Öğrenilmiş Çaresizlik...

Öğrenilmiş çaresizlik, organizmanın davranışlarıyla olumsuz bir sonucu kontrol edemeyeceğini öğrenmesinden sonra, davranışlarıyla olumsuz sonucu ortadan kaldırabileceği durumlarda gereken çabayı gösterememesi olarak tanımlanır

İnsanın yapabileceği bazı şeyleri yapamayacağına inanması, bir işi yapmaya teşebbüs ederken cesaretinin kırılması, kişinin başarısız olmasına neden olur Kendine güvenini yitirdiği için de gelecekte de o işi başaramaz Acaba çocuklarımızın başarısız olmasında: "Sen bunu yapamazsın'', "Bunu başaramazsın" , "Sen kim onu yapmak kim" , "Zaten sen bundan fazla ileri gidemezsin" gibi sözlerimiz etkili olmamış mıdır, dersiniz

Olumsuz düşünen insanları duymayın Bu şekilde düşünen insanlara kulaklarınızı tıkayın, sağır olun Çünkü bu gibi insanlar sizin ümitlerinizi, hayallerinizi, gelebilecek başarılarınızı, kısaca geleceğinizi çalarlar Bu gibi sözler ailede, okulda, işyerinde, hayatın her alanında bizim davranışlarımızı kısıtlar

Öğrenilmiş çaresizlikle ilgili olarak hayvanlar üzerinde yapılmış bazı ilginç deneyleri sizlerle paylaşmak isterim


KÜÇÜK BALIKLARI YİYEMEYEN KÖPEKBALIĞI

Araştırmacılar bir köpekbalığını oda büyüklüğündeki bir cam bölmeye koymuşlar Cam bölmenin diğer tarafında da balıklar var Köpekbalığı ne tarafa gitse cam bölmeye çarpmış Bir süre sonra cam bölmeye çarpmamayı öğrenmiş Çünkü ne kadar uğraştıysa da diğer taraftaki balıklara ulaşamamış Köpekbalığı 21 günden sonra cam bölmelere hiç çarpmamayı öğrenmiş Bunun üzerine cam bölmeyi çıkarmışlar Köpekbalığı oralı bile olmamış Kendisinin sadece o bölme alanına kadar yüzebileceğini sanıyormuş Artık diğer balıkları yiyemeyeceğini anlamış ve balıklara dokunamamış Çünkü köpekbalığı çaresizliği öğrenmiş


ZIPLAYAN PİRELER

Öğrenilmiş çaresizlikle ilgili psikologlar bir pire deneyi yaparlar Pirenin ne kadar zıpladığını ölçerler ve 50 cm zıpladığını görürler Pireyi yüksekliği 30 cm olan cam kavanoza koyarlar Kavanozun ağzını kapatırlar Kavanozun altından ısıtırlar Pire ısındıkça zıplar ve zıpladıkça kapağa çarpar Bir süre sonra pire kapağa çarpmamak için 29 cm sıçrar, düşer Ama kapağa çarpmaz Pire bunu alışkanlık haline getirdikten sonra kavanozun kapağını açarlar Pire hala 29 cm sıçrıyor Halbuki eskiden 50 cm sıçrardı Pire bu deneyle 29 cm' den fazla sıçrayamayacağını öğrenir


FİLLER NASIL EĞİTİLİR?

Filler daha yavruyken, kalın bir zincirle bacağından bir direğe bağlanır Önceleri hayvan kaçmaya çalışır ama ne kadar uğraşırsa uğraşsın ne zinciri koparabilir ne de direği yerinden oynatabilir Fil yavrusu ayağında zincirle büyür ve kaçamayacağını kabullenir Özgürlük kavramını yitirir İşte bu noktada ayağındaki zincir çözülür ve yerine konulan ince bir halatla birkaç santimetre boyunda tahtadan bir çubuğa bağlanır Fil, bu koşullarda kolaylıkla kaçabilecek olmasına rağmen olduğu yerde kalır Çünkü hâlâ var olduğunu sandığı zincirini asla kıramayacağına inanır Fil büyüyünce ipten kurtarılır Ama artık o alanın dışına çıkamayacağını öğrenmiştir

Çaresizliği öğrenmeyi şu iki ilginç öykü ne güzel anlatmaktadır:


KURBAĞALAR

Bir gün kurbağaların yarışı varmış Hedef, çok yüksek bir kulenin tepesine çıkmakmış Bir sürü kurbağa da arkadaşlarını seyretmek için toplanmışlar Ve yarış başlamış Gerçekte seyirciler arasında hiçbiri yarışmacıların kulenin tepesine çıkabileceğine inanmıyormuş Sadece su sesler duyulabiliyormuş:

"Zavallılar! Hiçbir zaman başaramayacaklar!" Yarışmaya başlayan kurbağalar kulenin tepesine ulaşamayınca teker teker yarışı bırakmaya başlamışlar İçlerinden sadece bir tanesi inatla ve yılmadan kuleye tırmanmaya çalışıyormuş

Seyirciler bağırıyorlarmış: "Zavallılar! Hiçbir zaman başaramayacaklar!" Sonunda, kurbağaların bir tanesi hariç, hepsinin ümitleri kırılmış ve bırakmışlar Ama kalan son kurbağa büyük bir gayret ile mücadele ederek kulenin tepesine çıkmayı başarmış Diğerleri hayret içinde bu işi nasıl başardığını öğrenmek istemişler Bir kurbağa ona yaklaşmış ve sormuş bu işi nasıl başardın diye O anda farkına varmışlar ki kuleye çıkan kurbağa sağırmış!


KARTAL YAVRUSU

Kartal yavrusu, bir vesileyle civcivlerin arasına düşmüş Civciv olduğunu zannederek civcivler gibi yürürmüş Civcivler gibi yeri gagalayıp yiyecek arıyormuş Bir gün havada bir kartal görmüş

· Muhteşem bir kuş bu ya Ne kadar yükseklerden uçuyor Keşke bende onun gibi olabilsem Onun gibi yükseklerden süzülerek uçabilsem Diye söylenirken Yanındaki civcivler demiş ki:

· Bak biz civciviz, o ise kartal Boşuna hayallere kapılma Onun gibi yükseklerden uçamazsın

Kartal yavrusu çok üzülmüş Çünkü kendisinin de bir kartal olduğunu bilmiyormuş Birilerinin ona kartal olduğunu söylemesi ve onu buna inandırması gerekiyormuş Ama söyleyen olmayınca hayatının sonuna kadar civcivler arasında yaşamış

Olumsuz düşünen insanları duymayın Olumsuz düşünen insanlar olmayın Yapabileceğinize inandığınız şeyleri yapmaktan vazgeçmeyin… İnsanları yapabilecek şeyleri yapmaktan vazgeçirmeyin… olumsuz çevre şartlarını düşünerek yapabileceklerinizi yapmaya devam edin Neticede başarıya ulaşacaksınız

Acaba bizler çocuklarımızla olan ilişkilerimizde onlara nasıl davranıyoruz Köpekbalığına, pireye, file, kurbağalara ve kartal yavrusuna yapılanları bizler de çocuklarımıza yapıyor muyuz? Gelin bizler böyle yapanlardan olmayalım…



Mehdi BARAN

PDR UZMANI