Ernesto Che Guevara

Ernesto Guevara de la Serna (14 Haziran 1928Doğum tarihi[›] – 9 Ekim, 1967), Che Guevara ya da el Che, olarak bilinir Guevara, Arjantin doğumlu doktor, Marksist, politikacı ve Küba ile Enternasyonalist gerillaların lideriydi Tıp eğitimi alırken Latin Amerika’yı baştan başa dolaştı ve bu sayede birçok insanın karşı karşıya kaldığı yoksulluğu doğrudan gözlemleyebildi Bu deneyimler sonucunda bölgedeki ekonomik eşitsizliği çözmenin tek yolunun devrim olduğuna ikna olarak Marksizm’i incelemeye başladı ve Başkan Jacobo Arbenz Guzmán'ın önderliğinde Guatemala’nın sosyal devrimine katıldı

Bir süre sonra 1959 yılında Küba’da yönetimi ele geçiren Fidel Castro’nun askerî nitelikli 26 Temmuz Hareketi’nin bir üyesi olmuştur Yeni hükümette çeşitli önemli görevlerde bulunduktan, gerilla savaşı teorisi ve uygulamaları üzerine makaleler ve kitaplar yazdıktan sonra diğer ülkelerdeki devrimci hareketlere katılmak üzere 1965 yılında Küba’dan ayrıldı İlk olarak Kongo-Kinşasa’ya (sonraları Kongo Demokratik Cumhuriyeti) daha sonra da CIA ve Amerikan Ordusu Özel Harekât Birlikleri’nin ortak operasyonu sonrası yakalanacağı Bolivya’ya gitti Guevara 9 Ekim 1967’de Vallegrande yakınlarındaki La Higuera’da Bolivya Ordusu’nun elinde iken öldü Son saatlerinde yanında bulunanlar ve onu öldürenler, yargısız infaz sonucu öldürüldüğüne tanıklık etmişlerdir

Ölümünden sonra Guevara dünya üzerinde sosyalist devrimci hareketlerin sembolü haline gelmiştir Guevara’nın Alberto Korda tarafından çekilen fotoğrafı "dünya üzerindeki en ünlü fotoğraf ve 20 yüzyılın sembolü" olarak nitelenmiştir

Aile geçmişi ve gençliği

Ernesto Guevara de la Serna İspanyol ve İrlanda asıllı bir ailenin beş çocuğunun en büyüğü olarak Arjantin’in Rosario şehrinde dünyaya gelmiştir Annesinin ve babasının soyu Basklara dayanır Bask Doğum belgesinde doğum tarihi olarak 14 Haziran 1928 görünmesine karşılık bazı kaynaklarda aynı yılın 14 Mayıs günü doğduğu belirtilmektedir Guevara'nın atalarından Patrick Lynch 1715 yılında İrlanda’da Galway’de doğmuştur İrlanda’yı terkedip İspanya’nın Bilbao şehrine, oradan da Arjantin’e gitmiştir Guevara'nın büyük büyükbabası Francisco Lynch 1817’de, büyükannesi Ana Lynch 1868’de doğmuştur Galway Ana Lynch’in oğlu ve Che'nin babası Ernesto Guevara Lynch 1900’de doğmuştur Guevara Lynch 1927’de Celia de la Serna y Llosa ile evlenmiş ve üç erkek, iki kız çocukları olmuştur

Guevara, çocukluğunda, bu sol eğilimli üst sınıf ailede bile dinamik kişiliği ve radikal görüşleriyle bilinirdi Her ne kadar yaşamı boyunca onu etkileyecek olan astım krizlerinden ıstırap çekse de mükemmel bir atlet olmuştur Bu engeline rağmen hevesli bir rugby oyuncusuydu ve ‘’Fuser’’ ( aşırı saldırgan oyun tarzı nedeniyle azgın, kudurmuş anlamına gelen ‘’El Furibundo’’ sözcüğü ile annesinin soyadı olan ‘’Serna’’dan oluşturulmuş bir takma isim) lakabıyla anılmaktaydı


Guevara 3 yaşında iken ‘’burro’’ üzerindeGuevara babasından satranç öğrendikten sonra 12 yaşından itibaren yöresel turnuvalara katılmaya başladı Ergenlik döneminde şiire, özellikle de Pablo Neruda’nın şiirlerine merak saldı Neruda Guevara, Latin Amerika’da kendi sınıfında yaygın olduğu üzere yaşamı boyunca şiir yazdı Pek çok konuya meraklı, hevesli bir okuyucuydu, ilgilendiği kitaplar Jack London ve Jules Verne’in macera klasiklerinden Sigmund Freud’un cinsellik üzerine denemelerine ve Bertrand Russell’ın toplum felsefesi üzerine tezlerine kadar giden bir çeşitlilik gösteriyordu Ergenliğinin son dönemlerinde fotoğrafçılığa merak saldı ve vaktinin önemli kısmında insanları, gittiği yerleri ve sonraları da arkeolojik alanları fotoğrafladı

Guevara, tıp öğrenimi için 1948’de Buenos Aires Üniversitesi’ne girdi Kesintili öğrenim hayatını Mart 1953’te tıp öğrenimini bitirip aynı yılın 12 Haziran’ında diplomasını alarak noktaladı diploma Pratisyen hekimlik yapabilmek için gerekli klinik eğitimi tamamlayıp tamamlamadığı açık değildir Eğer bu klinik eğitimi tamamlamadıysa “doctor en medicina” değil de “médico” olmuş olabilir

Guevara öğrenciliği boyunca Latin Amerika’da uzun yolculuklara çıktı 1951 yılında eski arkadaşı biyokimyager Alberto Granado, yıllardır konuştukları Güney Amerika seyahati için tıp eğitimine bir yıl ara vermesini önerdi Kısa süre sonra, ‘’La Poderosa II’’ (Güçlü II) adını verdikleri 500 cclik 1939 model Norton marka motosikletle Alta Gracia’dan yola çıktılar Peru’da Amazon Nehri kıyısındaki San Pablo cüzzam kolonisinde gönüllü olarak birkaç hafta geçirmeyi düşünüyorlardı Guevara'nın bu yolculuğu anlattığı seyahat notları “Notas de viaje’’ 2004 yılında “Diarios de motocicleta” (Motosiklet Günlükleri) adıyla sinemaya uyarlanmıştır

Bu yolculuk sırasında kitlelerin yoksulluğunu, baskıyı ve güçsüzlükleri yakından gözlemleyen ve Marksizm’den etkilenen Guevara, Latin Amerika’daki ekonomik ve sosyal eşitsizliklerin tek çözümünün devrim olduğu sonucuna vardı Yolculukları, Latin Amerika’ya ayrı uluslardan oluşan bir karma yapı olarak değil de kurtuluşu ancak kıta çapında bir strateji ile olabilecek tek bir vücut olarak bakmasını sağladı Sınırları olmayan ve tek bir ‘’mestizo’’ (Avrupalı ve yerli melezi) kültür ile bağlanmış birleşik İber-Amerika kurabilmeyi hayal etmeye başladı İber-Amerika Bu düşünce, sonraki devrimci eylemlerinde öne çıkacaktı Arjantin’e döner dönmez, Güney ve Orta Amerika’da kaldığı yerden gezilerine devam edebilmek için tıp öğrenimini hızla bitirdi

Guatemala

Guevara, 7 Temmuz 1953’te, Bolivya, Peru, Ekvator, Panama, Kosta Rika, Nikaragua, Honduras, ve El Salvador’dan geçip Aralık ayının son günlerinde Guatemala’ya vardı O sıralarda popülist bir hükümetin başındaki Başkan Jacobo Arbenz Guzmán özellikle toprak reformu ve diğer değişikliklerle bir toplumsal devrim yapmaya çalışıyordu Beatriz halasına yazdığı mektupta Guatemala’ya bir süre yerleşmesinin sebebini şöyle açıklıyordu: "Guatemala’da gerçek bir devrimci olabilmek için gerekli ne varsa yapacağım ve kendimi mükemmelleştireceğim"

Jon Anderson’a göre Guevara’nın Guatemala’daki ana siyasî bağlantısı Perulu sosyalist Hilda Gadea’ydı ‘’American Popular Revolutionary Alliance’’ (APRA) (Amerikan Popüler Devrimciler İttifakı, lideri Víctor Raúl Haya de la Torre olan siyasî bir oluşum) üyesi olan Gadea, Arbenz hükümetindeki birçok üst düzey politikacıyı Guevara’yla tanıştırdı Daha önce Kosta Rika’da tanıştığı ve Fidel Castro ile bağlantılı bir grup Kübalı sürgünle de bağlantı kurdu Bu sürgünlerin arasında Küba’nın Oriente eyaletindeki Bayamo’da bulunan ‘’Carlos Manuel de Céspedes’’ barakalarına yapılan saldırıyla bağlantısı olan Antonio ‘’Nico’’ López de vardı Lopez Granma Küba’ya çıktıktan kısa süre sonra ‘’Ojo del Toro’’ köprüsünde hayatını kaybedecekti Siyah İsa ile ilgili dinî eşyaların satışında bu ‘’moncadista’’lara katılan Guevara aynı zamanda Venezuelalı iki sıtma uzmanına da yardımcı olmuştur Bu sıralarda, Arjantinlilere özgü, “hey”, “dostum”, “birader” anlamına gelen “che” ünlemini çok sık kullanması nedeniyle ünlü “Che” takmaadını kullanmaya başlamıştır (/tʃe/ olarak telaffuz edilir) Yalnızca Arjantin, Paraguay ve Uruguay ile Brezilya’nın güneyinde kullanılan bu sözcük, kullananın Rio de la Plata bölgesinden geldiğini gösterir Ekonomik durumu genellikle pek iyi değildi ve Hilda’nın ziynet eşyalarını rehine vermek zorunda kalmıştı 15 Mayıs 1954’te Komünist Çekoslovakya’dan Arbenz hükümetine destek olarak gönderilen yüksek kalitede Skoda piyade ve hafif topçu silahları İsveç gemisi ’’Alfhem’’ ile Puerto Barrios’a ulaştı Bu silahların miktarı CIA tarafından 2000 ton ve ilginç bir şekilde John Lee Anderson tarafından da 2 ton olarak tahmin edilmektedir (Anderson'ın tahmin ettiği miktarın yazım hatası olduğu sanılmaktadır çünkü bu rakamdan bahseden güvenilir kayıt sayısı çok azdır) Guevara yeni bir vize almak üzere kısa süre için El Salvador’a geçti ve Guatemala’ya geri döndü Bu sırada CIA tarafından desteklenen Carlos Castillo Armas liderliğindeki darbe başlamıştı Arbenz karşıtı kuvvetler, Çekoslovak silahlarının trenler yardımıyla dağıtılmasını durduramıyorlardı, ancak güçlerini toparladıktan sonra hava desteğinin yardımıyla ilerlemeye başlamışlardı Guevara birkaç günlüğüne Komünist Gençlik tarafından örgütlenen silahlı milislere katılmış, bu grubun harekete geçmemesi üzerine tekrar tıbbî hizmetlere dönmüştür Darbenin ardından Guevara çarpışmak için gönüllü oldu, ancak Arbenz yabancı destekçilerinin ülkeyi terketmesini istiyordu Gadea tutuklandıktan sonra Guevara kısa süre için Arjantin konsolosluğunda saklandı ve sonra Meksika’ya geçti

Arbenz hükümetinin CIA destekli bir darbeyle devrilmesi üzerine, Guevara’nın Amerika Birleşik Devletleri’nin emperyalist bir güç olduğuna ve Latin Amerika ve diğer gelişmekte olan ülkelerdeki sosyoekonomik eşitsizlikleri düzeltmeye çalışan hükümetlere vazgeçmeden karşı koyacağına dair görüşleri kesinleşti Bu onun sosyalizmin ancak silahlı mücadele sonunda elde edilebileceği ve bu koşulları da ancak silahlanmış bir halkın savunabileceği yönündeki düşüncelerini kuvvetlendirmiştir

Küba

Eylül 1954’te Meksika’ya gelişinden kısa süre sonra, Guevara Nico López ve Guatemala’dan tanıdığı diğer Kübalı sürgünlerle arkadaşlığını tazeledi Haziran’da López onu Raúl Castro ile tanıştırdı Birkaç hafta sonra Küba’daki siyasi hapishaneden salıverilen Fidel Castro Meksika’ya geldi ve 8 Temmuz 1955’te Raúl Guevara’yı Fidel Castro ile tanıştırdı Bütün gece süren ateşli bir sohbetin ardından Guevara Castro’nun, aradığı esin kaynağı devrim lideri olduğuna kanaat getirerek Küba diktatörü Fulgencio Batista’yı devirmek için kurulan ‘’26 Temmuz Hareketi’’ne katıldı Grubun doktoru olmasına karar verildiyse de hareketin diğer üyeleriyle askerî eğitime katıldı, eğitimin sonunda eğitmenleri Albay Alberto Bayo tarafından en göze çarpan öğrenci olarak nitelendirildi Bu sırada Gadea Guatemala’dan gelmişti ve Guevara ile ilişkileri devam ediyordu 1955 yazında hamile olduğunu söyleyince, Guevara hemen evlenmelerini önerdi 18 Ağustos 1955’te evlendiler ve Hilda Beatriz adını verdikleri kızları 15 Şubat 1956’da doğdu

25 Kasım 1956’da Tuxpan, Veracruz’dan Küba’ya doğru yola çıkan Granma yatında Kübalı olmayan tek kişi Guevara’ydı Karaya çıkar çıkmaz Batista’nın askerlerinin saldırısına uğrayan ekibin yarısı hemen orada veya yakalandıktan sonra öldürüldü Guevara, bu çatışmada kaçan bir yoldaşın düşürdüğü cephaneyi almak için tıbbî malzeme çantasını bıraktığını ve o ânı doktordan savaşçıya dönüştüğü an olarak hatırladığını yazar Sırt çantası Hayatta kalan 15–20 isyancı kaçarak Sierra Maestra dağlarına saklanır ve Batista rejimine karşı gerilla savaşına girişir

Yoldaşları tarafından cesareti ve askerî yeteneği nedeniyle saygı gören Guevara isyancılar arasında bir lider, bir Comandante Comandante[›] olur Birçokları tarafından da “acımasızlığı” nedeniyle korkulur Muhbir, kaçak ve casus olarak suçlu bulunan birçok kişinin infazından sorumludur 1958 Aralığının son günlerinde devrimin en önemli olaylarından olan Santa Clara’ya saldıran "intihar timi"ni (isyan ordusundaki en tehlikeli işleri bu tim yapıyordu) yönetti Generallerinin ve özellikle de General Cantillo’nun ‘’Central America’’ isimli çalışmayan şeker fabrikasında Castro ile buluştuğunu ve isyan lideri ile ayrı bir barış pazarlığı yaptığını öğrenen Batista 1 Ocak 1959’da Dominik Cumhuriyeti’ne kaçmıştır

7 Şubat 1959’da zafer kazanan hükümet tarafından Guevara “doğuştan Küba vatandaşı’’ ilan edildi Kısa süre sonra Meksika’dan Granma yatıyla yola çıkmadan önce, ayrıldığı Gadea ile evliliğini resmen sona erdirmek için boşanma işlemlerine başladı 2 Haziran 1959’da 26 Temmuz Hareketi’nin Küba doğumlu bir üyesi olan ve 1958 sonlarından beri birlikte yaşadığı Aleida March ile evlendi


TIME dergisi, 8 Ağustos 1960La Cabaña Fortress hapishanesinin komutanlığına atandı ve 2 Ocak 1959’dan 12 Haziran 1959’a kadar altı ay boyunca üstlendiği bu görevdeyken Batista rejiminin memurlarının, BRAC gizli servis (Buró de Represión de Actividades Comunistas, "Komünist eylemlerin bastırılmasından sorumlu servis”) mensuplarının, savaş suçlusu olduğu iddia edilenlerin ve siyasî muhaliflerin yargılanması ve infazından sorumlu oldu TIME dergisine göre yönettiği yargılamaların “adil” olmadığı iddia edilmekteydi Daha sonra Ulusal Toprak Reformu Enstitüsü’nde önemli bir göreve geldi INRA ve Küba Merkez Bankası’nın başkanı oldu BNC (sık sık parayı kınadığı ve yürürlükten kaldırılmasını desteklediği için bu horgörüyü göstermek adına Küba paralarını takma adı olan "Che" ile imzalamıştır)

Bu sıralarda satranca olan ilgisi tekrar canlanan Guevara Küba’da yapılan ulusal ve uluslararası turnuvalara katılmıştır Özellikle genç Kübalıları oyunu öğrenmeleri için teşvik ediyor ve onların ilgisini çekecek etkinlikler düzenliyordu

1959 yılından itibaren Guevara Küba'dan, diğer ülkelerdeki devrimci hareketlere yardım etti ama bunların tümü başarısızlıkla sonuçlandı İlk deneme Panama’da yapılmıştı, diğer bir eylem de 14 Haziran’da Dominik Cumhuriyeti’nde yapıldı (“El Argelino” diye de bilinen Henry Fuerte ve Enrique Jiménez Moya önderliğinde)

1960 yılında Guevara ‘’La Coubre’’ silah gemisi patlamasında kurbanlara yardım etti Kurtarma operasyonu sırasında olan ikinci patlamayla birlikte ölü sayısı yüzü aşmıştır Bu patlamada ölenlerin cenaze töreninde Alberto Korda Che’nin ünlü fotoğrafını çekmiştir La Coubrenin sabotaj ya da kaza sonucu mu patladığı bilinmemektedir Sabotaj olduğunu iddia edenler, sorumlu olarak Merkezî Haberalma Örgütü’nü (CIA) gösterirler ve sabotajı yapan kişi olarak da merkezî eyaletlerdeki Batista karşıtı güçlerden Guevara’nın rakibi olan ve daha sonra CIA ajanı olduğu sanılan William Alexander Morgan gösterilir Kübalı sürgünler, patlamanın sorumlusunun Guevara’nın SSCB’ye sadık rakipleri olduğunu ileri sürerler

Guevara daha sonra Sanayi Bakanı MININD olarak Küba sosyalizminin açık ve kesin bir hale gelmesine yardımcı olmuş, ülkenin önde gelen kişileri arasına girmiştir “Gerilla Savaşı’’ adlı kitabında silahlı başkaldırıya önayak olacak geniş örgütlere gerek duymadan küçük bir gerilla grubu (‘’foco’’) tarafından başlatılan Küba modeli devrim fikrinin tekrar edilmesini savunmuştur El socialismo y el hombre en Cuba (1965) (Küba’da sosyalizm ve insan) adlı denemesinde sosyalist devletle birlikte “yeni bir insan” biçimlendirmenin gerekliliğini savunur Bazıları Guevara’yı bu ‘’yeni insan’’ın alımlı ve yalın bir modeli olarak görür

1961 yılındaki Domuzlar Körfezi İşgali’nde Guevara çarpışmalara katılmamıştır Castro'nun emriyle Küba’nın en batısındaki Pinar del rio eyaletindeki bir kuvvetin başına geçmiş ve burada sahte çıkarma kuvvetini püskürtmüştür Bu harekât sırasında yüzünden kurşun yarası almış ama kendi silahının kazara ateş almasıyla yaralandığını söylemiştir

Guevara 1962 Ekim ayında ortaya çıkan Küba Füze Krizi’ne neden olan Sovyet nükleer balistik füzelerinin Küba’ya getirilmesinde anahtar rol almıştır Birkaç ay sonra İngiliz gazetesi ‘’Daily Worker’’ ile yaptığı görüşmede eğer füzeler Küba kontrolünde olsaydı başlıca ABD şehirlerine doğru bu füzeleri kullanacağını söylemiştir


Küba'da ortadan kayboluşu

Aralık 1964'te Birleşmiş Milletler'de konuşma yapmak üzere Küba heyetinin başı olarak New York'a gitti CBS televizyon kanalında pazar günleri yayınlanan Face the Nation isimli haber programına çıktı ABD Senatörü Eugene McCarthy, Malcolm X'in çalışma arkadaşları, Kanadalı radikal Michelle Duclos dahil olmak üzere değişik kişi ve gruplarla görüştü 17 Aralık'ta Paris'e uçtu ve üç aylık bir uluslararası geziye başladı Bu gezi sırasında Çin Halk Cumhuriyeti, Birleşik Arap Cumhuriyeti (Mısır), Cezayir, Gana, Gine, Mali, Dahomey, Kongo-Brazzaville ve Tanzanya'yı dolaştı İrlanda, Paris ve Prag'da molalar verdi 24 Şubat 1965'te Cezayir'de, sonradan uluslararası sahnede son görünüşü olacak olan "İkinci Afrika-Asya Ekonomik Dayanışma Semineri"ndeki konuşmasını yaptı Bu konuşmada şöyle demiştir: "Ölümüne olan bu mücadelede hiçbir sınır yoktur Dünyanın hiç bir yerinde meydana gelen olaylara kayıtsız kalamayız Bir ülkenin emperyalizme karşı zaferi bizim zaferimizdir, aynı şekilde yenilgisi de bizim yenilgimizdir" Şu sözlerle de dinleyicilerini şaşırtmıştır: "Sosyalist ülkelerin, Batı'nın sömürgeci ülkeleriyle üstü kapalı işbirliğini tasfiye etmeleri ahlakî görevleridir" Sonra da bu hedefe ulaşmak için komünist bloğu ülkelerinin uygulaması gereken bir dizi eylemi sıralamıştır 14 Mart'ta Küba'ya döndüğünde Havana havaalanında Fidel ve Raúl Castro, Osvaldo Dorticós ve Carlos Rafael Rodríguez tarafından sade bir törenle karşılandı

İki hafta sonra Guevara kamu hayatından çekildi ve ardından tamamen ortadan kayboldu Castro'dan sonra gelen adam olarak bakıldığı Küba'da nerede olduğu, 1965 yılının en büyük gizemlerindendi Ortadan kayboluşu için değişik sebepler öne sürüldü: sanayi bakanıyken savunduğu sanayileşme projelerinin görece başarısızlığı, Çin-Sovyet ayrılığı arttıkça Guevara'nın Çin Komünist Partisi yanlı tutumunu onaylamayan Sovyet resmi görevlilerinin Castro'ya yaptıkları baskı ve Küba'nın ekonomik gelişmesi ile ideolojik çizgisi üzerine Guevara ile Küba lideri arasındaki önemli görüş ayrılıkları Castro'nun Guevara'nın tanınmışlığından rahatsız olup onu tehdit olarak görmesi de neden olarak gösterildi Castro'nun bazı muhalifleri onun Guevara'nın kayboluşu hakkındaki açıklamalarının hep şüphe uyandırıcı olduğunu söylerler Guevara'nın niyetlerini hiç alenen açıklamayıp ve sadece Castro'ya yazılmış tarihsiz ve tarzı olmayan dalkavukça bir mektupla bildirmiş olması çoğu kişi tarafından şaşırtıcı bulunmuştur

Guevara'nın görüşlerinin Çin Komünist Partisi liderleri tarafından açıklanan görüşlerle benzeşmesi, ekonomisi gittikçe Sovyetler Birliği'ne daha da bağımlılaşmakta olan Küba için büyüyen bir sorundu Küba devriminin ilk günlerinden itibaren Guevara'nın Latin Amerika'da Maocu stratejinin uygulanmasını savunduğu düşünülüyordu ve yaratmış olduğu Küba'nın hızla sanayileşmesini öngören plan Çin'in "İleri Büyük Atılım"ına benzetiliyordu Küba'nın batılı "gözlemcileri"ne göre Guevara'nın Sovyet koşullarına ve önerilerine karşı çıkmasına rağmen Castro'nun kabul etmek zorunda kalması ortadan kaybolmasının nedeni olabilirdi Halbuki hem Guevara hem de Castro, Sovyetler Birliği ve Çin'in de bulunduğu birleşik cepheyi destekliyordu Ayrılığa düşmüş bu iki ülke arasında antlaşma sağlamak için başarısızlıkla sonuçlanan bir dizi girişimde de bulunmuşlardı


Guevara, Havana havalanındaki "karşılama heyetiyle"
(Havana - 14 Mart 1965)Küba Füze Krizi'nden sonra ve Kruşçev'in Castro'ya danışmadan Küba'dan füzeleri çekmeye razı gelmesini Sovyetlerin ihaneti olarak gören Guevara Sovyetler Birliği hakkında daha da şüpheci oldu Cezayir'deki son konuşmasında artık Kuzey Yarımküre'yi, batıda ABD ve doğuda SSCB liderliğinde, Güney Yarımküre'nin sömürücüsü olarak gördüğünü belirtmiştir Vietnam Savaşı sırasında komünist Kuzey Vietnam'ı desteklemiş ve gelişmekte olan ülkelerin halklarını, silahlanıp "pek çok Vietnamlar" yaratmaları için teşvik etmiştir

Guevara'nın akıbeti hakkındaki uluslararası spekülasyonların baskısıyla Castro 16 Haziran 1965'te yaptığı açıklamada insanların Guevara hakkında bilgi almalarının ancak Guevara istediğinde mümkün olabileceğini söyledi Guevara'nın ortadan kayboluşu ile ilgili Küba içinde ve dışında pek çok dedikodu yayıldı Aynı yılın 3 Ekim'inde Castro, Guevara'nın birkaç ay önce kendisine yazdığı tarihsiz mektubu açıkladı Bu mektupta Guevara Küba devrimine bağlılığını tekrarlıyor ancak devrim yolunda yabancı topraklarda savaşmak için Küba'dan ayrılma niyetini bildiriyordu Mektubunda "dünyadaki diğer uluslar benim basit emeğime çağrı yaptılar" diye belirterek "yeni savaş alanlarında" gerilla olarak savaşmak için ayrılmaya karar verdiğini belirtiyordu Aynı zamanda hükümet, parti ve ordu içindeki tüm görevlerinden istifa ettiğini ve Küba vatandaşlığından, ki bu ona devrim için yaptıklarını takdir olarak verilmişti, vazgeçtiğini de duyuruyordu

Dört yabancı gazeteciyle 1 Kasımda yaptığı görüşme sırasında Castro, Guevara'nın nerede olduğunu bildiğini ama açıklamayacağını belirterek, eski yoldaşının öldüğüne dair söylentileri reddetti ve Guevara'nın sağlığının çok iyi olduğunu ekledi Castro'nun sözlerine rağmen 1965'in sonunda Guevara'nın akıbeti bir gizem olarak kaldı, hareketleri ve nerede olduğu iki yıl boyunca özenle saklanan bir sır oldu

Kongo

1965 yılının 14 Mart'ını 15 Mart'a bağlayan gece boyunca yaptıkları toplantı sonucunda Guevara ve Castro, Sahara Çölü altındaki bölgede Küba'nın ilk askerî operasyonunu bizzat Guevara'nın yönetmesi konusunda anlaştılar Cezayir Bazı güvenilir kaynaklar Guevara'nın kendisini bu operasyonda desteklemesi için Castro'yu ikna ettiğini söyler Aynı derecede güvenilir diğer kaynaklar ise Latin Amerika ülkelerindeki koşulların focos gerilla çekirdeklerinin kurulması için henüz uygun olamdığını savunan Castro'nun bu eyleme girmesi için Guevara'yı ikna ettiğini söyler Castro'nun kendisi de ikinci görüşün doğru olduğunu söylemiştir O zamanlar Cezayir'in devlet başkanı olan ve Guevara ile kısa süre önce görüşen Ahmed Bin Bella ise şöyle demiştir: "Afrika'da hüküm süren durumun büyük devrim potansiyeline sahip görünmesi, Che'yi Afrika'nın emperyalizmin zayıf halkası olduğu sonucuna itti O da artık çabalarını Afrika'ya yönlendirmeye karar verdi"

Küba operasyonu Kongo-Kinşasa'daki (önceleri Belçika Kongosu, sonradan Zaire ve günümüzde Kongo Demokratik Cumhuriyeti) Patrice Lumumba yanlısı Marksist Simba hareketinin desteklenmesi ile sürdürülecekti Guevara, yardımcısı Victor Dreke ve on iki Kübalı 24 Nisan 1965'te Küba'ya vardı Diğer Kübalılar da kısa süre sonra onlara katıldılar Bir süre, gerilla lideri Laurent-Désiré Kabila ile çalıştılarKabila[›] Kabila, aynı yılın Kasım ayında Kongo ordusu tarafından bastırılan bir isyana girişmeleri için Lumumba'nın destekçilerine yardım etmişti Guevara, önemsiz biri olduğuna karar verdiği Kabila'yı bırakmış ve şöyle yazmıştır: "Hiçbir şey onun bu ânın gerektirdiği adam olduğuna beni inandıramaz"


Guevara Kongo kuvvetlerine gerilla taktiklerini öğretirken Planı, Tanganyika Gölü'nün batı sahillerindeki kurtarılmış bölgeyi Kongo ve diğer özgürlük hareketlerinin savaşçılarını eğitmek için kullanmaktı Solunda Santiago Terry (kodadı: "Aly") ve sağında, Angel Felipe Hernández (kodadı: "Sitaini") görülüyorGuevara 37 yaşında olmasına ve resmî askerî eğitim almamış olmasına rağmen, Batista'nın devrilmesinde önemli yer işgal eden Santa Clara harekâtının da içinde bulunduğu Küba devrimi deneyimlerine sahipti Astımı nedeniyle Arjantin'de askere alınmamıştı Perón hükümetine olan muhalefeti gözönüne alındığında bundan gurur duyardı

Mike Hoare'un içinde bulunduğu Güney Afrikalı paralı askerler ve Kübalı sürgünler Kongo ordusuyla birlikte Guevara'yı engellemeye çalıştılar Guevara'nın haberleşmesini dinliyor, saldırmak için hazırlanan isyancılara ve Kübalılara pusu kuruyor ve Guevara'nın ikmal hatlarını kesiyorlardı[38][39] Guevara'nın gayesi yerel Simba savaşçılarına komünist ideolojiyi ve gerilla savaşını öğreterek bir anlama Küba Devrimini 'ihraç etmekti' Guevara Pasajes de la Guerra Revolucionaria:Congo (Kongo Günlükleri)'nde devrimin başarısızlığının ana nedenleri olarak yerli Kongo kuvvetlerinin yeteneksizliği, uzlaşmazlığı ve kendi aralarındaki sürtüşmeyi göstermiştir Aynı yılın sonlarına doğru astımı nüksetmiş, yedi ay sıkıntı yaşadıktan sonra düş kırıklığına uğramış bir şekilde, Küba'dan gelenlerden sağ kalanlarla (birliğinin altı üyesi ölmüştü) Kongo'yu terketti Bir noktada yaralıları Küba'ya gönderip, tek başına savaşmaya devam etmeyi ve devrimcilere örnek teşkil etmeyi de düşünmüştü Ancak silah arkadaşları ve Castro'nun gönderdiği iki memurun ikna etmesi sonucu Kongo'dan ayrılmayı kabul etti

Ölümünden sonra açıklanması niyetiyle bıraktığı mektubun Castro tarafından kamuoyuna açıklanması ve bu mektupta dünyanın diğer bölgelerindeki devrimlere kendini adamak için Küba ile olan tüm bağlantılarını kopardığını yazması, ahlakî açıdan diğer savaşçılarla Küba'ya dönmesini engellemiştir Kongo'dan ayrıldıktan sonra altı ay boyunca Dar-üs-Selam, Prag ve Alman Demokratik Cumhuriyeti'nde saklanmış, Kongo deneyiminde yazdığı anılarını toparlamış ve biri felsefe diğeri ekonomi üzerine iki kitabın taslaklarını yazmıştır Bu dönem boyunca Castro, Guevara'yı Küba'ya dönmesi için zorladı, Guevara bunu kabul ettiğinde dönüşünün geçici olacağı ve adadaki varlığının sır kalacağı şartını koştu; Latin Amerika'da bir yerlerde yeni bir devrim çabasına hazırlık yapmak için gereken birkaç aylık bir süre için geri dönecekti

Başkaldırı

Guevara'nın nerede olduğu konusundaki spekülasyonlar 1966 yılı boyunca ve 1967'de de devam etti Mozambik bağımsızlık hareketi FRELIMO'nun temsilcileri, 1966 sonu ya da 1967 başında, Guevara ile Dar üs Selam'da buluştuklarını ve o zamanda onun devrim projelerine yardım önerisini reddettiklerini bildirdiler1967 yılının 1 Mayıs gösterileri sırasında Havana'da yaptığı konuşmada, Silahlı Kuvvetler Bakan vekili Bnb Juan Almeida, Guevara'nın "Latin Amerika'da bir yerlerde devrime hizmet ettiğini" duyurdu Bolivya'da gerillaların başında olduğuna dair gelen haberlerin doğru olduğu sonradan anlaşılmıştır


Vallegrande'nin yerini gösteren Bolivya haritasıCastro'nun isteğiyle, gözden uzak Ñancahuazú bölgesindeki bir arazi, Guevara tarafından eğitim alanı olarak kullanılması için, yerli Bolivya Komünistleri tarafından satın alınmıştıBulgulara göre Ñancahuazú bölgesindeki bu kamptaki eğitim Guevara ve yanındaki Kübalılar için çarpışmadan daha tehlikeliydi Bir gerilla ordusu oluşturma yolunda pek başarılı olunamamıştır Eski Stasi ajanı Haydée Tamara Bunke Bider, ya da daha iyi bilindiği takma adı ile "Tania", La Paz'da Guevara'nın ana ajanı olarak yerleşmişti Tania'nın KGB için de çalıştığı rivayet edilir ve Bolivyalı yetkilileri Guevara'nın izini bulmaya yönlendirdiği için bilmeden Sovyet çıkarlarına hizmet ettiği de anlaşılmaktadır Bolivya Ordusu ile Mart 1967'de ilk çatışmaları sonucu eğitim kampını terkederken geride bıraktıkları önemli sayıdaki fotoğraf, Guevara'nın Bolivya'da olduğuna dair ilk kanıt olmuştur Fotoğrafları gören Bolivya Başkanı René Barrientos'un Guevara'nın başının bir kargı üzerinde La Paz şehir merkezinde sergilenmesini istediği söylenir Başkan Bolivya Ordusu'na Guevara'yı ve yandaşlarını takip edip yakalama emrini verdi

Guevara'nın yaklaşık elli kişiden oluşan ve ELN (Ejército de Liberación Nacional de Bolivia; Türkçesi: "Bolivya Ulusal Bağımsızlık Ordusu") adı altında eylem yapan gerilla kuvveti iyi donatılmıştı ve dağlık Camri bölgesinde Bolivya düzenli ordusuna karşı bazı başarılar elde etti Eylül'de ise Ordu iki gerilla grubunu ve liderlerden birini öldürmeyi başardı

Zorlu geçen çatışmalara rağmen, gerillaların esir aldığı yaralı Bolivya askerlerinin gereken tıbbî yardımı alması konusunda hassas davranan Guevara sonradan bu esirleri de salmıştır Hatta yaralanarak ele geçirildiği Quebrada del Yuro'daki son çarpışmadan sonra geçici olarak tutulduğu yere götürüldüğünde gördüğü yaralı Bolivya askerlerine tıbbî yardım bile önermiş ama bu önerisi sorumlu Bolivyalı subay tarafından geri çevrilmiştir

Guevara'nın Bolivya'da devrim başlatma planları birkaç yanlış anlama üzerine kurulmuştu:

Yalnızca ülkenin askerî hükümeti, ve eğitimi ve donanımı yetersiz ordusuyla mücadele edeceğini bekliyordu Halbuki yerini öğrenen ABD hükümeti, CIA ve diğer kurumların ajanlarını isyanı bastırmak için yardım amacıyla Bolivya'ya göndermişti Bolivya Ordusu, ABD Özel Harekât Birlikleri tarafından eğitilip ve donatılmaktaydıABD Askerî yardımı Askerî danışmanların yanı sıra, gönderilen birlikler arasında kısa süre önce kurulan ve gerillaların bulunduğu bölgeye yakın bir alandaki La Esperanza'da cangıl savaşı eğitimi almış olan seçkin Rangers taburu da vardı
Guevara yerli muhaliflerden yardım alacağını ve işbirliği içinde olacağını ummuştu Bu yardım hiçbir zaman gerçekleşmedi Mario Monje liderliğindeki Bolivya Komünist Partisi Havana'dan çok Sovyetlere yönelmişti ve söz vermelerine rağmen Guevara'ya yardım etmediler (Parti liderlerinin isteklerine karşı gelen Rodolfo Saldaňa, Serapio Aquino Tudela ve Antonio Jiménez Tardio gibi bazı Bolivya Komünist Partisi üyeleri Guevara'ya katılmış ya da destek vermişlerdir)
Havana ile radyo bağlantısını koruyacağını umuyordu ancak Küba'dan sağlanan iki kısadalga radyo vericisi de bozuktu, dolayısıyla gerillalar Havana ile iletişime geçemiyorlardı (Bu ve bunun gibi diğer konularda Castro tarafından Guevara'nın Bolivya'daki operasyonlarına destek sağlamakla görevlendirilen Manuel Piñeiro'nun performansı berbat olarak nitelndirilebilir) Olayların daha karmaşık hale gelmesinin bir sebebi de Havana'dan gönderilen radyo mesajlarını kaydetmek ve deşifre etmek için kullanılan teyp kayıt cihazının bir nehri geçerken kaybolmasıydı Böylece Havana'dan gelen mesajların deşifre edilmesi çok zorlaştı
Bunlara ek olarak Guevara'nın uzlaşmadan çok kişileri karşısına alma huyu, Kongo'da olduğu gibi Bolivya'da da yerel liderlerle başarılı işbirliği geliştirememesine sebep olmuştur Bu kötü huy Küba'daki gerilla savaşı sırasında da kendini göstermiş ama Castro'nun zamanında araya girmesi ve rehberliğiyle kontrol altında tutulmuştu

Yakalanışı ve öldürülmesi

Bir muhbir Guevara'nın gerilla kampının yerini Bolivya Özel Harekât Birliği'ne bildirdi 8 Ekim'de kamp kuşatıldı ve Guevara Simeón Cuba Sarabia ile birlikte Quebrada del Yuro kanyonunda devriye gezerken yakalandı Ayaklarından yaralandıktan ve silahı bir mermiyle harap edildikten sonra teslim oldu (Tabancasında açıklanamaz bir şekilde şarjör bulunmuyordu) Yakalandığı sırada orada bulunan askerlerin bazılarına göre Guevara bağırarak "Ateş etmeyin! Ben Che Guevara'yım ve canlı olarak daha değerliyim" demiştir

Barrientos, Guevara'nın yakalandığını öğrenir öğrenmez hemen öldürülmesini emretmiştir Guevara yakın bir köy olan La Higuera'daki köhne bir okula götürülmüş ve geceyi orada geçirmiş, ertesi gün öğleden sonra öldürülmüştür Celladı, Bolivya ordusunda çavuş olan ve Guevara'yı vurması kura sonucu saptanan Mario Terán'dır Çarpışmada öldüğü izlenimi vermek ve yüzünden isabet almayarak tanınmasını kolaylaştırmak için ayaklarına defalarca ateş edilmiştir Che Guevara'nın son sözleri şöyle olmuştur: "Buraya beni öldürmeye geldiğini biliyorum Vur beni korkak, yalnızca bir adam öldürmüş olacaksın" Cesedi bir helikopterin iniş takımlarına sıkıca bağlanmış ve yakınlardaki Vallegrande'ye götürülmüştür Buradaki bir hastanede cesedi bir küvetin içinde basına gösterilmiştir Bu sırada çekilen fotoğraflar San Ernesto de La Higuera ve El Cristo de Vallegrande (Vallegrande İsası)nın doğmasına sebep olmuştur Askerî bir doktor tarafından elleri kesildikten sonra Bolivya Ordusu subayları tarafından bilinmeyen bir yere götürüldü Cesedinin gömüldüğü mü yakıldığı mı sorusu cevapsız kalmıştır

Guevara'yı Bolivya'da takip etmekten sorumlu olan, Félix Rodríguez adındaki CIA ajanıydı Bu ajan daha önce Escambray Dağları'ndaki isyancılarla ve Havana'daki Castro karşıtı gizli gruplarla bağlantı kurmak için Domuzlar Körfezi istilası öncesi gizlice Küba'ya sızmış, istiladan sonra da başarılı bir şekilde geri çıkarılmıştı Guevara'nın yakalanışını duyan Rodríguez, değişik Güney Amerika ülkelerindeki CIA istasyonları yoluyla Langley, Virginia'daki CIA merkezine bu bilgiyi iletmiştir Rodríguez Guevara'nın Rolex saati ve başka bazı kişisel eşyasını almış ve sonraki yıllarda bunları gururla röportaj yaptığı gazetecilere göstermiştir İçlerinde el feneri de bulunan bu eşyalardan bir kısmı CIA'de sergilenmektedir

Gerillalar ile bağlantılı bir başka olay da Régis Debray'nin tutuklanması ve duruşmasıdır Nisan 1967'de hükümet güçleri Ecole Normale Supérieure'de Marksist filozof Louis Althusser'den ders almış ve Havana Üniversitesi'nde felsefe profesörlüğü yapan genç Fransız vatandaşı Debray'yi yakalar ve gerillalarla işbirliği yapmakla suçlar Debray muhabir olarak çalıştığını ve iki yıl önce gizemli bir şekilde ortadan kaybolan Gueavara'nın gerillalara liderlik ettiğini söyler Uluslararası ilgi kazanan Debray'nin davası Ekim ayı başlarındaydı Bolivya yetkilileri 11 Ekim'de Guevara'nın iki gün önce hükümet kuvvetleriyle girmiş olduğu çatışma sonucu vurularak öldüğü yolunda (yalan) açıklama yapar

15 Ekim'de Castro, Guevara'nın öldüğünü kabul eder ve tüm Küba'da üç günlük yas ilan eder Guevara'nın ölümü Latin Amerika'daki ve üçüncü dünya ülkelerindeki sosyalist devrimci hareketlere indirilmiş ağır bir darbe olarak kabul edilir


Che Guevara'nın Santa Clara, Küba'daki anıtmezarı1997 yılında Guevara'nın elleri olmayan cesedinden kalan kemikler Vallegrande yakınlarındaki bir uçak pistinin altından kazılarak çıkarılmış, DNA testiyle kimliği tespit edilmiş ve Küba'ya geri getirilmiştir 17 Ekim 1997'de cesedinden kalanlar, Bolivya'daki gerilla harekâtı sırasında ölen yoldaşlarından altısıyla birlikte, 39 yıl önce Küba Devrimi'nin başarısını belirleyen savaşı kazandığı Santa Clara'da özel olarak hazırlanmış anıtmezara askerî törenle gömülmüştür

Che Guevara'nın 9 Ekim 1967 günü saat 13:00 de yargısız infaz edildiği La Higuera daki okul binası


Bolivya Günlüğü

Guevara yakalandıktan sonra Bolivya'daki gerilla harekâtında karşılaştığı olayları yazdığı günlüğü de ele geçirilmişti Günlük, onun Ñancahuazú'daki çiftliğe gelişinden kısa süre sonra, 7 Kasım 1966'de başlıyor, yakalanmasından bir gün önce, 7 Ekim 1967'de sonlanıyordu Günlükte Bolivya Ordusu tarafından yerleri çok erken tespit edilen gerillaların operasyona nasıl hazırlıksız başlamak zorunda kaldığı, Guevara'nın daha sonra birbiriyle bağlantıyı kaybedecek olan birliğini ikiye bölme kararını açıklaması ve genel olarak başarısızlıkları anlatılır Guevara ile Bolivya Komünist Partisi arasındaki anlaşmazlık ve dolayısıyla Guevara'nın beklediğinden daha az askerle kalmış olması da günlükte kayıtlıdır Guevara'nın yerli halktan asker bulamamasının sebebinin, gerilla grubunun yörede konuşulan Tupí-Guaraní dili yerine Quechua'yı öğrenmiş olması olduğu anlatılır Harekât beklenmedik sona doğru giderken Guevara'nın hastalığı da ağırlaşır Astım krizleri giderek daha zor geçmektedir ve son saldırılar ilaç bulabilmek amacıyla yapılmıştır

Bolivya Günlüğü kabaca çevrilerek Ramparts dergisi tarafından basılıp hızla dünyaya dağıtılmıştır Bundan başka dört günlük daha bulunmuştur Bunlar Israel Reyes Zayas (takmaadı "Braulio"), Harry Villegas Tamayo ("Pombo"), Eliseo Reyes Rodriguez ("Rolando")'ya ve Dariel Alarcón Ramírez ("Benigno")'ya aittir Bu günlüklerin herbirinde konu olan olayların değişik yönleri dile getirilmektedir

Mirası

Guevara'nın cesedinin resimleri dolaştırılıp ölümü hakkındaki gerçekler tartışılırken Che efsanesi de yayılmaya başladı Dünyanın her yerinde Che'nin öldürülmesini protesto eden gösteri yürüyüşleri yapıldı Yaşamı ve ölümü üzerine makaleler, övgüler, şarkılar ve şiirler yazıldı Guevara yaşarken onun komünist ideallerine hiç sempati duymayan liberaller bile kendini feda etme cesaretine hayranlıklarını dile getirdiler Batılı gençler tarafından diğer devrimcilerden önde tutuldu çünkü siyasî ve ekonomik gücü ellerinden alınanlar adına savaşmak için rahat burjuva yaşamını reddetti, Küba'da iktidarı ele geçirince yüksek makamının tüm imtiyazlarından vaz geçip devrim mücadelesine geri dönüp, sonunda öldü

Che, özellikle 1960'ların sonunda Batıda ve Orta Doğu'da gençler arasında devrimi ve solcu siyasal idealleri simgeleyen bir popüler kültür ikonu haline gelmiştir Fotoğrafçı Alberto Korda tarafından çekilen bir fotoğrafı kısa sürede yüzyılın en çok tanınan reimleri arasına girmiş, monokrom grafik haline getirilen bu portre tişörtlerden posterlere, kahve kupalarından şapkalara birçok hediyelik eşya üzerinde kullanılmıştır Guevara'nın faşizmin her türüne şiddetle karşı çıkmasına rağmen, Almanya'daki Neo-Nazi hareketi üzerinde Che'nin portresi olan gömlekler giymeye başlamıştır 2006 baharında Los Angeles ve diğer şehirlerde ABD göçmenlik politikasını protesto etmek için yapılan gösteriler sırasında Che'nin bulunduğu posterler ve eşyalar yaygındı


2005 yılının Kasım ortasındaki (#46) sayısında Alman haftalık haber dergisi Der Spiegel Gandhi ve Guevara'nın mirasçıları olarak nitelediği Avrupa'nın barışçıl devrimcileri üzerine yazarGuevara'nın ünü tiyatroya da yansımıştır Tim Rice ve Andrew Lloyd Weber'in müzikali Evitada anlatıcı olarak gösterilir Perón'un gittikçe artan yozlaşması ve zorba yönetimi nedeniyle Eva Perón ve kocası Başkan Juan Domingo Perón'dan uzaklaşarak düş kırıklığına uğraması anlatılır Che'ye bu oyunda anlatıcı rolü verilmesinde edebi özgürlük kullanılmıştır çünkü Guevara'nın Eva Perón ile olan tek bağlantısı, gençliğinde bir Jip istemek için ona bir mektup yazmasıdır

2004 yılında anıtmezarını gezen 205832 kişinin 127597'si yabancıydı Burayı ziyaret eden turistler arasında Almanya, Amerika Birleşik Devletleri, Arjantin, Birleşik Krallık, Güney Afrika, İrlanda, İtalya, Japonya, Kanada ve Venezuela gibi ülkelerden gelenler sayılabilir

Guevara, Fransız filozof Jean-Paul Sartre tarafından "çağımızın en mütekâmil insanı" olarak tanımlanmıştır Guevara'nın taraftarları, onun Güney Amerika bağımsızlık hareketinin lideri ve Latin Amerika'da sonraki kuşakların kahramanı olan Simón Bolívar'dan beri Latin Amerika'daki en önemli düşünür ve eylemci olduğunu düşünürler


Eleştiriler

Kimilerince "kahraman" olarak adlandırılsa da, Küba sürgünlerinin büyük bölümüyle diğer komünist ülkelerden gelen mülteciler Guevara'yı katil ve terörist olarak nitelerler Guevara'nın hayatının pek hoş olmayan noktalarına dikkati çekerek onun Küba Devrimi karşıtlarını öldürtmekten büyük zevk duyduğunu belirtirler Küba hapishanelerinde binlerce kişinin işkence görmesinden ve öldürülmesinden onun sorumlu olduğunu, daha fazla sayıda köylünün de gerilla kuvvetlerinin bulunduğu bölgelerde öldürüldüğünü iddia ederler Guevara Küba'da çalışma kampı sistemini kurmuştur "Devrimci etiğe" yakışmayan davranışlarla suçlanan kamu kurumlarındaki yöneticilerin eğitilmesi için Guanahacabibes'de bir çalışma kampı kurmuştur Küba'daki çalışma kampları -Guevara'nın ölümünden yıllar sonra- "homoseksüeller, muhalifler ve AIDS kurbanları" için kullanılmıştır

2005 yılında Oscar ödül töreninde Carlos Santana'nın bir Che tişörtü giymesinden sonra Küba doğumlu müzisyen Paquito D'Rivera "Cabaña Kasabı"nı desteklediği için Santana'yı ağır şekilde eleştiren bir açık mektup yazdı Cabaña, birçok rejim muhalifinin idamının Gevera'nın gözetiminde yapıldığı hapishanenin adıdır D'Rivera'ya göre kuzeni yalnızca hristiyan olması nedeniyle orada hapsedilmiş ve birçok hristiyanın öldürülmesine tanık olmuştur

Guevara'yı küçük düşürmek isteyenler, müthiş bir savaşçı olduğuna dair çok propaganda yapılmasına rağmen Guevara'nın etkisiz biri ve zayıf bir taktikçi olduğunu söylerler Santa Clara Savaşı esnasında büyük destek birliği getiren trenin ele geçirilmesi hakkında eleştirmen Álvaro Vargas Llosa şöyle yazar: "Birçok kişinın ıfadesı, tren komutanının önceden teslim olduğu ve belki rüşvet aldığını göstermektedir" Bazı eleştirmenler Guevara'nın Küba ekonomisini yönetmekte tam bir başarısızlık yaşadığını söylerler Batista diktatörlüğünden önce Latin Amerika'daki en güçlü dört ekonomiden birine sahip olan bu ülkede şeker üretiminin çökmesine, sanayileşmenin başarılamamasına ve her şeyin karneye bağlanmasına Guevara'nın neden olduğunu eklerler

"The Cult of Che" (Che kültü) adlı kitabında yazar Paul Berman "The Motorcycle Diaries" (Motorsiklet Günlükleri) adlı filmi eleştirir ve "günümüz Che kültünün" Küba'da yaşanan "çok büyük sosyal mücadeleyi" gözden sakladığını iddia eder Örnek olarak makalede şair ve gazeteci Raúl Rivero gibi muhaliflerin hapsedilmesi tartışılır Raúl Rivero, International Committee for Democracy in Cuba (Küba'da Demokrasi için Uluslararası Komite)'nin dünya çapında düzenlediği dayanışma kampanyasının baskısıyla salıverilmiştir Bu kampanyaya katılanlar arasında Václav Havel, Lech Wałęsa, Árpád Göncz, Elena Bonner ve diğerlerini sayabiliriz Berman, Sundance Film Festivalinde ayakta alkışlanan Motosiklet Günlükleri filmiyle birlikte Che'ye duyulan aşırı sevginin Kübalı muhaliflerin kötü durumunu gözden kaçırdığını belirtmektedir Che'nin yüceltilmesi internet alışveriş sitesi che-martcom'da satılan ve Guevara ve yandaşları ile alay eden tişörtlerin de bulunduğu eşyaların satılmasıyla hicvedilir; Che Guevara kapitalizmin en çok satan sembollerinden biri haline gelmesi onun destekçileri tarafında büyük bir ironi olarak görülürken bu internet sitesi bu ironiyi aşağılamış olur Guevara ve onun mirası hakkındaki eleştirilerin çoğu siyasetin orta ve sağ kanadından gelse de, anarşistler ve sivil hak özgürlükçüleri gibi siyasî gruplardan da Guevara'ya eleştiriler gelmiştir Bunların bazıları onu, amacı daha bürokratik Stalinci bir devlet yaratmak olan, otoriter, işçi sınıfı karşıtı bir Stalinci olarak görürler




Guevara'nın eserleri

Türkçe (çeviriler)

Gerilla Savaşı : Bir Yöntem
Gerilla Savaşı
Politik Egemenlik ve Ekonomik Bağımsızlık
Sosyalist Planlama
Latin-Amerika Gençliğine
Küba Devriminin İdeolojisini İncelemek İçin Notlar
Latin-Amerika Devriminin Taktik ve Stratejisi
Küba Bir İstisna mı, Yoksa Öncü mü?
Vietnam'la Dayanışma
Tricontinental'e Mesaj : " İki, Üç Daha Fazla Vietnam
Bolivya Günlüğü

İngilizce (çeviriler)

Back on the Road: A Journey to Central America (Harvill Panther S), The Harvill Press, paperback, ISBN 0802139426
Bolivian Diary, Pimlico, paperback, ISBN 0712664572
Che Guevara: Radical Writings on Guerrilla Warfare, Politics and Revolution, Filiquarian Publishing LLC, paperback, ISBN 1599869993
Che Guevara Reader: Writings on Guerrilla Warfare, Politics and History, Ocean Press, paperback
Che Guevara Speaks, Pathfinder, paperback
Che Guevara Talks to Young People, Pathfinder, paperback
Critical Notes on Political Economy, Ocean Press, paperback
Guerrilla Warfare, Souvenir Press Ltd, paperback, ISBN 0285636804
Manifesto: Three Classic Essays on How to Change the World, Consortium, paperback
Our America and Theirs, Ocean Press (AU), paperback, ISBN 1876175818
Reminiscences of the Cuban Revolutionary War, Monthly Review Press, paperback, 1998
Self-Portrait: Che Guevara, Ocean Press, 320pp, paperback, 2005
Socialism and Man in Cuba: Also Fidel Castro on the Twentieth Anniversary of Guevara's Death, Monad, paperback
The African Dream: The Diaries of the Revolutionary War in the Congo, Grove Press, paperback
The Diary of Che Guevara, Amereon Ltd,
The Motorcycle Diaries: Notes on a Latin American Journey, Perennial Press, ISBN 0007182228