Boşluk Sıvıları

Bir yaratılış mucizesi olan insan vücudunun her noktasında ayrı bir sanat ve mühendislik hesaplarına göre harika dizaynlar görülmektedir

Basınca maruz kalan yerlerde basıncın hafifletilmesi, sürtünmeye uğrayacak yerlerde sürtünmenin azaltılması, titreşim ve sallantıyla karşılaşılacak bölgelerde bu titreşimlerin zararsız hâle getirilmesi gibi birçok mekanik ve statik kuvvetin hergün binlerce defa uygun şekilde dengelenmesi mecburiyeti vardır

Biz farkında olmasak da, hergün aksamadan iş gören vücudumuzun birçok yerinde kullanılan değişik yoğunluklarda ve terkiplerdeki çeşitli sıvıların her birinin hususi miktarı ve bileşimi, düşünen her insanı ve fizik ilmini hayretle bırakacak mucizevî bir hadisedir

Bedenimizde bazı bölgelerde ara boşluklar ve bu boşluklara has sıvılar vardır Bu boşluklara muhtevaca uygun sıvıları üreten hücreler, ihtiyaç duyulduğunda uyarılarak, salgılama olayını gerçekleştirirler

BOŞLUK SIVILARI

Pleura sıvısı: Akciğeri çevreleyen iki tane zar vardır Bu iki zar arasındaki sıvıya pleura sıvısı denir Normalde 5–15 ml arasında değişir Nefes alıp vermede sürtünmeyi azaltmak için konulmuştur Hafif kaygan seroz tarzında bir sıvıdır İçinde hyoluronik asitli protein ve fibrinojenin olması akciğer zarları arasında sürtünmeye ait yıpranmaların tamirine göre ayarlanmıştır

Periton sıvısı (karın zarları arasındaki sıvı): Kalp ve akciğer sıvıları gibi seroz kaygan bir sıvıdır 100 cc’den azdır Periton zarları, 2 m2 lik bir alana sahiptir Karın zarının sıvıları emme özelliğinden buraya fazla sıvı koyduğunuz zaman, 100 cc’den fazlası emilime tâbi tutulur Emilimin fazla olmasının sebebi, karın içi organlarını nemli tutmak içindir Eğer bu sıvı göz küre sıvısı (vitreus sıvısı) gibi jel kıvamında olsaydı karın içi organları nemli olmazdı Karın iç organlarında kan dolaşımı fazla olduğundan dış ortamlarının nemli olması gereklidir ki, nemini de karın zarları arasındaki periton sıvısından alır



Sakin hâlde otururken bile dakikada 13-14 kere körük gibi şişip sönen akciğerlerimizin göğüs kafesine sürtünerek aşınmaması için hususi bir sıvıyla kayganlaştırılmasına kör ve şuursuz tabiata verebilir miyiz?

Perikard sıvısı (kalp zarları arası sıvısı): Erişkinde 50 ml civarındadır Kaygan bir sıvıdır Özellik olarak akciğer zarları arasındaki sıvıya benzer Kalp zarlarının alanı, akciğer zarları alanından küçük olmasına rağmen ihtiva ettiği sıvı 3 kat daha fazladır Bunun sebebi kalp, akciğerden sayı olarak 4 kat daha fazla çalışır Normal kalp atımı sayısı dakikada 72 olan bir insanda solunum sayısı 13–14 civarındadır Kalp akciğerden 4 kat daha fazla sürtünmeye uğradığı için kalp zarları arasına konulan sıvı da fazladır Bol sıvı kalbin kasılma sırasındaki kayganlığını artırır ve kalbin sürtünmeden hareket etmesini sağlar

Bir diğer sebep de, akciğerde kas tabakasının olmaması, bunun yerine hava keselerinin mevcudiyetidir Kalbin iş gören en önemli kısmı ise kas tabakasıdır Kas tabakasına fazla sürtünme binerse kas dokusunda hipertrofi kabalaşma ve gücünde azalma olur

Bu yüzden kalp zarları arasındaki sıvı yüzey alanına göre en fazla olanıdır Kalp ve akciğer zarları arasını hafif kaygan bir sıvı değil de, göz küresi içindeki gibi katı jel kıvamında bir sıvı doldurmuş olsaydı, kalp ve akciğer zarları arasında kayganlık olmayacak, hem nefes almamız zorlaşacak, hem de kalp vücudun ihtiyacı olan kanı pompalamak için bir dirence karşı çalışacak, erken yaşta kalp kası yetersizliğine ve kalbin büyümesine sebep olacaktı ki, böylece ömürler çok kısalacaktı

Her insan belki de çocuk yaşta kalp yetmezliğine yakalanacaktı Eğer kaygan değil de ön kamera sıvısı gibi berrak bir sıvı olsaydı, yine kayganlık olmadığı için kalp zarı tahribatı ve erken yaşta kalp kası büyümeleri meydana gelecekti

Beyin-omurilik sıvısı: Toplam 145-150 ml kadardır Berrak, renksiz, pıhtısız bir sıvıdır Beyin, sıvı içersinde yüzerek ağırlığı hafifler ve dıştan gelen darbelerin tesiri daha az olur Beynin sıcaklığını korur Kafa içi basıncı arttığı zaman, basıncın dokular üzerinde tesirini azaltır Göz boşluğundaki gibi jelatinöz bir sıvı olsaydı basıncı beyin hücrelerine hemen iletilecekti

Ayrıca beyin omurilik sıvısı ile kan arasındaki madde alışverişi olmayacaktı Vestibüler ve beyin omurilik sıvılarının diğer sıvılardan ayrı özelliği vardır Bu içinde bulundurdukları Na, K, CI iyonları vasıtasıyla sinir uyarımını ve iletimini sağlamaktır Bu iyonlar diğer boşluk sıvılarında yoktur veya çok azdır

Kamera sıvısı: Renksiz berrak bir sıvıdır 125 mikrolitredir Bu sıvı kamera içinde önden arkaya, öne pervane gibi devridaim içerisindedir İris dediğimiz göze rengini veren tabaka içerisindeki bezlerde üretilir Bu sıvı önce kameranın arkasına salgılanarak boşalır, kameranın arkasında ısı fazla olduğu için kameranın önündeki az ısıya doğru hareket eder, kameranın önünde az ısıyla karşılaşınca tekrar kamera tabanına çöker ve bu devridaim sürurken devam eder

Buradaki sıvı 30’a yakın kanaldan toplardamar sistemine karışır İçindeki elektrolitler serumdaki gibidir Merceğinin önünde ve arkasındaki sıvı vasıtasıyla kırma gücü ¼ ‘ e iner Eğer mercek gözden alınıp havaya bırakılırsa kırma gücü altı kat daha büyük olacaktır Görüntünün normal olması için bu sıvı şarttır Yoksa bütün cisimleri 6 kat daha büyük görecektik

Vestibüler sıvı (kulak dolambaç sıvısı): Sulfomukopalisakkarit yapısında jelatinöz maddedir Bu sıvının özelliği, pozisyona göre dengeyi sağlamaktır Kas, sinir, refleksler, beyincik, beyin gibi dengede rol alan organlarla müşterek ve koordinasyon içinde çalışır Pozisyon değişimlerinde sıvının denge hücrelerini uyarması ile Na, K, CI gibi elementlerin hücredeki değişimleri ile uyarı beyne kadar gider, oradan denge sistemlerine uyarı gelir ve denge sağlanır

Böylece her pozisyonda başımız dönmeden dengede durmayı sağlarız Sıvının jelatinöz olması pozisyonlarda akışın yavaş olması içindir Bu sıvı, omurilik sıvısı gibi berrak, şeffaf ve akıcı olsaydı hafif baş titreşiminde bile denge sinirleri uyarılırdı



Eklemlerin kolayca çalışması ve aşınmaması için eklem kapsülü içine yerleştirilen hususi yoğunluktaki kaygan sıvı tıpkı kapı menteşelerinin yağlanması gibi eklemlerimizi yağlar

Eklem sıvıları: Eklemler içinde bulunan sıvıdır Eklemin büyüklüğüne göre 0,5–3,5 ml’dir Berrak soluk sarı renkte bir sıvıdır Kıvamı yağ gibidir Sert olan kıkırdak ve kemik yapıların birbiri üzerinden sürtünmeden kaymasına vesile olur

Tıpkı ses yapan menteşelere yağ sürdüğümüz zaman sessiz ve kolay fonksiyon gördüğü gibi, bu sıvı vasıtasıyla eklemlerdeki iki kemik birbiri üzerinde rahat ve hasarsız kayar Bu sıvı uygun kıvamda konulmuştur Eklem sıvısına kamera sıvısı veya beyin omurilik sıvısı gibi kaygan olmayan sıvı konulsaydı, ekleri kıkırdakları çok çabuk aşınacak uzun ömürlü olan eklemler çok kısa zamanda paslı menteşeler gibi kireçlenecekti Yine göz boşluğu sıvısı gibi jelatinöz sıvı olsaydı eklem hareketleri için kaslara daha fazla yük binecek, hızlı ve ani hareketler olmayacaktı Ayrıca serum-diz sıvısı arasında emilim olayı olmayacaktı

Boşluk sıvılarından göz boşluğu sıvısı hariç diğerlerinin kan serumu alışverişi vardır Bu bazı hastalıklarla tersine döner, sıvı üretimi absorbsiyon (emilim)’dan olduğu zaman (bazı hastalıklarda) sıvı birikimi üzerine çıkarDizde hidroartoz, kulakta menier, kalpte kalp tamponantı, akciğerde plörözi, gözde göz tansiyonu, beyinde kafa içi basınç artımı olur

Boşluk sıvılarının hepsinin protein vardır Protein, osmotik basıncı temin ettiği gibi boşluktaki artık ve normal maddelerin taşınmasında da görev alır Yine hepsinde pH 6,8-7,6 arasında değerler alır ki, ortam ister asitik, ister bazik olsun her ortamda sıvılar görevini tam yapar

Boşluk sıvıları organların anatomik yapısına göre görevlerini eksiksiz yapabilmeleri ve korunmaları için, her organın ideal çalışma şartlarına göre miktarları, renkleri, kıvamı, muhteviyatları uygun biyokimyevi özelliklere sahip olarak ayarlanmıştır Tıpkı ağır makinelere kalın gres yağı, kapı menteşelerine daha ince yağ, saat gibi hassas cihazlara ise çok ince yağların sürülmesi gibi, yapılacak işe göre uygun yağı nasıl biz ayarlıyorsak, vücudumuzun neresinde, hangi özellikte sıvıya ihtiyaç olacağını sonsuz ilmiyle bilen Yaratıcımız, ona göre bütün sıvılarımızı ayarlayıp yerleştirmiş Bize ise sadece tefekkür ve şükretmek düşüyor



Gözümüzün ön ve arka odalarını dolduran sıvıların miktarı ve yoğunluğu uygun vasıflarda olmadığı taktirde, görme bozukluklarından baş ağrılarına kadar birçok kötü netice meydana gelebilir

Göz küresi sıvısı (vitreus sıvısı): Göz, içi boş küre şeklindedir Göz küresi boşluğu iris ve mercekle iki bölüme ayrılmış ve ikisine de zıt yapıda sıvılar konulmuştur Öndekine kamera sıvısı, arkadakine ise göz küresi sıvısı denir Göz küresi sıvısının görevi gözü dolgun tutmaktır Göz küresi hacminin 2/3’ünü işgal eder Ortalama 2-4 ml’dir Yapısı camsı, berrak jelatinimsi (pelte gibi) bir maddedir Pelte gibi kıvamıyla gözün dolgun ve sert yapısını oluşturur

Aynı zamanda komşu dokudan göz boşluğuna dökülecek hücrelerin dökülmesini önler Eğer pelte sertliğinde olmasaydı da ön kamera sıvısı veya beyin omurilik sıvısı gibi olsaydı, komşu dokudan hücreler dökülecek ve gözümüzün önünde hep yüzen cisimler görecektikMesela, bir hastanın göz yaralanması neticesi gözü delinmiş ve göz küresi sıvısı dışarı akmıştır

Kürenin içine serum fizyolojik koyarak delinen yer tamir edilmiş ve birkaç gün sonra göz önünde yüzen cisimler görülmeye başlanmış, bu cisimlerin sayısı gittikçe artmış ve sonunda göz görmez olmuştur Göz küresi sıvısının pelte (jel) kıvamında oluşu bu dökülmeyi önlemektedir Cam gibi berrak olmasının sebebi ise, görüntüleri orijinalinin aynısı gibi görmek içindir Sıvı berrak değil de eklem sıvısı gibi renkli olsa idi, bütün cisimleri sarıya boyanmış gibi görecektik ve beyaz rengin varlığından bile haberimiz olmayacaktı





Dr Arslan MAYDA