Hücre...

Neredeyse bütün canlılar hücrelerden oluşur Hayvanların da, bitkilerin de hücreleri vardır Bazı çok küçük canlılar tekhücrelidir İnsan vücudunda milyarlarca hücre vardır Bakteri gibi bazı hücreler öylesine küçüktür ki, ancak mikroskop altında görülebilir Bir hücrenin başlıca üç bölümü vardır Hücre zarı, hücrenin tümünü kuşatır Su, oksijen ve besin hücre zarından hücreye girer Atıklar da gene hücre zarından dışarı atılır Sitoplazma, hücrenin iç bölümüdür Yeni hücre yapmakta kullanılan malzemeyi üretir Çekirdek, sitoplazmanın merkezinde yer alır Yuvarlak ya da yumurta biçimlidir Hücrenin gelişmesini denetler; özelliklerini belirler Hücrenin kromozomları çekirdekte bulunur Kromozomlardaki genler bitkinin ya da hayvanın kalıtsal özelliklerini belirler; yani gelişme sürecinde anne babasına benzemesini sağlar Yaşlı hücreler ölürken, bunların yerini yenileri alır Hücrelerin bölünerek çoğalması sürecine hücre bölünmesi denir

Gelişmiş ve karmaşık yapılı hayvanlarda bir çok vücut kısmının işleyişi iki büyük sistem tarafından düzenlenir Birincisi sinirsel, ikincisi ise hormonal düzenlemedir Sinir sistemi ve duyu organları, değişen çevreye birkaç milisaniye içerisinde tepki göstermek suretiyle hayvanın uyumunu sağlamasına karşın, endokrin bezler aracılığıyla gösterilen tepkiler çok daha yavaş olur Bu süre dakikalar, saatler ve hatta haftalarla ölçülebilir Fakat hormonlarla oluşan tepkiler, sinirsel tepkilerden çok daha uzun süre etkili olur Bazen bu iki sistemin sınırlarının belirli olmadığı durumlar vardır Örneğin sinirlerle taşınan maddelerin olduğu ve bunların hormonlardan pek farklı olmadığı bilinmektedir (simpatik sinirlerin noradrenalini, böbrek üstü bezinin adrenelini gibi) Keza hipotalamus gibi hem sinirsel hem de hormonal etki yapan sistemlerde vardır Endokrin bez sistemlerinin salgılarına hormon denir Hormonlar ya diffüzyonla ya da kan ile belirli organlara veye dokulara taşınarak oradaki işlevleri düzenlerler Tüm metabolik işlevler, büyüme ve üreme gibi çok tipik olaylar endokrinal düzenlemenin etkisi altındadır Glikozun, sodyumun, potasyumun, kalsiyumun, fosfatın ve suyun hem kanda hem hücre arası suda belirli derişimlerde tutulmasında da hormonların çok büyük önemi vardır Hormonal düzenleme ve denetim bitkilerde, böceklerde, kabuklularda, halkalı solucanlarda, yumuşakçalarda, diğer bazı omurgasızlarda ve omurgalılarda saptanmıştır Bitkilerde denetim ve düzenleme işi sadece hormonal sistemle gerçekleştirilir Hormonların hem bitkilere hem de hayvanlarda salgılanmaları optimal (en uygun) düzeyde olmalıdır Fazla ya da az salgılanmaları her zaman bir anamoliye neden olur
Geri Besleme Sistemi (Feed-Back Mekanizması) İnsanlarda diğer endokrin bezlerin çalışmasını düzenlediği için temel bez olarak adlandırılan hipofizin hormon salgılamasını durdurması veya azaltması diğer bezlerin kontrolü altındadır Şöyle ki; hipofiz salgıladığı tiroid uyarıcı hormon ile tiroit bezinin salgı yapmasını sağlar Tiroit bezinin salgıladığı tiroksin hormonunun derişiminin kandaki miktarı belirli bir seviyeye ulaştığında bu hipofizin tiroit uyarıcı hormon salgısını azaltması yada kesmesi yönünde bir uyartı oluşturur Hipofiz bezinin diğer bezlerle bu etkileşimine geri besleme sistemi denir İnsanda salgılanan hormonların isimlerini salgılandıkları yerleri ve etkilerini bir tablo aracılığı ile vermeye çalışalım
HORMON
SALGILANDIĞI YER
FİZYOLOJİK ETKİLERİ
Tiroksin
Tiroit bezi
Bazal metabolizmayı artırır
Triiyodotironin
Tiroit bezi
Bazal metabolizmayı artırır
Parathormon
Paratiroit bezi
Kalsiyum ve fosfor metabolizmasını düzenler
Kalsitonin
Tiroit’in C hücrelerinden
Kalsiyum ve fosforu düzenler (parathormonun antigonisti)
İnsülin
Pankreasın beta hücreleri
Kasta ve diğer hücrelerde glikoz kullanımını artırır, kan şekerini azaltır, glikojen depolanmasını ve glikoz metabolizmasını artırır
Glukagon
Pankreasın alfa hücreleri
Karaciğer glikojenini kan glikozuna çeviren mekanizmayı uyarır
Sekretin
Onikiparmak mukozası
Pankreas sıvısının salgılanmasını uyarır
Kolessistokinin
Onikiparmak mukozası
Safra kesesinden safranın bırakılmasını uyarır
Epinefrin (Adrenelin)
Adrenel medulla
Simpatik sistemi destekler, karaciğer ve kas glikojeninin yıkımını uyarır
Norepinefrin (Noradrenalin)
Adrenel medulla
Kan damarlarını daraltır
Kortizol
Adrenel korteks
Proteinlerin karbonhidratlara dönüşümünü uyarır
Aldosteron
Adrenel korteks
Sodyum ve potasyum metabolizmasını düzenler
Dehidroepiandrosteron
Adrenel korteks
Androjen, erkek eşeysel özelliklerinin gelişimini uyarır
Somatotropin (Büyüme hormonu
Ön hipofiz
Kemik ve genel vücut büyümesini denetler, yağ protein ve karbonhidrat metabolizmasına etki eder
Tirotropin (Tiroit uyarırıcı hormon = TUH = TSH)
Ön hipofiz
Tiroidin büyümesini ve tiroit hormonlarının salgılanmasını uyarır
Adrenokortikotropin (ACTH)
Ön hipofiz
Adrenel korteksin büyümesini ve kortikal hormonun salgılanmasını uyarır
Luteinize edici hormon (LH)
Ön hipofiz
Yumurtalıktan östrojen ve progesteronun, testislerden testestronun üretimini ve salgılanmasını denetler
Folikül uyarıcı hormon (= FSH = FUH)
Ön hipofiz
Yumurtalıktaki graf foliküllerinin oluşumunu ve testislerde seminifer tüplerin büyümesini sağlar
Prolaktin (=Luteotropik hormon =LTH)
Ön hipofiz
Yumurtalıktan östrojenin ve progesteronun salgılanmasının sürdürülmesine, süt bezlerinin uyarılmasına ve analık içgüdüsünün oluşmasına neden olur
Oksitosin
Hipotalamus (arka hipofiz aracılığı ile)
Süt salgılanmasını ve rahim kaslarının uyarılmasını sağlar
Vazopressin
Hipotalamus (arka hipofiz aracılığı ile)
Düz kasların kasılmasını uyarır, böbrek tüpleri üzerinde antidiüretik etki gösterir
Melanosit uyarıcı hormon (= MUH =MSH)
Hipofizin ön lobu
Kromotofor içindeki pigmentlerin dağılımını sağlar
Testesteron
Testisin intersitiyal hücreleri
Androjen, erkeklik özelliklerinin gelişmesini uyarır ve devamını sağlar
Östradiyol
Yumurtalığın folikülünü astarlayan hücreler
Östrojen, dişi özelliklerinin gelişmesini uyarır ve devamını sağlar
Progesteron
Yumurtalığın korpus luteumu
Östraus ve menstrual siklusların düzenlenmesini (östradiyal ile birlikte) sağlar
Prostaglandinler
Seminal vezikül
Rahim kasılmasını uyarır
Koriyonik gonadotropin
Plasenta
Diğer hormonlarla beraber gebeliğin sürdürülmesini (korpus luteumun korunmasını) sağlar
Plasental laktojen
Plasenta
Büyüme ve prolaktin hormonu gibi etki eder
Relaksin
Yumurtalık ve plasenta
Pelvik ligamentinin gevşemesini sağlar
Melatonin
Epifiz
Yumurtalık işlevlerini durdurur


BİTKİ HORMONLARI; Bitkilerde denetim ve düzenleme sadece endokrin sistem ile gerçekleştirir Bitki hormonları beş ana grupta toplanır Bunların isimleri ve bitkiye etkileri aşağıdaki gibidir Oksinler: Bitkilerde büyümeyi, gelişmeyi, tomurcuk vermeyi, çiçek açmayı, meyve ve sebze oluşumunu, yaprak dökülmesini sağlayan hormon grubudur Bitkilerin özellikle dallarının uç kısımlarında sentezlendiği için dalların ışığa yönelmesi oksinlerle sağlanır Işık oksinlerin düzensiz dağılmasına neden olur Sitokininler: Bazı bitkilerin tohumlarının çimlenmesini, tomurcuklarının olgunlaşmasını ve yaprakların geç dökülmesini sağlar Hücrenin bölünme hızını artırır, bitkide yaşlanmayı geciktirir Giberellinler: Gövde, meyve ve sebzelerin büyümesini çiçek açma zamanını düzenler Daha önemli işlevi ise uygun ortamda tohumun çimlenmesini başlatmasıdır Absisik asit: Olgunlaşan meyve ve sebzelerin kolayca kopmasını ve yaprak dökülmesini sağlar Ayrıca uygun olmayan ortamlarda tohumun çimlenmesini engeller Genellikle etilenle birlikte etkinlik gösterir Etilen: Meyve olgunlaşmasına, yaprak dökülmesine ve çiçeklerin solmasına neden olur Kök büyümesinde ve köklerin yere doğru yönelmesinde etkilidir