Psikoterapi...

Psikoterapi sözcüğü akıl bozukluklarının tedavisinde, psikolojik yaklaşımla fiziksel yaklaşım arasında bir ayırım gösteren terimdir Psikoterapi kısaca hastanın sorunlarının ve sıkıntılarının hasta ile konuşularak ve tartışılarak giderilmesi olarak tanımlanmaktadır


Psikoterapide, hastayı rahatsız eden duyguları gidermek için hastaya şok tedavisi uygulanmaz, ilaç verilmez ya da davranış tedavisinde olduğu gibi hastanın davranışları yeniden biçimlendirilmez Özel bir psikolojik tedavi yöntemi olan psikoterapi, hastanın yaşamını oluşturan ayrıntıların, aylar hatta yıllar sürebilecek bir süre içinde titiz bir şekilde incelenebilmesi için hasta ile psikoterapi uzmanın arasındaki karşılıklı bir işbirliğidir


Psikoterapiyi psikolojik bir «tedavi» yöntemi olarak açıklamak yanıltıcı olabilir Tedavi sözcüğünün çağrışımları akla «hastalık», «doktor», «hasta» ve «iyi etmek» kavramlarından oluşan belirli bir olay dizisini getirir Bu anlayışa göre, doktor bilen, öğüt veren, ilaç veren, yasaklar koyan bir yetkili, hasta ise iyileşmek için sadece doktora inanmak, güvenmek ve söylenenleri yapmakla yükümlü bir kişidir Psikoterapi böyle bir tedavi düzenine ve anlayışına uymaz Psikoterapi uzmanı hastaya ne yapması, yaşamının yeniden nasıl düzenlemesi gerektiğini söylemez Psikoterapi uzmanı ile hastası arasındaki ilişki değişik bir tedavi düzenine uygun olarak gelişir


Bu değişik tedavi türünün yararını açıklamak için psikiyatri tedavisinden örnek verilebilir Akıl bozuklukları psikiyatride hastalık olarak nitelendirilir ve manik-depresif psikoz, şizofreni ya da isteri gibi belirli hastalık gruplarına göre sınıflandırılır Beynin işlevsel etkinliğini engelleyen herhangi bir bozukluk akıl hastalıklarının kökeni olarak kabul edilir Bu tanıma uyan alışılagelmiş tedavi yöntemleri ile günümüzde özellikle psikoz tedavisinde başarılı sonuçlar elde edilmiştir Ancak akıl bozukluklarının bedensel bir hastalık gibi yorumlanarak tedavi edilmesi her zaman etkili sonuçlara yol açmaz Bu yöntem, karakter bozukluklarını ve nevrozu tedavi edici olmaktan çok uzaktır Bu durumda hastaya psikoterapi ile yardım edilmesi gereklidir


GİZLİ DUYGULARIN AÇIĞA VURULMASI


Freud'un Viyana'da sinir hastalıkları uzmanı olarak çalışmalarını sürdürdüğü yıllarda, akı! hastalıklarına uygulanan etkili bir tedavi yöntemi yoktu; hastaya çeşitli banyolar, masaj ve hava değişikliği öğütlenirdi Breuer ve Freud işte bu kısır tedavi anlayışının yaygın olduğu bir ortamda, bu konuda bir devrim yaptılar Bu iki bilim adamı, isterinin tümüyle psikolojik öğelerle açıklanabileceğini doğruladılar


Breuer ve Freud'e göre isteriye, hastanın sıkıntılarına beyin hücrelerindeki herhangi bir bozukluk yol açmaz; hasta kötü anıların etkisiyle acı çeker, akıl dengesini yitirir Özellikle Breuer, bir isteri hastasını yakından inceleyerek önemli bulgular elde etmiştir Breuer hastasına günün anlayışına uygun olarak banyo öğütleyeceği yerde günde bir iki kez onu ziyaret ederek konuşmaya zorlamış, hastalık belirtileri ile ilgili sorular sormuştur Gözlemleri sonunda isteri belirtilerinden her birinin, hastanın geçmişindeki kötü bir anı ile ve bu anının uyandırdığı duygularla ilgili olduğunu saptamıştır Hasta daha önce hatırlamaktan kaçındığı kötü anısı ve bu anı ile ilgili duygularla karşı karşıya geldiğinde isteri belirtileri bir daha yinelemez


Bu bulgulardan yola çıkan Breuer ve Freud, isteri belirtilerinin üzücü bir anının ve bu anıya ilişkin duyguların bir başka görünüm altında dışarı vurması olarak açıklarlar Hastanın yüzyüze gelmekten çekindiği bu kötü anı ve anıya ilişkin duygular, adeta psikolojik bir engel tarafından bilinç altına itilerek, hasta üstünde biçim değiştirmiş olarak etkilerini sürdürmeye devam ederler Hastada süregelen bu çatışma isteri belirtileri olarak dışa vurur


İşte bu yeni anlayışa göre akıl bozukluklarının çoğu, tümüyle psikolojik kökenli olarak yorumlanabilmiştir Akıl hastaları, bilincine varamadıkları ya da yüzyüze gelmekten çekindikleri duygusal sorunlar nedeniyle güçlerini yitirmiş kişiler olarak ele alınmışlardır Böylece ruhsal bozuklukların kökeni aydınlığa kavuşmuştur Ruh hastalarının sorunlarının da çözülebileceği anlaşılmıştır Kişinin kendi kendini daha iyi tanıması yoluyla çektiği sıkıntının giderilmesi yöntemi kısa sürede yaygınlığa kavuşmuştur


Freud psikanalizin tanımını yaparken psikanaliz ile kişinin sıkıntısının giderilmesini amaçlamadığını; sinirsel kökenli sıkıntının yerine, daha doğal ve sinirsel olmayan bir sıkıntının geliştirilmesine çalışıldığını söyler Bir başka deyişle, hastaya anlamsız gelen sinirsel kökenli sıkıntı çözülerek hastaya acı veren içeriği ortaya çıkarılır


YARDIM ETMENİN ÇEŞİTLİ YOLLARI


Günümüzde insan tabiatı ve psikolojik bozukluklar konusunda birçok kuramın ve tedavi yönteminin ortaya atılmış olması, psikoterapiyi karmaşık bir duruma sokmaktadır Bütün bu varsayımların tedavi yöntemlerinin kökeni Freud'un çizdiği psikolojik örnektir Freud'un çizmiş olduğu psikolojik örnek bugüne kadar oldukça değiştirilmiş olmakla birlikte geçerliliğini sürdürmektedir


Psikoterapi ile ilgili çeşitli kuramlar ve uygulanan yöntemler üç grupta incelenebilir Ancak bu yöntemlerin etkililiğinin blimsel yönden saptanması oldukça güçtür Yöntemlerin etkililiğinin değerlendirilmesiyle ilişkili çalışmalar devam etmektedir


Psikanalitik psikoterapi özellikle İngiltere ve ABD'de uygulanan bir psikoterapi yöntemidir Kişiliğin psikanalitik tanımı üzerine kurulan bu yöntemin psikanalizden ayrılan yönü uygulanış biçimidir


Psikoterapi uygulanan hasta, hiç tanımadığı bir yerde kaybolan, kendi kendine yolunu bulamayacağını anlayınca da yardım istemeye kadar veren bir insana benzer Hastaya yolunu kaybettiren, o güne dek edindiği tecrübelere dayanarak kendisi ve başkaları hakkında öne sürdüğü görüşler ve yargılardır Psikoterapi uzmanı ise hastayı çıkmaza sokan duyguları ve insan ilişkileri konusunda uzmanlaşmış bir kişidir Bu nedenle hasta psikoterapi uzmanından yardım ve öğüt ister Ancak uzman öğüt vermez Uzmanın amacı hastanın kendini kaybolmuş hissettiği dünyasını gereğince tanıyabilmesidir Bu nedenle hastasından bu dünyanın niteliklerini, sınırlarını, iyi ve kötü yönlerini araştırmasını ister


Psikoterapi uzmanı hastaya yol gösterirken insan kişiliği ve insan ilişkileri ile ilgili kuramsal bilgisinden, daha önceki hastalarından edindiği tecrübelerden yararlanır Psikoterapi uzmanı hastada oluşan davranış bozukluklarını oldukça tarafsız bir gözle yorumlamalıdır Uzmanın psikolojik bilgisi ve kendini iyi tanıması tarafsız bir yorum yapabilmesini sağlar


Psikoterapi sırasında hasta umutlarını, kuşkularını, sıkıntılarını, düşüncelerini, duygularını ve rüyalarını anlatır Önemli olan anlattığı şeylerin gerçeğe yakın olmasıdır Hastanın aklına gelen her şeyi anlatmasına serbest çağrışım denir Psikoterapi uzmanı, kendini bulmaya çalışan hastasını dinleyerek onu anlamaya çalışır; aralarında ilişki kurabildiği gerçekleri hastasına açıklayarak onun farketmediği ya da karşılaşmaktan kaçındığı bağlantıları ve çelişkileri bulur Uzman elde ettiği bilgilere dayanarak hastanın sorunlarına yeni bir yorum getirebilecek açıklamalar yapar Anlatılanları hemen gözden geçirerek değerlendirmek çözümleyici tedavinin ana yöntemidir; geçmişin anlaşılması ve tanınması şimdiki durumu da aydınlatabilir


Geriye dönüş yaparak geçmişi incelemede, hastanın geçmiş olayları aktarış tavrı hastanın sorununun gerçek nedenlerini ortaya çıkarır Hasta, olayları aktarırken psikoterapi uzmanını aktardığı olayların kişileriyle özdeşleştirmekten kendini alıkoyamaz örneğin psikoterapi uzmanını sert, hoşgörüsüz babasının yerine koyarak onun sevgisini kazanmaya, onu hoşnut etmeye çalışır Uzmanın öbür hastalarını annelerinin ilgisini çekmeye çalışan kardeşlerinin yerine koyarak, uzmanın bu hastalara gösterdiği ilgiyi kıskanır Hastanın gerçekle bağdaşmayan bu tür davranışlarının anlamı, yavaş yavaş yorumlanarak aydınlığa kavuşur


Hastanın bu davranışları, geçmişteki asıl yerlerine yerleştirilince, hasta psikoterapi uzmanını da olduğu gibi değerlendirir; ona başka kişilikler vermekten vazgeçer Geçmişi şimdiki zamandan ayırabilmesi sadece hastanın aklındaki karışıklığı gidermez, bu karışıklıktan kurtulan hasta özgürlüğünün de bilincine varır Artık bir zamanlar kendisini uğraştıran şeyle uğraşmasına, bir zamanlar korktuğundan korkmasına gerek yoktur Başarılı bir psikoterapi kişinin körükörüne ve sürekli olarak geçmişini tekrarlayarak yaşamasını önler Böylece hastanın çevresindeki kişiler de hastanın kendilerine verdiği kişiliklere göre hareket etme zorunluluğundan kurtularak bir anlamda özgür olurlar


Hasta, kendinde hastalık sonucu ortaya çıktığına inandığı belirtilerden kurtulmak için psikoterapi uzmanına başvurur Ancak analitik psikoterapi anlayışına göre hastanın benliğinin anlaşılmamış, tanınmamış bir parçası olarak kabul edilen bu belirtiler kişiden kesilip çıkartılacak bir fazlalık olarak değerlendirilemez Freud bu belirtileri rüyaları açıkladığı gibi yorumlar Bu belirtiler hastanın kabul etmek istemediği istek ve dürtülerinden oluşmuş bir yaşantının simgesidir


Belirtiler hastaya anlamlı gelecek bir biçimde açıklanmadıkça hasta bu belirtilerden kurtulamaz Hastanın belirtilerin anlamını kavraması, onları bir çelişkinin simgesi olarak görmesi, belirtilerin çözümlenmesi için bir başlangıçtır Artık belirtilerin yerini, kaçmak istediği çelişki almıştır Kendisinden gizli kaldığı sürece etkisinden kurtulamadığı bu çelişki ile yüzyüze gelince, onu çözümlemesi gereken bir sorun olarak görebilir


GRUP ÇALIŞMASI


Özellikle II Dünya Savaşı sırasında ruhsal sarsıntı geçiren askerlerin yeniden eski sağlıklı durumlarını kazanarak cepheye dönmelerini sağlamak için, hastaları gruplar halinde tedavi etme yöntemi geliştirilmiştir Grup tedavisi, savaştan sonra yalnız askerlerin tedavisine özgü bir yöntem olmaktan çıkarak, gruplar halinde birçok insanın birden tedavi edilmesi yönünden yararlı bir yöntem olarak her tür hastaya uygulanmıştır


Beş veya daha fazla hastanın birlikte tedavi edildiği bu gruplarda hastalar sürekli olarak birbirlerini etkilerler Herkes kendi yaşamını ve sorunlarını anlatarak bir çözüme ulaşmak ister Grup tedavisinde başlıca üç yöntem uygulanır Kimi psikoterapi uzmanları, gruptaki hastaların aile içindeki yerlerinden ve ilişkilerinden yararlanarak tedaviyi yönetirler Bazı psikoterapi uzmanları ise hastaların birbirleri üstündeki etkilerini tedavinin ağırlık noktası olarak kullanırlar Kimi uzmanlar da bir grup insanın sürekli buluşması sonucu ortaya çıkan durumu, ilişkileri inceleyerek tedavi uygularlar


Aile bağlarının ve ilişkilerinin ağırlık noktası olduğu grup tedavisinde, tek bir kişiye yapılan psikoanalitik psikoterapide olduğu gibi, hastanın başkalarına «kişilik yakıştırma» davranışları incelenir Grup tedavisinde hastalar yalnız uzmanı anne, baba, kız ya da erkek kardeşlerinin yerine koymazlar; öbür hastaları da bu kişilerin yerine koyarlar Böylece her hasta, grubun öbür üyeleri ile birlikte çocukluğunu tekrar yaşar Çocukluğunun çözümlenmemiş kıskançlıklarını, düşmanlıklarını, başkalarıyla arasındaki yarışmacılığı tekrar canlandırarak kişisel sorunlarının daha iyi anlaşılması için elverişli olanaklar ve uygun bir ortam yaratır


İkinci yöntemde ise hastalardan oluşan grup toplumsal ilişkilerin ve etkinin incelendiği bir ortam o!arak değerlendirilir Gruptaki hastaların birbirleriyle ilişki kurmak ve bu ilişkiyi geliştirmek için kullandıkları yöntemler değerlendirilir Psikoterapi uzmanı incelemesini kişilerin birbirlerinin üstünde yaptıkları etkilere yöneltir; yorumlarını ilişkilerin sürdürüldüğü biçimler ve sonuçlar üzerinde yoğunlaştırır Hastaların birbirleriyle kurup sürdürdükleri ilişkileri geçmişle bağlantı kurarak yorumlamak grubun çalışmalarının önemli bir bölümüdür


Üçüncü grup tedavisi yönteminde ise, uzman grubun baştaki kişiye ya da birbirlerine karşı takındıkları tutumları, grubun davranışlarını etkileyen çeşitli kuralların gelişmesini ve grubun bir bütün olarak benimsediği belirli yöntemleri inceler


Rastlaşma, karşılaşma grupları olarak adlandırılan gruplarda, hastanın hayata ve insanlara karşı olan tutumunu daha dar bir alana yönelterek, savunma isteğini artıracak kısa fakat yoğun tecrübeler edinilmesi sağlanır Bu yöntem çözümleyici olmayıp hastayı sıkı sıkıya şimdiki zamanda kalmaya zorlar Hastanın gerçek yönünü ve duygularını ortaya çıkarabileceği çeşitli grup faaliyetleri ile korkuları ve umutları incelenir


Cari Rogers'in öncülüğünü yaptığı ve özellikle ABD’de yaygın olan bir başka psikoterapi yöntemi insanın psikolojik yapısı ile ilişkili bütün kuramları reddeder Bu kuramların psikoterapi uzmanının görüş ve anlayışını kısıtladığını, hastalarda görülen sorunların uzmanlarda da oluşmasına yol açtığını ileri sürer Bu sorunların en önemlileri yeni olaylara ve deneylere karşı olmak, kendi duygularını açığa vurmamak ve bilinç altına iterek katı bir kişilik geliştirerek, kendini tamamlanmış bir bütün olarak görüp aynı şeyleri tekrarlamaktır


Rogers psikoterapiyi insanın doğal gelişme, büyüme ve değişme süreci ile bir tutar Her insanın belirli yetenekleri vardır; ancak bu yeteneklerin gelişmesi herkeste biraz engellenmiştir Bu engellenmeye çeşitli biçimleriyle korku yol açar Bu nedenle psikoterapinin amacı, kişiye büyüme sürecini başlatacak güvenliği sağlayacak ortamı yaratmaktır


Bir psikoterapi uzmanında olması gereken üç önemli nitelik vardır Rogers bunları hastanın duygularını doğru ve tam olarak algılamak, hastaya olumlu bir gözle bakmak ve içtenlik olarak sıralar


İnsanların duygularını doğru ve tam algılamak bu niteliklerin en önemlisidir Psikoterapi uzmanı hastasının o andaki duygularını derhal kavrayabilmeli ve bu duyguları anladığını söze dökerek hastasına iletebilmelidir Uzman çeşitli ipuçlarından, sözcüklerin dışında kalan davranışlardan, Örneğin hastanın ses tonundan, duruşundan, yüz ifadesinden olayların gerçek durumunu saptamayı bilmelidir