Kemoterapi Sürecinde Evde Bakım...

Yeditepe Üniversitesi Hastanesi Onkoloji Servisi Sorumlu Hemşiresi Havva Erdoğan, kemoterapi alan bireylerin evde bakım sürecinin çok önemli olduğunu belirtti…

Kanser hastalarının kemoterapi aldığı dönemde bazı yan etkiler görülebiliyor Yeditepe Üniversitesi Hastanesi Onkoloji Servisi Sorumlu Hemşiresi Havva Erdoğan,
kemoterapi alınan dönemlerde ilaca bağlı bazı yan etkiler görülebildiğini belirterek “Bu dönemde alınacak önlemler, tedavinin başarısına katkıda bulunacağı gibi tedavi döneminin daha rahat geçirilmesine de yardımcı olacaktır” diyor

Erdoğan, kemoterapi sonrasında görülen yan etkileri şöyle anlatıyor:
“Bulantı-kusma, saç dökülmesi, cilt ve tırnak değişiklikleri; ağız, dişeti-boğaz problemleri, tat değişiklikleri, iştahsızlık, kabızlık, idrar değişiklikleri ve üreme sağlığı sorunları; enfeksiyon, anemi/kansızlık, kanama en sık görülen yan etkileridir Bireyler bu yan etkilerin kontrolüne yönelik önlemler alarak normal yaşamlarını sürdürebilirler, ancak bazı durumlarda yaşamlarında değişiklikler yapmaları gerekebilir Örneğin; hemoglobin değerlerinde düşme olduğunda kendilerini halsiz hissedebilir ve günlük işlerinde bazı kısıtlamalar getirmek durumunda kalabilirler”

Yan etkilerle baş edebilmek için dikkat edilmesi gereken konuları belirten Havva Erdoğan “Bu konular beslenme, sosyal yaşam, çevresel faktörler ve cinsel yaşamla ilgilidir Ayrıca bu dönemde kişinin banyo alışkanlığı, ağız bakımı, el ayak bakımı, giyim tarzı gibi gündelik hayatla ilgili konularda değişiklik yapılması gerekebilir” diyor

BESLENMEYE YÖNELİK ÖNLEMLER
Günde 5–6 öğün şeklinde az ve sık yemek yenmelidir
Sıcak yiyeceklerin kokusu bulantı hissini artırabileceğinden soğuk servis yapılan yiyecekler tercih edilmelidir
Sıvı ve yumuşak gıdalar tercih edilmelidir
Çok tatlı, yağlı, çok baharatlı ve ağır kokulu gıdalar bulantı hissini artıracağı için bu gıdalardan uzak durulmalıdır

Kemoterapi sırasında ağızda oluşacak hoş olmayan metalik veya ilaç tadını azalmaya yardımcı, sert veya yumuşak naneli ve ekşi şekerlemeler yenebilir
Bulantı olduğu dönemde yemek yapma konusunda başka birinden yardım alınması bu hissi daha iyi kontrol altında tutulmasına yardımcı olabilir Herhangi bir nedenle sıvı kısıtlaması önerilmediyse; günde en az üç litre su veya sıvı gıdalar (çorba, ayran, süt, komposto vb ) alınabilir Yaz aylarında terlemeyle vücuttan sıvı kaybı olacağından alınan sıvı 4–5 litreye çıkabilir Sıvı gıdaların en az bir litresi su olarak alınmalıdır
Kemoterapi alınan dönemde lökosit değerleri (beyaz küreler) düşerse, çiğ meyve ve sebzeler tercih edilmemelidir

Temiz ve taze olduğundan kuşku duyulan hazır yiyecekler enfeksiyon riski nedeniyle yenilmemelidir Dışarıda yemek yenilecekse, güvenilir ve temiz yerler olmasına dikkat edilmelidir
Gıda alışverişi yapılırken gıdaların son kullanma tarihi kontrol edilmeli ve alınan ürünlerin paketlerinin ezilmiş, yırtılmış olmamasına dikkat edilmelidir

Bazı kemoterapi ilaçlarının kullanımı kabızlık yapabilir Normalden az yemek yeme ya da hareketsizlik nedeniyle de kabızlık görülebilir Barsak hareketini artırmak için bol sıvı içmeye çalışılmalıdır Özellikle ılık ve sıcak sular kabızlık durumunda tercih edilebilir Lifli yiyecekler barsak hareketlerini uyaracağından kepekli ve yulaflı ekmek, kurutulmuş meyve, fasulye, fındık, mısır gibi liften zengin yiyecekler tercih edilmelidir

Bazı kemoterapi ilaçları ise barsak dokusunu etkilediği için ishal meydana gelebilir İshal 24 saatten daha uzun sürerse hekime haber verilmelidir İshalle kaybedilen sıvıyı yerine koymak için su, elma suyu, açık çay gibi içecekler tercih edilmelidir İshali artırabileceği için lifli yiyecekler tercih edilmemelidir (Kepekli ve yulaflı ekmek, kurutulmuş meyve, fasulye, mısır, vb )

İshal nedeniyle kaybedilen potasyumu yerine koymak için muz, patates, şeftali ve armut gibi potasyum içeriği yüksek besinleri tüketilmelidir Kahve, çay, alkollü içeceklerden kaçınılmalıdır

SOSYAL YAŞAMA YÖNELİK ÖNLEMLER
Onkoloji hastalarının, duygularını paylaşabilecekleri insanlarla konuşması ve arkadaş ziyaretlerinde bulunması, yalnızlık duygusundan uzaklaşmalarına yardımcı olacaktır Ancak kemoterapi alınan dönemde özellikle enfeksiyon kontrolü açısından ziyaretçi kısıtlaması yapılmalıdır
Zorlayıcı, yorucu aktivitelerden kaçınılmalıdır Bununla birlikte sürekli yatak istirahatının da yarardan çok zarar getireceği unutulmamalıdır

CİNSEL YAŞAMA YÖNELİK ÖNLEMLER
Kemoterapi gören birçok insanın cinsel yaşamı tedaviden etkilenmez Bazı hastalar tedavileri süresince cinsel yaşamlarında geçici olarak bir kısım değişiklikler fark edebilirler Bunlar genellikle kısa süreli değişikliklerdir
Kendisi veya eşi kemoterapi gören kadının tedavi sırasında hamile kalması sakıncalıdır Çünkü ilaçlar bebeği etkiler Bu yüzden doktor, tedavi boyunca güvenli bir doğum kontrol yöntemi kullanmayı önerebilir

Kan değerleri uygun olduğu sürece cinsel ilişkiye girmenin bir sakıncası yoktur
Kemoterapinin etkisi ile erken menopoza giren kadınlarda, menopoza bağlı oluşabilecek vajinal kuruluk cinsel ilişkiyi zorlaştırıyorsa doktorun önerilerine göre hareket edilmelidir

ÇEVREYE YÖNELİK ÖNLEMLER
Özellikle solunum yoluyla bulaşan hastalığı olan bireylerden uzak durulmalı, mümkün olduğunca sarılma ve öpüşme gibi yakın temaslardan kaçınılmalıdır
Sigara kullanan bireyler mutlaka sigarayı bırakmalıdır
Solunum yolu ile bulaşan hastalıkların çok sık görüldüğü zamanlarda alışveriş merkezleri, nişan, düğün törenleri, belediye otobüsleri gibi kalabalık, havasız, tozlu, sigara dumanı olan ortamlardan uzak durulmalıdır

GÜNLÜK ALIŞKANLIKLARA YÖNELİK ÖNLEMLER
Enfeksiyondan korunmak için eller her zaman sabunlu su ile yıkanmalı ve bireyle birlikte yaşayan kişiler de el yıkamaya dikkat etmelidir
Haftada en az iki kez banyo yapılması enfeksiyon riskini azaltmak açısından önemlidir Her gün banyo yapılmasında da bir sakınca yoktur
Manikür ve pedikür enfeksiyon riski olduğu için yaptırılmamalıdır
Rahat, bol, sıkmayan ve terletmeyen kumaştan yapılmış kıyafetler tercih edilmelidir
Kemoterapi alınan dönemde güneş ışınları ciltte koyulaşma ve lekeler yapabilir Güneşin dik geldiği saatlerde dışarı çıkılmamalıdır Zorunlu durumlarda ise uzun kollu kıyafet giyilmeli, şapka ya da şemsiye kullanılmalı, güneş ışınlarının zararlı etkilerinden koruyan yüksek koruma faktörlü güneş kremleri sürülmelidir

Kanın pıhtılaşmasında görevli olan trombositlerin düşük olduğu dönemde kanama riski olduğu için birey kendisini düşme, vurma ve çarpmalardan korumalıdır Kalçadan enjeksiyon yaptırılmamalıdır Kanama riskini azaltmak için tıraş olurken jilet kullanmaması gereklidir ve tıraş makinesi kullanılmalıdır Tırnak etleri kesilmemelidir
Düzenli yürüyüşler ve hafif egzersizler yapılmalı, ancak trombositlerin düşük olduğu dönemde kanama riski olacağından egzersiz sırasında travmalardan korunmalıdır Birey kırmızı kan hücreleri (eritrosit) düşük olduğunda kendisini halsiz hissedebilir böyle durumlarda dinlenmek gereklidir

Kemoterapi aldıktan sonra ağız bakımı ağızda yara oluşmaması için önemlidir Kan değerleri uygunsa dişler fırçalanmalıdır Kan değerlerinin düşük olduğu dönemlerde ise diş fırçalamak yerine gargara yapılmalıdır
Takma diş kullanılıyorsa her öğün sonrası çıkartılarak temizlenmelidir Damağa iyice oturmayan dişler kullanılmamalı ve gece yatarken takma dişler çıkarılmalıdır
Cilt kuru ise nemlendirici kremler sürülebilir

Kemoterapi ilaçlarına bağlı saçlar dökülebilir Saç dökülmesi kemoterapi aldıktan 2–3 hafta sonra başlar Tedavi kesildikten 3–8 hafta sonra tekrar çıkmaya başlar Kemoterapi tedavisine başlanmadan önce saçlar mümkün olduğunca kısa kestirilmelidir Bu dönemde lastik bant, metal veya plastik saç tokası, saç boyası, saç spreyleri saçın kırılganlığını artıracağından kullanılmamalıdır
Kaşlar ve kirpiklerde dökülme olursa takma kirpik ve kaş kalemi kullanılabilir
Fazla şampuan kullanımından kaçınılmalı, saçlar iyice durulanmalı ve nazikçe kurulanmalıdır