Kişilik Gelişim Süreci

kişilik gelişimi - çocukta kişilik - kişilik kalıtım - kişilik çevre - sosyalleşme - ben olmayan - benlik sınırları - kişilik gelişim süreci hakkında



Gelişim kavramını çeşitli alanlara bölümleyerek incelemek bilimsel açıdan nasıl bir kısıtlılık yaratıyor ve gelişimi gerçek anlamıyla ifade etmeye yeterli olmuyorsa; aynı durum kişilik gelişimi için de söz konusudur Diğer alanlarla olan yakın ilişkisi olmaksızın inlenemeyecek olan kişilik gelişimine, tüm gelişim alanlarının birlikte oluşturduğu bütün bir yapı gözüyle bakılmasının sağlıklı bir yaklaşım olacağı kanısındayım


Konunun uzmanı olsun ya da olmasın, kişilik kavramı hakkında herkesin söyleyecek bir sözü vardır Günlük hayatın birçok alanında karşı karşıya geldiğimiz kişilikle ilgili sayısız yorum mevcutsa da kişilik gelişimiyle ilgili kaynak ve araştırma açısından ne yazık ki elimizde hatırı sayılır bir bilimsel birikim bulunmamaktadır


Doğumla birlikte, döllenmeden itibaren belirlenmiş kişilik özelliklerinin kalıtımsal bir öz üzerinde geliştiği (Altınköprü, 2002; Başaran, 1988; Kulaksızoğlu, 2003; Uğur, 1994) yaygın olarak kabul gören bir yargıdır


Kişilik gelişimi üzerinde “kalıtım mı yoksa çevre mi etkilidir?” yönündeki soru, yıllardır süregelen bir tartışma konusudur Yapılan araştırmaların birçoğu, bu iki unsurun, her birey üzerindeki etki sınırı tam belirlenememekle birlikte, kişilik üzerindeki etkisinin ortaklaşa olduğunu göstermektedir Bununla birlikte; kalıtım ya da çevre faktörlerinden herhangi birinin kişilik gelişimi sürecinde diğerinden daha baskın olduğunu savunanlar da yok değildir


Kalıtım ve çevrenin kişiliğin yapılanması üzerindeki yansımalarını istatistiksel verilerle sunması açısından Shutteworth’un yapmış olduğu araştırma dikkat çeker niteliktedir Kalıtımın kişiliği %70; çevrenin ise %30 oranında etkilediğini belirten Shutteworth’a göre; çevre faktörleri içinde ailenin yeri, diğer çevre unsurlarından daha önceliklidir (Altınköprü, 2002)


Bu görüşün aksini savunan birçok araştırmacı ise, kalıtımsal nitelikleri tamamen göz ardı etmemekle birlikte; çevre faktörünün etkisiyle doğuştan getirilen birçok özelliğin değişebileceğine dikkat çekmektedir


Tüm araştırmacıların ve teorisyenlerin üzerinde fikir birliğine vardığı nokta ise, aile içi etkileşimin desteğiyle yapılanan ve kendine özgü bir nitelik kazanan kişilik özelliklerinin yaşamın ilk yıllarında geliştiğidir (Altınköprü, 2002; Alıcıgüzel, 1998; Aksoy & Mağden, 1993; Bowlby, 1999; Başaran, 1989; Güngör, 2001; Kulaksızoğlu, 2003; Uğur,1994) Hatta kimi araştırmacıların düşünceleri, kişilik gelişiminde doğum öncesi dönemin büyük öneme sahip olduğu yönündedir (Cüceloğlu, 2000)


İlk çocukluk döneminde aile çevresinde meydana gelen yaşanmışlıkların durağan olmasından ötürü, çocukta görülen kişilik özelliklerinin çok fazla değişmediğini gösteren araştırmalar, bu dönemde kazanılan kişilik özelliklerinin yerleşik hale geldiğini doğrular niteliktedir


Aynı zamanda bu araştırmalardan çıkarılan dikkat çekici bir husus da, ilk çocukluk döneminde yerleşen kişilik özelliklerinin temel eğitim döneminde de değişmeksizin özünü koruduğudur (Adler, 1996; Başaran, 1988)


Tüm bu bilgiler, genel bir bakış açısıyla sayısal olarak değerlendirilecek olunursa; kişilik özelliklerinin neredeyse %70’inin yaşamın ilk 5 yılında şekillendiği ve bu dönemde kazanılan özelliklerin bireyin tüm hayatını büyük ölçüde etkilediği sonucunu ortaya çıkarmaktadır (Başaran, 1989; Güngör, 2001)


Buradan yola çıkılarak, kişilik yapısındaki şekillenmenin, gelişimin ilk evrelerindeki deneyimlerle yakından ilintili olduğu (Williams, 2002) yanı sıra bireysel ve yaşantısal farklılıkların da kişilik gelişiminde büyük öneme sahip olduğu görülmektedir


Bu bağlamda, bilimsel çalışmalarda yaygın olarak görülen “Ne kadar insan varsa, o kadar kişilik vardır” savı yukarıda sözü edilen birey ve yaşantı farklılıklarına dayanmaktadır (Başaran, 1989; Güngör, 2001)


Kişilik gelişimi bireyin doğumundan itibaren dönemlere ayrılarak incelediğinde; doğduğu andan itibaren “Ben” ve “Ben olmayan” ı birbirinden ayırt edemeyen, henüz kendi varlığının bilincinde olmayan bebeğin (Güngör, 1993; Tan, 1992; Tolman, 1996), ilk aylardan itibaren kendi fiziksel benliğine ilişkin duygular geliştirdiği ve dış görünüşünün farkına varmaya başladığı görülmektedir


Duyuları yetkinleştikçe, çevresinde konuşulan dili algılamaya ve zamanla anlamaya başlayan bebeğin, psikolojik benliğine dair duyguları da geliştikçe kendini başkalarından ayırt etme özelliği kazandığı görülür ( Başaran, 1988; Güngör, 1993; Tan, 1992; Ülgen & Fidan, 2002) Ancak edindiği bu yeni özellikle, fiziksel benliğinin ayırdına daha iyi varan çocuk, kişiliğini henüz tam olarak kazanmış değildir (Williams, 2002)


Çocuğun “Ben” kavramının, diğer bir ifadeyle “Benlik sınırları” nın belirlenmesinde, en önemli rol anne ve babanındır (Cüceloğlu, 2000; Tan, 1992) Çünkü anne-babanın çocukla kurmuş olduğu iletişim biçimi, çocuğun benlik gelişimini olumlu ya da olumsuz yönde etkileyebilecek önemli bir noktadır (Güngör, 1993) Bu yönüyle çocuğun sosyal yönden uyumlu ve güvenli birey olarak topluma kazandırılabilmesi için olumlu bir benlik kavramına ihtiyaç duyduğu da bilinmektedir (Önder, 2000)


Kişilik gelişimi açısından önemli bir boyut olan benlik gelişiminin tamamlanmasında, yalnızca anne ve babanın değil; toplumunda bireyi çevreleyen diğer insanlarla olan etkileşimi bakımından, önemi yadsınamaz (Tolman, 1996) Çünkü çocuk çevreden edindiği güven ve değer duygusunu da içinde bütünleştirerek öz benlik kavramına ulaşmaktadır (Cüceloğlu, 2000)


Buna göre, kişiliğin aile, akraba, arkadaş ve okul çevresi, derken genişleyen sosyal çevrenin etkisiyle kazanılan bir yapı olduğu ve bu sosyalleşme sürecinin kişiliğin şekillenmesinde büyük öneme sahip olduğu şüphesizdir


Sosyalleşme sürecinin, kişiliğin gelişimi üzerindeki etkisini ise, tek faktör olarak algılamak yanlıştır Çünkü kişilik; yaş, cinsiyet, gelişim hızı ve evreleri, zeka ve mizaç gibi etmenlerin sosyalleşmeyi etkilemesiyle de gerçekleşmektedir (Başaran, 1992) O halde kişiliği, belli bir zaman dilimi içindeki davranış türü olarak değerlendirilmek yerine; geçmiş-şimdiki zaman-gelecek üçgeni içinde oluşan bütün bir yapı olarak ele almak daha doğru görülmektedir Çünkü kişilik, bedensel ve çevresel niteliklerin dışında bireysel farklılıklara da bağlı olarak gelişen bir yapıdır


Gelişim evrelerinden temel eğitim döneminde çocuk, katıldığı yeni çevrede kurmuş olduğu ilişkiler doğrultusunda bireysel özelliklerini daha iyi değerlendirme şansına sahip olur Bunun yanı sıra, kendi cinsiyetinden oluşan gruplara ait olmaya başlayan temel eğitim çocuğu, arkadaş ve öğretmenlerinin de kişiliğinden etkilenmek suretiyle, kendi kişilik özelliklerini pekiştirmektedir (Alıcıgüzel, 1998; Başaran, 1988; Kulaksızoğlu, 2003)


KAYNAKÇA


Adler, Alfred (1996) İnsanı Tanıma Sanatı (Çev Kamuran Şipal) İstanbul: Say Yayınları


Alıcıgüzel, İzzettin (1998) Çağdaş Okulda Eğitim ve Öğretim İstanbul: Sistem Yayıncılık


Altınköprü, Tuncel (2002) Eğitim Açısından Çocuk Psikolojisi Çocuğun Başarısı Nasıl Sağlanır İstanbul: Hayat Yayınları


Aksoy, Ayşe & Mağden, Duyan (1993) Denetim Odağı ile Benlik Saygısı Arasında Bir İlişkinin İncelenmesi 9 YA-PA Okul Öncesi Eğitimi ve Yaygınlaştırılması Semineri (s134-137)


Başaran, Fatma (1992) Psikososyal Gelişim 7-11 Yaş Çocukları Üzerinde Yapılan Bir Araştırma 2 Baskı Ankara Üniversitesi Ankara: Psikologlar Derneği Yayınları


Başaran, İbrahim Ethem (1989) Eğitime Giriş 7 Baskı Ankara: Sevinç Matbaası


Başaran, İbrahim Ethem (1988) Eğitim Psikolojisi Modern Eğitimin Psikolojik Temelleri 9Baskı Ankara: Sevinç Matbaası


Bowlby,John(1999) Psikoanaliz ve Çocuk Eğitimi ( Ed John Bowlby ), Çocukları Anlamak Ailelere Çocuk Psikolojisi El Kitabı (s69-93) 2 Baskı (Çev Ahmet Yazıcı) İstanbul: Gendaş AŞ


Cüceloğlu, Doğan (2000) İçimizdeki Çocuk 26 Basım İstanbul: Remzi Kitabevi


Güngör, Abide (1993) Çocukta Benliğin Gelişimi 9 YA-PA Okul Öncesi Eğitimi ve Yaygınlaştırılması Semineri (s121-123)


Güngör, Abide (2001) Çocukları Tanıma Teknikleri Gazi Üniversitesi Anaokulu/Anasınıfı El Kitabı (s90-107) İstanbul: YA-PA Yayın Pazarlama San AŞ


Güngör, Abide (2001) Anne Baba Çocuk İletişimi Gazi Üniversitesi Anaokulu/Anasınıfı El Kitabı (s319-341) İstanbul: YA-PA Yayın Pazarlama San AŞ


Güngör, Abide (2001) Özel Durumlarda Çocuk “Boşanma, Ölüm ve Hastalığın Çocuk Üzerindeki Etkileri Gazi Üniversitesi Anaokulu/Anasınıfı El Kitabı (s382-396) İstanbul: YA-PA Yayın Pazarlama San AŞ


Kulaksızoğlu, Adnan (2003) Farklı Gelişen Çocuklar İstanbul: Epsilon Yayıncılık


Önder, Alev (2000) Yaşayarak Öğrenme İçin Eğitici Drama Kuramsal Temellerle Uygulama Teknikleri ve Örnekleri 2 Baskı İstanbul: Epsilon Yayıncılık


Tan, Hasan (1992) Psikolojik Danışma ve Rehberlik İstanbul: MEB Yayınları Öğretmen Kitapları Dizisi: 163


Tolman, Barlas (1996) Toplum Bilimine Giriş Ankara: Murat & Adım Yayıncılık


Uğur, M Müfit (1994) Medikal Psikoloji İstanbul:Sahaflar Kitap Sarayı

Ülgen, Gülten & Fidan, Emel (2002) Çocuk Gelişimi 9Basım İstanbul:Milli Eğitim Basımevi


Williams, Lawrence (2002) Çocuğunuzu Keşfedin (Çev Miyase Koyuncu) İstanbul: Hayat Yayınları


kişilik, kişilik gelişimi, çocukta kişilik, kişilik kalıtım, kişilik çevre, sosyalleşme, ben olmayan, benlik sınırları, kişilik gelişim süreci, kişiliğin gelişimi