaya başlar
Bu cinslerden baska Zelençuk vadilerinde prenslerin adlariyala anilan Alheskir, Hağundoko, Hatohşoko cinsleri ve Yecebukay´da Yivuan cinsi atlar biliniyordu Bu cinsler mükemmel binek atı nitelikleriyle ve prenslerin özel damgalarıyla tanınıyordu Çerkesler atı sadece binmek için yetistirirler ve sadece aygırlara ve iğdiş edilmiş atlara binerlerdi Kisrak süreleri sadece üreme amacıyla tutulurdu
En varlıklı ve nüfuzlu at yetiştiricisi olan Çerkes prenslerinin süreleri hiçbir zaman 150-200 kısrağı geçmezdi Kendi damgası olan her prens kendi at cinsine sahip olabiliyordu Çerkesler ayrıca donlarına göre atların nitelikleri olduğuna inanırlardı Tarihçi ve etnograf A H Zafes´in yazdığına göre tercihleri demir kırı ve doru idi, alacalı at hiç yetiştirmezlerdi
Rus- Kafkas Savaşı ve sürgün zamanlarında Çerkes at cinslerinin hemen tamamı kayboldu Kalan cinsler de Rusya´daki iç savaş yıllarında yok oldu Son Şoloh cinsi atlar da Birinci Süvari Ordusu´nun birlikleri için dağlardaki otlaklarından indirildi ve kaybolup gittiler Kafkasya´da Sovyet iktidarıyla birlikte Çerkes atcılığının da sonu geldi Çerkeslere at sahibi olmaları yasaklandı Zelençuk vadilerinde kalan cins atlar da ilk Sovyet haraları kurulunca diğer cinslerle karıştı Böylece 25-35 Çerkes atı cinsinden bugüne sadece Şağdiy kalabildi Kalan bu tek Çerkes atı cinsi, dünya atçılık literatüründe “ Kaberdey “ (Kabardian) cinsi olarak bilinir En iyi dağ atlarından biri kabul edilir Kaygan dağ patikalarında yürümek, nehir gecmek, derin karda ilerlemek konusunda inanilmaz yetenekleri vardır Dik kayalık patikalarda dengesini çok iyi korur Ani ısı değişikliğinde ve hava basıncına karşı dayanıklıdır Ayrıca karanlıkta ve yoğun siste yollarını bulmalarını sağlayan şaşmaz yön duygularına sahiptir Yüz elli kilogram yükle günde 100 kilometre yol kat edebilirler 1935-36´da Kafkas Dağları´nda yapılan bir trialde Kaberdey atları üç bin kilometrelik mesafeye kötü hava ve arazi koşullarında 37 günde tamamladılar Bu konudaki rekor “ Aza “ adında bir kısrağa ait: Dağ eyeriyle ve tam yüklü olarak 100 kilometreyi dört saat 25 dakikada kat etti
Kaberdey atları genellikle cinslerini doğal olarak sürdürürler, yılkı halinde dolaşırlar Rivayete göre soyu Cengiz Han´ ın en gözde aygırından gelmektedir Son derece sakin ve itaatkâr huylu oldugu icin tercih edilir Kaberdey atından çaprazlama sonucu dört yeni nesil elde edildi Bunlardan İngiliz- Kaberdey atı, cins olarak 1966´da resmen kabul edildi
En iyi Kaberdey atları Karaçay- Çerkes Cumhuriyeti´nde Malokaraçayev ve Malkin, Kaberdey- Balkar Cumhuriyeti´nde Guaran haralarında yetiştiriliyor Bu haralarda atlar yazın yüksek yaylalarda, kışın dağ yamaçlarında tutuluyor İki yaşına geldiklerinde koşu performansları deneniyor Kaberdey atı diğer koşu atları kadar hızlı olmasa da diğer atçılık sporları icin son derece uygun özelliklere sahip

Kafkas Motifleri

Bir toplum anavatanından sürülerek başka coğrafyalarda yaşamak zorunda bırakıldığında şüphesizki bir çok maddi ve manevi değerlerinide kaybetmek zorunda kalır İnsanlığın binlerce yıllık geçmişinde yüzlerce halk bu tür yıkımlarla karşılaşmıştır Kuzey Kafkas toplumu bu yıkıma ugrayan ne ilk ne de son toplumdur
Eğer bir toplum geçmişinin kültürel bütün maddi değerlerini araştırma materyallerine sahip değilse en büyük yıkıma uğramiş demektir Ki vatanlarından koparılmış bütün halkların en büyük sorunlarından biriside budur
Bu konuda en çarpıcı örneklerden birisinin yaşandığı Kuzey Kafkasya'da 1860'lı yıllardan itibaren nufusunun büyük bir kısmı sürülen Çerkes toplulukları gittikleri ülkelerde yaşama ve varlıklarını kimliklerini kaybetmeden sürdürme mücadelesi vermişlerdir Bütün zorluklara rağmen geleneksel el sanatlarını üretmişler, günümüzde yapılan küçük bir araştırmada dahi yüzlerce değişik özgün motifle karşımıza çıkmışlardır
Halkımız açısından bu yıkım, büyük göçten sonra Kuzey Kafkasya'da yaşanmıştır 1944'de Stalin tarafından Sibiya'ya sürülen Çeçen-İnguş'lar yıllar sonra anavatanlarına döndüklerinde geride bırakmak zorunda kaldıkları bir çok kültürel değerin koloni olarak yerleşen Ruslar ve diğer topluluklar tarafından imha edildiğini görmüşlerdir Sürgünden dönen Çeçenler atalarının imha edilem mezar taşlarını ait oldukları yerlere yerleştirmek suretiyle başlattıkları büyük yıkımın yaralarını sarmaya bügün de bütün çabalarıyla devam etmektedirler
Bugün Çeçen-İnguş Cumhuriyetinde Çeçen halkının kültürel değerlerini yansıtan maddi materyaller daha çok müzelerde mevcuttur Halkın kendisinde geçmişten kalan kültür değeri el sanatı örnekleri fazla mevcut değildir Bir örnek verecek olursak; bugün Türkiye'de yaşayan Çeçenler'de mevcut olan yüzden fazla motifli renkli büyük duvar istingleri Kuzey Kafkasya'daki istinglerin toplamından daha fazla olduğu tahmin edilmektedir
Binlerce yıllık geçmişiyle Kuzey Kafkasya, günümüz sanat tarihçileri için de gizemi henüz çözülememiş yerlerden birisidir Kuban havzasında yapılan kazılarda (Myuekuape yakınlarındaki kurganlarda) tarih öncesine ait bir çok eser ortaya çıkartılmıştır Kafkas motiflerinin primitif örneklerinede ilk kez bu eserlerde rastlanmaktadır
Kafkasya'da erken metal çağı MÖ3000 yıllarında başlamıştır Kuban havzasında çıkan arkeolojik buluntulardan Meot sanatına ait parçaların üzerindeki motifler ile günümüz Kafkas motiflerinin bir çok ortak noktası vardır Özellikle avadanlıklar üzerinde tesadüf edilen motiflerde günümüz Kafkas motiflerinin bir çok özelliği mevcut bulunmaktadır Tarih öncesi dönemşerden günümüze kadar üretilen bütün el sanatı eserler üzerinde tür ayrımı yapılmaksızın Kafkas motiflerinin genel özelliklerini saptamamıza imkan vermektedir Kafkas motiflerinin temel çıkış noktası bir çok toplumda olduğu gibi tabiat ve görsel çevredir Özellikle ilkel ilkel dönemlerde bir çok tabiat olayı çeşitli anlamlarla yüklü mitolojik semboller halinde motiflere donüştürülmüştür

Mitolojik semboller halindeki motifler tek tanrılı dine geçişle birlikte eski mana ve önemini yitirerek görsel bir beğeni sonucu yapılan süsleme unsurlarına dönüşmüştür Ayrıca eski çağlardan beri Kafkasya'lılarda gelenek halinde günümüze ulaşan aile armaları bu tür motifler içinde sayılmaktadır
Kafkas Aile armalarından örnekler

Ayrıca bu tür arma veya motiflerin eskiden kullanılan bir tür alfabenin günümüze ulaşan kalıntıları olduğu görüşü bazı tarihçiler tarafından ileri sürülmektedir Bazı motiflere verilen dini veya totemik manaların sonucunda bu motifler boy veya kabile damgaları olan psiktogramlara (Basitleştirilmiş resimler) dönüşmüş olduğu düşünülmektedir (Psiktogramlaşmış şekillerin daha sonra fonogram hatta yazı harfi şekline girebildiği bilinmektedir)



KAFKAS MOTİFLERİNİN ORTAK ÖZELLİKLERİ
1 Kafkas motifleri tabiat çıkışldır Bunun sonucu bazı özellikler bütün motiflerde ortak noktalar olarak karşımıza çıkar Bazı motifler hayvansal, bazı motifler bitkisel, bazı motifler ise insan simgeleri halinde ve daha çok nonfigüratif anlayışla yapılmıştır
Kafkas "Adıge" Motifleri

Ünlü araştırmacı ROSTOVZEFF'in ilk kez " hayvan uslubu " olarak adlandırdığı simetrik karakterli hayvan figürleri Kafkas motiflerinde karşımıza çıkar
2 Motifler olarak simetrik çeşitlemelerle yapılmıştır Simetrik uygulamalar tarih öncesi çağlardan itibaren bir çok uygarlıkça motiflerde kullanılan bir özelliktir
3 Bütün Kafkas motifleri kıvrak ve yumuşak eğrilerden oluşur Köşeli motiflere rastlanmaz Geçmişi bir cok acı mücadelelerle geçen Kafkas insanının motiflerinin yumuşak, kıvrak çizgilerden oluşması, sert ve kesin hatlardan sakınılması çelişki gibi görünsede Kafkas insanının ince beğeni ve ruhunu yansıtır
Keçe motifi Uzunyayla YHüyük 19YY

4 Renkli motiflerde kontrast (zıt) renkler bir arada kullanılarak yüzeylere canlı bir ifade kazandırılır Tarih öncesinden günümüze bu saydığımız ortak özellikleri koruyarak ulaşan kafkas motifleri bazı kültürel etkileşimlerle konularını daha çeşitli halegetirmiştirörnek verecek olursak 8yy'dan 18yy'a uzanan bin yıllık islamlaşma süreci ile birlikte hilal-yıldız motifi yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır
Hayvan motifli kemer motifleri
(Kuzey Kafkasya, Dusheti: MÖ5-6yy)
Keçe motifi
(Türkiye: 19yy sonları)

Kuzey Kafkas metal sanatında görülen üç temel süs unsuru olan; Markhari türü karışık dalgalı dalgalardan oluşan bitkisel bezemelerde, Tutta türü simetrik aralıklı dallardan oluşan bitkisel bezemelerde ve Tavga Türü bezemelerde de simetrik düzenlemeler temel unsur olarak karşımıza çıkar Kubaçi'deki bir çok ev ve mabet kapılarında pencere üzerlerinde taşa oyulmuş çeşitli figür ve motifleri Kubaçi'liler Albanlar'ın Kafkasya'yı idare ettiği devirlerden beri süre geldiğini belirtirler
Anadolu'da yapılan araştırmalarda hala bazı evlerin duvarlarında geleneksel Kafkas motiflerinin çizilmiş olduğu görülür (Göksun'un Korkmaz köyündeve Çardak nahiyesinde, Kangal'ın Yukarı Hüyük köyünde olduğu gibi) Ayrıca Mezar taşları ve ahşap oyma işlerindeki bu motifler günümüz araştırmacılarının ilgi alanına girmeyi beklemektedir
Kafkas motiflerinin günümüz Anadolusunda özellikle Uzunyayla ve Göksun yöresindeki hemşehrilerimizce yoğun olarak el sanatlarında kullanılmaya devam edildiği gözlemlenmiştir Çardak'ta bazı Çeçen evlerinde duvarlar ve peş (ocak) ler üzerinde görülen BUSTUM deilen duvar motiferi geleneksel kafkas motiflerinin eşsiz örneklerindendir
KAFKAS MOTİFLERİNE ÖRNEKLER


Çeçen Bustum örnekleri



Kafkas Keçe Motifleri ve Kayseri Pınarbaşı Dikilitaş
Köyünden derlenmiş Kabardey Vupcha motifleri




Kafkas seccade keçe motifi
(Uzunyayla)
Kabardey keçe motifleri
(Pınarbaşı-Dikilitaş Köyü)


Kafkas keçe motiflerinden
Göksun yöresi Çeçen motifi (üstte)
Uzunyayla yöresi Kabardey motifi (altta)


Kafkas ahşap oyma motifleri:
Çardak'tan Çeçen bustumları - camii ve minber balkonundan


Çeçen keçe motifleri (Çardak Bucağı)


Çeçen bustumlari -ahşap oyma ve keçe motifi (Gücüksu Köyü)


Kafkas keçe motifi
(Göksun yöresi-Gücüksu Köyü)


Çeçen keçe motifleri -Bitkisel bezemeli
(Çardak Bucağı)


Çeçen Bustumları ahşap oyma ve keçe motifleri
(Çardak Bucağı)


Kafkas yastık kılıfı işleme motifi(Ma'arul - Avar)

C E R K E S T O P L U M U
Soylular, Köylüler ve Köleler



Her Cerkes hangi soya ve hangi boya ait oldugunu bilir Ayni soydan herkes birbirini akraba sayar ve aralarinda evlenme yasagi uygulanir

Geleneksel ve toplumsal yapi Cerkeslerde soy toplulugu (klan) ve boy-kabile yapilanmasi özellikleri tasir Ortak bir atadan geldigine inanan ve ayni soyadini tasiyan aileler soy topluluklarini (lhepk) olusturur Ayni Ihepkten olan herkes birbirini yakin akraba sayar ve aralarinda kesin evlenme yasagi uygulanir Evlenme yasagi anne tarafindan "Ihepek" icin de gecerlidir Her soyun kendine ait bir damgasi (armasi) vardir Gecmiste bu soylar, yasadiklari cografi bölgenin veya bagli olduklari prenslerin alariyla anilan Abzeh, Sapsig, Bjedug, Natuhay, Cemguy, Kabardey, Besleney, Hatukay gibi boylari olusturuyordu Bu geleneksel yapi eski katilikta olmasa da genel olarak varligini sürdürüyor Akrabalik ve evlilik iliskileri ayni normlarda devam ediyor Bugün de hemen her Cerkes hangi soya ve hangi boya ait oldugunu biliyor
Cerkes toplumu, dönemlere, bölgelere ve boylara göre bicimi ve adlari degisse de esas olarak feodal soylardan, özgür kölyülerden, serflerden ve kölelerden olusuyordu Feodal sinifin tepesine psi denilen prensler bulunuyordu Psi´lal hükümranliklari altindaki topraklarda kendilerine bagli profesyonel savascilarin gücüne dayanarak halki yönetiyorlardi Psi, kendisine tabi halkin bütün mülkiyeti üzerinde tasarrufta bulunabilirdi Bununla birlikte kisisel dokunulmazligi vardi Feodal düzenin en güclü oldugu Kabardey bölgesinde, "psize´use" denilen büyük prenslerin kongresinde en yasli prens "büyük prens" (psivueliy) secilir ve yardimcilari (psi kuedze) ile birlikte Kabardey´in ic ve dis islerini yönetirdi 1800´lerin basinda Kabardey bölgesi Rusyanin hakimiyetine girince psilarin iktidari büyük ölcüde sinirlandi
Prenslerden sonra "birinci derece" özden (soylu) kabul edilen diger üst sinif "tlakotles"lerdi Hiyerarside onlari ikinci derecede özdenler (dijinigo) izliyordu Bazi arastirmacilar bu ikisini ayni sinif kabul eder Büyük toprak sahipleri olan tlakotlesler, adlarinin anlamina (güclü soy) uygun olarak toplumda cok yüksek bir konuma sahiptiler Cok genis feodal haklari vardi ve bu mirasla gecerdi
Alt feodal sinifi olusturan vorklar, bagli olduklari psilara ve tlakotleslere silahiyla hizmet eden askeri bir sinfti Yeni bir vorku himaysine alan psi veya tlakotles, ona vork tin denilen ve genellikle cins bir at, cesitli silahlar, büyükbas hayvan ve topraktan olusan hediyeler verirdi Vorklar verilen bu topraga "askeri hizmet verme sartiyla" sahip olurlardi Vasal hizmetinin babadab ogula gecen bagliliginin kosullarina antla tespit edilirdi: Vork, efendisine sadakat ve dürüstlükle hizmet etmeyi, onun düsmanlarini kendi düsmani saymayi, agir bir hakarete ugramadikca baska bir feodale gecmemeyi yükümlenirdi
Vorklar, bagli olduklari feodale olki cagrisiyla, savasa veya baska bir faaliyete katilmak üzere belirtilen zamanda, belirtilen yerde olmakla yükümlüydüler Bazi vork ailelerinin savasta bayragi tasimak, meclic kararlarini halka duyurmak, dügün, toplanti, cenaze gibi büyük organizasyonlarda düzeni saglamak gibi görevleri vardi
Cerkes soylari icin tarla isleriyle zanaatla, bilimle ve hatta ticaretle ugrasmak ayip sayilirdi Hayatlarini at üzerinde baskinlarda, savasarak ya da ziyaretlerde gecirirlerdi Kapisi her zaman herkese acik "haces"te (konuk evi) konuk agirlamak en basta gelen meziyetleriydi
Üst feodal kesim disinda halkin büyük cogunlugunu tlhokotl yani özgür köylü sinifi olusturuyordu Kendi özel mülkiyetleri ve köleleri olabilen bu özgür köylülerin bagli olduklari feodallere vergi vermek, belli dönemlerde onlar icin calismak, cagrildiginda ordusuna katilmak gibi yükümlülükleri vardi Bunlarin bir bölümü zamanla özgürlüklerini kaybederek laguneut ( veya lagunepit), yani feodallerin mülkiyetinde bulunanserfler haline geldiler
Toplumun en alt sinifi, savaslarda veya baskinlarda ele gecirilmis köleler (psitl ve vuneut) olusturuyordu Cesitli islerde calistirilirdi, alinip satilabilir veya azat edilebilirlerdi Köle sahibi olmak kimsenin imtiyazinda degildi; savasta veya baskinda düsmanini ele geciren onu köle yapma hakkina sahipti Kölelerin cocuklarida köle sayilirdi Köleler cogunlukla baska halklardan ( Rus, Kazak, Leh, Gürcü, Iranli) ya da düsmanlik güden topluluktan ele gecirildiAn cak cok agir bir suc islemesi halinde bir Cerkes de köle yapilarak satilabilirdi
Feodal yapi bazi Cerkes boylarinda farklilik gösteriyordu Karadeniz sahilinde yasayan Sapsiglar, Abzehler ve Natuhaylar 1700´lerin ikinci yarisindan ayaklanarak feodal sinifi tasfiye ettiler ve yaslilarin önderlik ettigi halk meclisleriyle yönetilmeye basladilar Feodal yapisini koruyan diger Cerkes topluluklarindan gelen kacaklara siginma sagladilar Bu nedenle sürgünden önceki son dönemde nüfuslari oldukca artmisti Feodal yapisi en güclü ve karmasik olanlar ise Kabardeylerdi
Cerkes toplum yapisi, feodallerin haklari ve imtiyazlari sirlanmis olarak Sovyet dönemine kadar devam etti Sovyet sisteminde tamamen ortadan kaldirildi Osmanli topraklarinda ise radikal bir tasfiye hareketi olmadi Feodallerin sürgün ve daginik yerlesim nedeniyle iyice zayiflayan hakimiyeti, büyük calkantilara yol acmadan zamanla ortadan kalkti Bununla birlikte, özellikle Kabardeylerde eski toplumun izleri bugün de görülebilir

Medeni Bir İlişki Tarzı KAŞENLİK

Çerkeslerin günümüze kadar devamlılığını sürdüren geleneklerin birisi de "kaşenlik adetidir Bu adet bekar genç kız ve erkekler arasında evlilik öncesi dönemde gerçekleşmektedir Diğer geleneklerde olduğu gibi habze adı verilen kurallarla sınırlıdır Kaşenlik birbirinden hoşlanan genç kız ve erkekler arasındaki arkadaşlık ilişkisine denmektedir
Çerkeslerin günümüze kadar devamlılığını sürdüren geleneklerin birisi de "kaşenlik adetidir Bu adet bekar genç kız ve erkekler arasında evlilik öncesi dönemde gerçekleşmektedir Diğer geleneklerde olduğu gibi habze adı verilen kurallarla sınırlıdır Kaşenlik birbirinden hoşlanan genç kız ve erkekler arasındaki arkadaşlık ilişkisine denmektedir
Çerkes kız ve erkekleri birbirleri ile düğünlerde, toplantılarda, muhabbet ortamlarında birlikte olurlar Bu toplantılar en yaygın olarak köylerde görülür Bu tür toplantılarda genellikle bir kaç köyün gençleri biraraya gelir Sabahlara kadar süren sohbetler, oyunlar ve eğlenceler yapılır Bu geceler gençlerin birbirlerini tanımalarına yardımcı olmaktadır Muhabbet geceleri bir eğlence kaynağı olduğu kadar aynı zamanda eğitim yereri de sayılmaktadır Kızlar ve erkekler belirli bir yaştan başlayarak bu tip toplantılarda çerkes adet ve görenekleri çerçevesinde eğitilirler Bütün eğlence, düğün ve toplantılarda "thamate" adı verilen bir kişi bulunur
Kim kimle kaşen olabilir?
Aynı sülaleden olan kişiler kaşen olamazlar Akrabalık derecesi ne kadar uzak olursa olsun yasaktır Aynı köyden kişilerin kaşen olmaları hoş karşılanmaz Bu kural günümüzde biraz yumuşamıştır Artık aynı sülaleden olmamak kaydıyla kaşenliğe fazla tepki duyulmamaktadır Muhabbet toplantılarında kızlar ve erkekler karşılıklı otururlar
Birden fazla kaşen
Gençlerin her toplantıda farklı kaşeni olabildiği için bir Çerkez kızının ya da erkeğinin evleninceye kadar çok fazla kaşeni olabilmektedir Toplantıda amaç tanışmak, eğlenmek ve kendine uygun bir eş seçmek olduğu için kaşenlik bazen ciddi bazen de şaka halinde ortaya çıkmaktadır Sayısı fazla olan şaka kaşenliğinin çok fazla bir ciddiyeti yoktur
Kız ya da erkek birbirlerinin daha önceki kaşenlerine karşı herhangi bir olumsuz tavır takınmazlar Eski kaşenlerle sosyal ilişkiler kesilmez Çünkü daha önceki kaşenlerin şaka olduğunu her iki tarafta kabullenmiştir Kadın ya da erkek eski kaşenleriyle bu benim eski kaşenim diye espri yapabilir Dolayısıyla kızın ya da erkeğin birden fazla kaşeni olması yadırganmamaktadır
Evlenmeye vesile olan kaşenlik
Pseluk ile başlayıp daha sonra da devam eden kaşenlik iki kısma ayrılmaktadır Bunlardan birisi şaka diğeri ise ciddi kaşenliktir
Şaka kaşenliğine semerko denmektedir Bu durumda kişiler ciddi olmasalar dahi sırf o geceye ya da bir kaç geceye mahsus olarak kaşen olabilirler Burada amaç eğlenmek, birbirlerini tanımak bunu yaparken de hoş vakit geçirmektir Şaka kaşenliğinde kız ve erkek birbirlerine sanki evleneceklermiş gibi meth edici ve övücü sözler söyler Kaşenliğin bir de ciddi boyutu vardır Bu durumda birbirlerini beğenen kız ya da erkek evlenmek için arkadaşlık kurmak isterler
Eğer karşı taraf kabul etmişse diğer toplantılarda da görüşerek bu ilişkiyi devam ettirirler Fakat ciddi kaşenlikte daha ziyade pisehluk ile başlamaktadır Erkek bir kaç arkadaşını alarak kızın veya onun herhangi bir akrabasının evine gider Kızın da mutlaka yanında bir ya da bir kaç arkadaşı bulunmak durumundadır Burada kıza kaşenlik teklifini sunar Bu durumda kız ve erkek arkadaşlarının yanında teklifi değerlendirirler Birbirlerinden beklentilerini ve isteklerini söylerler Kaşenliğin her iki boyutunun da kendine has kuralları vardır Kaşenlik eğer ciddi ise ve sonuçta evlilik düşüncesi ile kişiler birbirlerini tanımaya çalışıyorsa bu durumda meclislerde şaka kaşenliği gibi ulu orta gündeme getirilmez Bu durumda bir çok muhabbette bir araya gelebilirler, bir çok konudan konuşarak birbirlerini daha iyi tanımaya çalışırlar Fakat ilişkileri diğer kaşenliğe nazaran resmiyet kazanır Diğeri kadar serbest değildir Her ne kadar bu kişiler evlilik kararıyla birbirlerini tanımaya çalışsalar da mutlaka evlenecekler diye bir şart yoktur Eğer bir engel söz konusu ise her iki taraf bu durumdan vazgeçebilir
Evlenme akdi ve Euç
Kişiler evlenmeye karar verirlerse bu sefer bunu kendi aralarında akitleşirler Bu durumda da euç denilen bir hediye verilir Euç söz karşılığı verilen maddi bir hediyedir Söz verdi anlamına gelir Kaşenlik neticesinde evlenmeyi kabul etti demektir Bu hediyeyi erkek bayandan ister Bayan da kendi insiyatifinde bir hediye verir Bu hediye bir boyun bağı, mendil, yüzük, bilezik olabilir Erkek de bunun karşılığında kıza bir yüzük vermektedir
Bu karşılıklı hediyeleşme durumu sadece kız ve erkek arasında olmaz
Kızın ve erkeğin yanında arkadaşlarından veya akrabalarından birkaç kişi bulunmak durumundadır Söz verme ve hediyeleşme hadisesi onların nezaretinde olmaktadır
Evlenmek amacıyla kaşen olan ve bunu akit altına alan genç kız ve erkekler bu durumda toplumdan ayrı bir yerde yalnız başlarına konuşamazlar
Onların yanlarında mutlaka arkadaşları da olmak durumundadır Toplumun dışında ve toplumdan habersiz bir yerde konuşmaları yasaktır Bu durum evleninceye kadar böyle devam eder
Eş seçimindeki incelik
Gerek evlenmeye karar veren gerekse sadece bir kaç toplantıda kaşen olan kişiler birbirlerini aileleri ile tanıştırmazlar Arkadaşları ve o ortamda bulunan kişiler onların kaşen olduklarını bilir Anne ve babalarına kaşen olduklarını söyleyip birbirlerini tanıştırmaları ayıp olarak karşılanır Aileler kızın ya da erkeğin kaşenini toplumlardaki diğer kişilerden öğrenerek haberdar olurlar Ancak evlenme zamanında ailelere bildirilir Bu durumdan da sadece anneye bahsedilir Kaşenlik adeti Çerkez toplumunda kızın ya da erkeğin evleneceği kişi hakkındaki kararı kendilerinin vermesini sağlar Büyükler müdahale etmezler Fakat evlenmek üzere kaşen tercihi yapan kişiler daha ziyade aile yapılarına uygun toplumsal kurallara ve adetlere riayet edecek kişileri tercih ederler Bu nedenle birçok toplantıda kızın ya da erkeği hal ve hareketlerini kontrol ederler Evlilik tercihi yaparken bu tip kişilerle yapmayı isterler Çünkü çerkes kültüründe toplumsal normlara uygun olarak hareket etmek gerekmektedir Fertlerden görgü kurallarına gelenek ve göreneklere uygun davranış göstermesi beklenmektedir
Kız kaçırma
Kaşenlik ile başlayan evlilik aşamasında nişanlılık ve söz gibi durumlara pek rastlanmaz Bunun en önemli sebebi kaçırma şeklinde evlenmenin gelenek ve göreneklerinde yer almasıdır Gençler evlenmeye karar verdikten sonra maddi imkansızlıklar, kendisinden büyük başka birinin evlenecek olması gibi sebeplerden dolayı kaçırma şeklinde evlenmeyi tercih ederler Fakat Çerkes kültüründeki kaçırma şekli diğer milletlerden farklı olarak kendine özgü bir nitelik gösterir Bu şekilde evliliğin yaklaşması nişan ve söz gibi törenlerin yapılmasını gerekli kılmamaktadır
Yine kişiler zaten kaşenlik dönemlerinde birbirlerini yeterince tanıdıkları için ayrıca bu tür dönemlere gerek duymazlar Ayrıca çerkeslerde adetler kişilerin ilişkilerine çok fazla sınırlama getirdiği için bu döneme her iki tarafında katlanabilmesi zor olur Çünkü nişanda büyüklerde işin içine girerler Onlarla olan iletişimde konuşma ve görüşme yönünden bir takım güçlükler olduğu için kişiler nişanlı olarak kalmayı pek tercih etmezler Ancak günümüzde söz ve nişanlılık dönemi Çerkesler arasında da yaygınlık kazanmıştır
Çerkes milletindeki genç kız ve erkekler genellikle aynı milletten olan kişilerle evlenmeyi tercih etmektedirler

sağol teşekkürler

Çerkeslerin günümüze kadar devamlılığını sürdüren geleneklerin birisi de "kaşenlik adetidir Bu adet bekar genç kız ve erkekler arasında evlilik öncesi dönemde gerçekleşmektedir Diğer geleneklerde olduğu gibi habze adı verilen kurallarla sınırlıdır Kaşenlik birbirinden hoşlanan genç kız ve erkekler arasındaki arkadaşlık ilişkisine denmektedir
Çerkes kız ve erkekleri birbirleri ile düğünlerde, toplantılarda, muhabbet ortamlarında birlikte olurlar Bu toplantılar en yaygın olarak köylerde görülür Bu tür toplantılarda genellikle bir kaç köyün gençleri biraraya gelir Sabahlara kadar süren sohbetler, oyunlar ve eğlenceler yapılır Bu geceler gençlerin birbirlerini tanımalarına yardımcı olmaktadır Muhabbet geceleri bir eğlence kaynağı olduğu kadar aynı zamanda eğitim yereri de sayılmaktadır Kızlar ve erkekler belirli bir yaştan başlayarak bu tip toplantılarda çerkes adet ve görenekleri çerçevesinde eğitilirler Bütün eğlence, düğün ve toplantılarda "thamate" adı verilen bir kişi bulunur
Kim kimle kaşen olabilir?
Aynı sülaleden olan kişiler kaşen olamazlar Akrabalık derecesi ne kadar uzak olursa olsun yasaktır Aynı köyden kişilerin kaşen olmaları hoş karşılanmaz Bu kural günümüzde biraz yumuşamıştır Artık aynı sülaleden olmamak kaydıyla kaşenliğe fazla tepki duyulmamaktadır Muhabbet toplantılarında kızlar ve erkekler karşılıklı otururlar


emeğine sağlık teşekkürlerya evet biliyorum bende bikez bulunmuştum bu kız ve erkklerin birbirlryle tanışmasına vesile olan ortamda yani bi dügündü ve hiç kaçmıyorlar aksine bakışıyorlar vsama artık günümüzde aynı sülaleden yada köyden olan kaşenlige nerdeyse hiç tepki yok diye biliriz eskiye nazaran

bu arada 2kez aynı yer yazılmış arkadaş neyse canın sagolsuntekrr tşk